Κάποτε, ένας Γάλλος μοναχός στο Άγιον Όρος χαρακτήρισε την Μητέρα του Ιησού «σιωπηλή Παναγία». Τον ρώτησα γιατί; Μου τόνισε τρεις λέξεις και μου είπε «αποστήθισέ τις»:
Καρτερία
Αξιοπρέπεια
Δοτικότητα που, από αρκετούς ορισμούς ξεχωρίζω αυτόν, που ναι, μου προσφέρει η Τεχνητή Νοημοσύνη. Το ΑΙ: «Η “δοτικότητα” αναφέρεται στην προθυμία και την τάση κάποιου να προσφέρει βοήθεια, υποστήριξη, ή πόρους σε άλλους ανθρώπους. Είναι η ιδιότητα του να δίνεις χωρίς να περιμένεις ανταπόδοση, εστιάζοντας στις ανάγκες των άλλων και προσπαθώντας να τους βοηθήσεις να βελτιώσουν τη ζωή τους».
Το βιβλίο που προτείνω σήμερα, και που διαβάζω κάθε χρόνο, αυτές τις μέρες, είναι το «Παναγία και Υπεραγία» των Εκδόσεων Αρμός. Ξεχωρίζω ιδιαιτέρως ένα απόσπασμα από το «Η Χαρά των Χριστιανών» του Φώτη Κόντογλου (1895 στο Αϊβαλί – 1965 στην Αθήνα):
«Η Παναγία είναι το πνευματικό στόλισμα της ορθοδοξίας. Για μας τους Έλληνες είναι η πονεμένη μητέρα, η παρηγορήτρια κι η προστάτρια, που μας παραστέκεται σε κάθε περίσταση.
Σε κάθε μέρος της Ελλάδας είναι χτισμένες αμέτρητες εκκλησιές και μοναστήρια, παλάτια αυτηνής της ταπεινής βασίλισσας, κι ένα σωρό ρημοκλήσια, μέσα στα βουνά, στους κάμπους και στα νησιά, μοσκοβολημένα από την παρθενική και πνευματική ευωδία της. Μέσα στο καθένα απ᾿ αυτά βρίσκεται το παλιό και σεβάσμιο εικόνισμά της με το μελαχρινό και χρυσοκέρινο πρόσωπό της, που το βρέχουνε ολοένα τα δάκρυα του βασανισμένου λαού μας, γιατί δεν έχουμε άλλη να μας βοηθήσει, παρεκτός από την Παναγία, “άλλην γαρ ουκ έχομεν αμαρτωλοί προς Θεόν εν κινδύνοις και θλίψεσιν αεί μεσιτείαν, οι κατακαμπτόμενοι υπό πταισμάτων πολλών”.
Το κάλλος της Παναγίας δεν είναι κάλλος σαρκικό, αλλά πνευματικό, γιατί εκεί πού υπάρχει ο πόνος κι η αγιότητα, υπάρχει μονάχα κάλλος πνευματικό. Το σαρκικό κάλλος φέρνει τη σαρκική έξαψη, ενώ το πνευματικό κάλλος φέρνει κατάνυξη, σεβασμό κι αγνή αγάπη. Αυτό το κάλλος έχει η Παναγία. Κι αυτό το κάλλος είναι αποτυπωμένο στα ελληνικά εικονίσματά της που τα κάνανε άνθρωποι ευσεβείς όπου νηστεύανε και ψέλνανε και βρισκόντανε σε συντριβή καρδίας και σε πνευματική καθαρότητα.
Στην όψη της Παναγίας έχει τυπωθεί αυτό το μυστικό κάλλος που τραβά σαν μαγνήτης τις ευσεβείς ψυχές και τις ησυχάζει και τις παρηγορά. Κι αυτή η πνευματική ευωδία είναι το λεγόμενο Χαροποιό Πένθος πού μας χαρίζει η θρησκεία τού Χριστού, ένα βότανο άγνωστο στους ανθρώπους πού δεν πήγανε κοντά σ᾿ αυτόν τον καλόν ποιμένα.
Τούτη τη χαροποιά λύπη την έχουνε όλα όσα έκανε η ορθόδοξη τέχνη και τα ευωδιάζει σαν σμύρνα και σαν αλόη, καν εικόνισμα είναι, καν υμνωδία, καν ψαλμωδία, καν χειρόγραφο, καν άμφια, καν λόγος, καν κίνημα, καν ευλογία, καν χαιρετισμός, καν μοναστήρι, καν κελί, καν σκαλιστό ξύλο, καν κέντημα, καν καντήλι, καν αναλόγιο, καν μανουάλι, ό,τι και να ’ναι αγιωτικό.
Από τα ονόματα και μόνο που έδωσε η ορθοδοξία στην Παναγία, και που μ᾿ αυτά την καταστόλισε, όχι σαν είδωλο θεατρικό, όπως γίνηκε αλλού που φορτώσανε μία κούκλα με δαχτυλίδια και σκουλαρίκια και με ένα σωρό άλλα ανίερα και ανόητα πράγματα, λοιπόν αυτά μονάχα, λέγω, φαίνεται πόσο πνευματική αληθινά είναι η λατρεία της Παναγίας στην ελληνική ορθοδοξία.
Πρώτα-πρώτα το ένα αγριότατο όνομά της: Παναγία. Ύστερα τα άλλα:
Υπερευλογημένη, Θεοτόκος, Παναμώμητος, Τιμιωτέρα των Χερουβεὶμ και ενδοξωτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ, Ζώσα και Άφθονος, Πηγή, Έμψυχος Κιβωτός, Άχραντος, Αμόλυντος, Κεχαριτωμένη, Αειμακάριστος και Παναμώμητος, Προστασία, Επακούουσα, Γρηγορούσα, Γοργοεπήκοος, Ηγιασμένος Ναός, Παράδεισος λογικός, Ρόδον το Αμάραντον, Χρυσούν Θυμιατήριον, Χρυσὴ Λυχνία, Μαναδόχος Στάμνος, Κλίμαξ Επουράνιος, Πρεσβεία θερμή, Τείχος απροσμάχητον, Ελέους Πηγή, του Κόσμου Καταφύγιον, Βασιλέως Καθέδρα, Χρυσοπλοκώτατος Πύργος και Δωδεκάτειχος Πόλις, Ηλιοστάλακτος Θρόνος, Σκέπη του Κόσμου, Δένδρον αγλαόκαρπον, Ξύλον ευσκιόφυλλον, Ακτὶς νοητού ηλίου, Σιών αγία, Θεού κατοικητήριον, Επουράνιος Πύλη, Αδικουμένων προστάτις, Βακτηρία τυφλών, Θλιβομένων η χαρά, και χίλια δυο άλλα, που βρίσκονται μέσα στα βιβλία της Εκκλησίας. Κοντό σ᾿ αυτά είναι και τα ονόματα που γράφουνε απάνω στα άγια εικονίσματά της οι αγιογράφοι: Οδηγήτρια, Γλυκοφιλούσα, Πλατυτέρα των Ουρανών, η Ελπίς των απελπισμένων, η Ταχεία Επίσκεψις, η Αμόλυντος, η Ελπίς των Χριστιανών, η Παραμυθία, η Ελεούσα κι άλλα πολλά…».
Τέλος, «κλασικό κουίζ» αυτής της μεγάλης, σήμερα, γιορτής είναι: γιατί λατρεύει τόσο πολύ ο Έλληνας την Παναγία;
Απάντηση: Γιατί είναι 33 χρονών κι ανύπαντρος, μένει με την Μαμά του και νομίζει ότι είναι παρθένα.
Ιερόσυλο; Ελάτε τώρα…
Αυτά τα «τραβηγμένα» είναι παραδοσιακή συνέχεια του, μερικές φορές, ακραίου χιούμορ του Έλληνα. Έχει ρίζες στη μεγάλη σχολή της Αρχαίας μας Κωμωδίας. Που, ναι, ελάχιστα απέχει και από την άλλη σχολή, της Αρχαίας μας Τραγωδίας.
