Μελέτησα με προσοχή όσα είπε στις συνεντεύξεις του ο Κόλιν Στιούαρτ. Έχουν σημασία διότι, χωρίς πλέον την επίσημη ιδιότητα τού αξιωματούχου τών Η.Ε. και απαλλαγμένος από την επιτήδευση της διπλωματικής γλώσσας, μίλησε ελεύθερα και είπε αλήθειες. Αξίζει να τις προσέξουμε, είτε μάς αρέσουν, είτε όχι, για να λάβουμε τα μηνύματα και να κατανοήσουμε ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος των Η. Εθνών, τι μπορούν και τι δεν μπορούν να πράξουν.

1964-2025: Πολλοί ήλθαν, είδαν και απήλθαν άπραγοι

Κάποτε δεχόμασταν τους Αντιπροσώπους των Η.Ε. μετά βαΐων και κλάδων. θυμόμαστε ακόμη τους πρώτους με το όνομά τους: Σακάρι Τουομιόγια, πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας, έκαμε την αρχή τον Μάρτιο 1964. Επεξεργάστηκε σχέδιο λύσης του Κυπριακού, που όμως δεν υποβλήθηκε ποτέ, καθώς τον βρήκε ο θάνατος από εγκεφαλικό τον Σεπτέμβριο 1964. Διάδοχός του ο ικανός διπλωμάτης Γκάλο Πλάζα από τον Ισημερινό, που θεωρήθηκε φιλέλληνας, γι’ αυτό και η ιστορική του έκθεση 66 τόσων σελίδων  απορρίφθηκε με οργή από την Άγκυρα. Υιοθετήθηκε, όμως, στην ολότητά της από τον Γ.Γ. Ου Θαντ. Βασιζόταν στις θεμελιώδεις αρχές του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ και αποτελούσε τροχοπέδη στη διχοτομική πολιτική της Τουρκίας. Μεταξύάλλων, απέρριπτε την Ομοσπονδία ως μοντέλο λύσης και αναγνώριζε στον κυπριακό λαό το δικαίωμα στην Αυτοδιάθεση και να αποδεσμευτεί από τους περιορισμούς των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου.

Η αποστολή Τουομιόγια και Πλάζα συνέπεσε με την πολυσυζητημένη μεσολάβηση τού Αμερικανού Ντιν Άτσεσον, που προέβλεπε απόδοση της Κύπρου στην Ελλάδα, με παραχώρηση στρατιωτικής βάσης στην Τουρκία. Αξίζει μνείας μία δήλωση τού Γκάλο Πλάζα, που έγινε στην Άγκυρα και αφορούσε στο Σχέδιο Άτσενσον: «Εγώ αντιπροσωπεύω τα Ηνωμένα Έθνη, όχι τις Ηνωμένες Πολιτείες». Άλλοι καιροί!

Διαφορετικός απ’ ό, τι σήμερα ήταν και ο ίδιος ο ΟΗΕ στις δεκαετίες 1950-60-70. Είχε κύρος, πρόσφερε ελπίδα, τα ψηφίσματά του μετρούσαν πολύ. Είχε στο τιμόνι εμπνευσμένους ηγήτορες, που απολάμβαναν τον παγκόσμιο σεβασμό, όπως οι πρωτοπόροι, Τρίγκβε Λι, Νταγκ Χάμαρσκελντ και Ου Θαντ. Τόσο ο ίδιος όσο και οι διάδοχοί τού Ου Θαντ είχαν το Κυπριακό ψηλά στην ατζέντα τους.

Μελετώντας εξελικτικά την παρουσία των Η.Ε. στην Κύπρο, από το 1964 μέχρι σήμερα, διαπιστώνουμε τη σαφή διαφοροποίηση του ρόλου και της ισχύος τους, τι στην πράξη μπορούν και τι όχι να πετύχουν. Ο Κόλιν Στιούαρτ μάς είπε πως ο ΟΗΕ δεν είναι πλέον σε θέση να λύσει το Κυπριακό. Μπορεί μόνο να διευκολύνει τα μέρη να το λύσουν. Χωρίς, ωστόσο, να διερωτηθεί, αν από μόνα τους τα μέρη, δηλαδή οι Ε/Κ και οι Τ/Κ, με την παρουσία χιλιάδων Τούρκων στρατιωτών στο νησί, είναι σε θέση να το πράξουν. Αφήνει, με άλλα λόγια, εκτός της ατζέντας του τον κύριο παράγοντα του προβλήματος, την Τουρκία.

Όσα είπε και πρέπει να προσεχθούν

Μελετώντας το σύνολο των δηλώσεων Στιούαρτ, θεωρώ ότι ξεχωρίζουν δύο σαφείς προειδοποιήσεις, μία προς τους Ε/Κ και μία προς τους Τ/Κ. Είπε σε εμάς:

  • «Είτε λύνουμε το Κυπριακό και έχουμε μιας μορφής ένωση μεταξύ των δύο κοινοτήτων, είτε θα συνεχιστεί αυτό που συμβαίνει, με τον Βορρά να μετατρέπεται σε ντε φάκτο περιοχή της Τουρκίας και σταδιακά να απορροφάται από αυτήν. Ο χειρότερος εφιάλτης των Ε/Κ είναι να έχουν κοινό σύνορο με την Τουρκία».

Τίθεται, δηλαδή, επιτακτικά, κυνικά θα προσέθετα, αυτό που με την πάροδο μισού αιώνα είτε συνηθίσαμε, είτε αντιμετωπίζουμε με απάθεια, είτε εγκληματικά παραγνωρίζουμε. Ότι ο αμείλικτος χρόνος εμπεδώνει καταστάσεις, διαφοροποιεί δεδομένα, αμβλύνει έννοιες όπως Δίκαιο, Δικαίωμα, Δικαιοσύνη, μειώνει αντιστάσεις, επιφέρει κόπωση, απογοήτευση, εγκατάλειψη, αποδοχή.

Η προειδοποίηση προς Τ/Κ:

  • «Δεν υπάρχει κανένα σενάριο ο Βορράς θα μετατραπεί σε ανεξάρτητο κράτος, αναγνωρισμένο από τη διεθνή κοινότητα. Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί. Θέλω να είμαι σαφής. Τα Η.Ε. καθοδηγούνται από τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας».

Γίνεται, δηλαδή, ξεκάθαρο στους συμπατριώτες μας Τ/Κ, οι πλείστοι των οποίων, με την Τουρκία να τους εξουσιάζει έγιναν άπληστοι, αδιάλλακτοι και ακραίοι, πως η υποτελής στην Τουρκία διοίκηση που αποκαλούν κράτος ουδέποτε θα αναγνωριστεί. Βιώνουν αβεβαιότητα και βρίσκονται σε αδιέξοδη πορεία. Αν ακολουθήσουν την ανεδαφική πορεία των δύο κρατών, που έκαμε παντιέρα το ανδρείκελο της Άγκυρας Ερσίν Τατάρ, αναπόφευκτα θα χάσουν και την πολύτιμη ιδιότητα του Ευρωπαίου πολίτη, που γενναιόδωρα τούς παρέχει η Κυπριακή Δημοκρατία.

Στη ζοφερή εικόνα που κυριαρχεί ένθεν και ένθεν της διαχωριστικής γραμμής, ο αξιωματούχος των Η.Ε. στέλλει μήνυμα ελπίδας. Από έρευνα που κάναμε, είπε, «ξέρουμε ότι η πλειοψηφία των Ε/Κ και των Τ/Κ επιθυμεί μία αμοιβαία αποδεκτή λύση. Οι Τ/Κ θα επανέλθουν στη συζήτηση για λύση  Ομοσπονδίας. Δεν υπάρχουν πολλοί στον Βορρά που παίρνουν στα σοβαρά τη λύση δύο κρατών».

Προσθέτει: «Ένας από τους λόγους που πιστεύω ότι η κατάσταση είναι αναστρέψιμη, είναι γιατί έχω ακούσει Τ/Κ και Τούρκους να δηλώνουν ότι η πόρτα δεν έχει κλείσει. Είμαι πεπεισμένος ότι είναι ακόμα ανοιχτή. Γι’ αυτό πρέπει να δράσουμε γρήγορα και να αδράξουμε την κάθε ευκαιρία».

Στην ερώτηση, ωστόσο, αν τα Η.Ε. μπορούν να λύσουν το Κυπριακό, ο Κόλιν Στιούαρτ ομολογεί τον ουδέτερο, διακοσμητικό, άβουλο και αδύναμο ρόλο τους. Όχι, δηλώνει, δεν μπορούν να πουν στους Κυπρίους πώς ή τι πρέπει να κάμουν. Πρέπει μόνοι τους να καταλήξουν σε συμφωνία. Είτε δεν κατάλαβε, είτε δεν θέλει να αντιληφθεί ότι το κλειδί της λύσης άλλοι το κρατούν, όχι οι Κύπριοι.

(Η συνέχεια στο δεύτερο μέρος με αναφορά στη λανθασμένη διάγνωση των Η.Ε. που οδηγεί σε αδιέξοδη πορεία, και τι επιβάλλεται να γίνει.)

Προς μία αδιέξοδη πορεία

Λανθασμένη διάγνωση οδηγεί σε λανθασμένη στρατηγική

Αποτελεί αξίωμα πως για κάθε πρόβλημα, κλειδί της λύσης είναι η σωστή διάγνωση. Από τη στιγμή, επομένως, που τα ΗΕ αφαιρούν από το κάδρο την κύρια συνιστώσα του Κυπριακού, την Τουρκία, που κατέχει παράνομα έδαφος της Κ.Δ., όχι για να προστατέψει τους Τ/Κ, αλλά για τα δικά της εθνικά συμφέροντα, η συνταγή λύσης που επέλεξαν και προωθούν, βασίζεται σε υπαρκτά μεν, αλλά όχι στα γενεσιουργά αίτια που το δημιούργησαν και το συντηρούν. Ο κ. Στιούαρτ στέκεται στην επιφάνεια των πραγμάτων και θεωρεί κύριο εμπόδιο για λύση την έλλειψη κατανόησης, εμπιστοσύνης, πολιτικής βούλησης, στον φόβο, στην απουσία ενσυναίσθησης. Μας λέει, δηλαδή, πως το Κυπριακό είναι περίπου ένα φυλετικό-κοινωνικό-πολιτισμικό θέμα σχέσεων που, αν βελτιωθούν, το άστρο της ειρήνης θα φωτίσει το ταλαίπωρο νησί! Γι’ αυτό και το μόνο που προνοεί η συνταγή του, είναι μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, που  βοηθούν μεν, δεν λύνουν το πρόβλημα δε.

Το λέει καθαρά ο Καναδός διπλωμάτης, όπως και η κ. Ολγκίν: «Εάν δεν αλλάξει το αφήγημα ότι εμείς είμαστε τα θύματα, δεν κάναμε κάτι λάθος, αυτοί  φταίνε, εμείς είμαστε στη σωστή πλευρά, οι άλλοι στη λανθασμένη, οι ηγέτες θα είναι πολύ διστακτικοί για τους όποιους συμβιβασμούς».

Ενώ, όμως, καταλήγει σ’ αυτήν τη θεώρηση, με την επόμενη διαπίστωσή του φανερώνει την αδυναμία του, να αντιληφθεί την πολύ ευρύτερη, περίπλοκη και πολυεπίπεδη διάσταση τού προβλήματος. Ουσιαστικά αυτοαναιρείται, δηλώνοντας: «Είμαι ευχαριστημένος που το λέω, δεν βλέπω προβλήματα μεταξύ των Κυπρίων. Όπως γνωρίζετε, χιλιάδες άνθρωποι περνούν από τα σημεία διέλευσης και ποτέ δεν ακούς για περιστατικά. Γνωρίζω πολλούς Ε/Κ και Τ/Κ που σχετίζονται μεταξύ τους, έρχονται σε επαφή, μεταξύ τους δεν υπάρχει εχθρότητα».

Διερωτόμαστε, λοιπόν, και ερωτούμε τον κ. Στιούαρτ, όπως και πολλούς συμπατριώτες μας που υιοθετούν την ίδια αντίληψη, πώς γίνεται να θεωρεί αιτία της μη λύσης τη δυσπιστία, την εχθρότητα, την απουσία ενσυναίσθησης, την αναζήτηση οφέλους του ενός εις βάρος του άλλου, και την ίδια στιγμή να διαπιστώνει ότι κανένα πρόβλημα δεν υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων; Αν έτσι έχουν τα πράγματα, γιατί δεν λύσαμε μέχρι τώρα το πρόβλημα;

Η εξήγηση του κ. Στιούαρτ είναι ότι δεν φταίει ο κόσμος, φταίνε οι ηγέτες, «που δυσκολεύονται να συμφωνήσουν ακόμη και στα μικρότερα θέματα, και αυτό οφείλεται στην απίστευτη καχυποψία που υπάρχει».

Καλά, σεβαστέ κ. Στιούαρτ, αν διώξουμε αύριο το πρωί και τους δύο ηγέτες και ορίσουμε εκατέρωθεν άλλους, πιο πρόθυμους, καθόλου διστακτικούς, καθόλου καχύποπτους, θα λύσουμε το Κυπριακό;  Είχαμε τέτοιους ολοπρόθυμους ηγέτες και μάλιστα ταυτοχρόνως και στις δύο πλευρές. Προσπάθησαν πολύ. Δεν τα κατάφεραν. Αν μελετήσετε Ιστορία, θα καταλάβετε πού βρισκόταν πάντα το εμπόδιο. Και θα κατανοήσετε ότι οι ηγέτες των κοινοτήτων δεν μπορούν να λύσουν το Κυπριακό, διότι το κλειδί της λύσης δεν το κρατούν αυτοί, το κρατούν άλλοι.

Σε αδιέξοδη πορεία

Τι προκύπτει επομένως από την ανάλυσή μας; Ας τα προσέξουμε για να μην αιθεροβατούμε:

  • Να πάψουμε να διαμαρτυρόμαστε για τις ίσες αποστάσεις που τηρούν τα Η.Ε. Αυτός κατάντησε να είναι ο ρόλος τους, αυτές κι οι δυνατότητές τους. Απλοί μεσολαβητές είναι, όχι διαπραγματευτές. Παρ’ όλο που καθήκον τους είναι να εφαρμόζουν τα ψηφίσματα του οργανισμού που εκπροσωπούν, οι εγγενείς αδυναμίες τους τούς οδηγούν στην ουδετερότητα και την ανυποληψία.
  • Τα Η.Ε. δεν μπορούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα. Μπορούν απλώς να διευκολύνουν τις πλευρές να το πράξουν οι ίδιες.
  • Αν συνεχίσουμε στην ίδια ρότα, δηλαδή στη δικοινοτική διάσταση του προβλήματος, θα παρέρχεται άγονος ο χρόνος και θα έχουμε το ίδιο μηδενικό αποτέλεσμα.
  • Γνωρίζοντας ότι μόνον η Τουρκία μπορεί να οδηγήσει το Κυπριακό σε λύση, αν το δικό της εθνικό συμφέρον έτσι εξυπηρετείται, είναι αναγκαίο να επαναφέρουμε στο προσκήνιο τη διεθνή του διάσταση, δηλαδή το πρόβλημα της εισβολής, της κατοχής και της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χωρίς να αρνούμαστε τον βοηθητικό ρόλο των Η.Ε. και ενώ με ειλικρίνεια θα ενδυναμώνουμε τις σχέσεις μας με τους Τ/Κ,  πρέπει ηγεσία και λαός να επανεύρουμε τη χαμένη αυτοπεποίθησή μας, να ξαναχτίσουμε την ενότητά μας και να συμφωνήσουμε ότι ο απαραίτητος συμβιβασμός θα διασφαλίζει την επιβίωση όλων των Κυπρίων.
  • Σ’ αυτήν τη δύσκολη πορεία δεν είμαστε χαμένοι, ούτε έχουμε απέναντί μας έναν ανίκητο κατακτητή. Έχουμε στη φαρέτρα μας τα δικά μας ισχυρά όπλα: Την Κυπριακή Δημοκρατία, που παρά την προδοσία και τα ανελέητα κτυπήματα που δέχτηκε, άντεξε, υπάρχει και μας προστατεύει. Την ιδιότητά μας ως κράτος μέλος της Ε.Ε. που πρέπει να προσμετράται με επίγνωση  του μεγέθους, των πραγματικών μας δυνατοτήτων και των αδυναμιών της ίδιας της Ένωσης. Τις αδυναμίες της Τουρκίας και τον ρόλο που αναζητεί στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σ’ αυτό της Ανατολικής Μεσογείου. Όπου εμπλέκονται και άλλοι ισχυροί δρώντες, με τη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία τα συμφέροντά τους να εξυπηρετούνται με τη διατήρηση της Κύπρου ως ανεξάρτητου κράτους.

Επιμύθιον: Ακόμη κι αν δεχθούμε όλους τους τουρκικούς όρους, δεν θα υπάρξει ειρήνη και ασφάλεια, διότι ο άρπαγας όσο κερδίζει, θα ζητά περισσότερα. Μένει ο δρόμος της αποφασιστικής διεκδίκησης στη βάση ρεαλιστικής συνεκτίμησης όλων των δεδομένων. Με στόχο τον έντιμο συμβιβασμό, που δεν θα σημαίνει κατάλυση της Κ.Δ, ούτε υποθήκευση του μέλλοντός μας.

*Δημοσιογράφος (pcpavlou@gmail.com)