Οι πρόσφατες δασικές πυρκαγιές άφησαν ένα δυσβάσταχτο αποτύπωμα στην κυπριακή κοινωνία. Τέτοιες καταστροφές δασικών οικοσυστημάτων διαταράσσουν την εύθραυστη ισορροπία πλανητικής υγείας μεταξύ ανθρώπου και οικοσυστημάτων με αποτέλεσμα να επηρεάζεται δυσμενώς και η ανθρώπινη υγεία. Αναδύεται η ανάγκη επικαιροποίησης των σχεδίων διαχείρισης τέτοιων καταστροφών ειδικά για το κομμάτι που αφορά τόσο τη δημόσια υγεία των κατοίκων στις πληγείσες περιοχές, όσο και την υγεία των πυροσβεστών/εθελοντών με το πέρας της πυρκαγιάς. Η πρόσφατη επιδημιολογική βιβλιογραφία των επιπτώσεων της πυρκαγιάς στην ανθρώπινη υγεία μας έρχεται από τις πυρκαγιές στο Χόλυγουντ της Καλιφόρνιας πριν μερικούς μήνες. Οι περισσότεροι των πληγέντων στην Καλιφόρνια, ακόμη και μήνες μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές ζουν σε άσχημες συνθήκες, γιατί έχουν υποστεί τα σπίτια τους ζημιές, συνεχίζοντας να ζουν μέσα στην στάχτη και τα χημικά.
Στη βάση του ρητού όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά, θα προσθέσω και τα κατάλοιπά της, δηλαδή τη στάχτη και τα αέρια χημικά που εκλύονται (π.χ., διοξίνες, υδρογονάνθρακες, βαρέα μέταλλα) από την καύση δασικής βλάστησης ή συνθετικών υλικών κατασκευής σπιτιών, ή και σκουπιδιών (π.χ. πλαστικών) που μπορεί να βρεθούν στο διάβα της καταστροφικής λαίλαπας. Τα συγκεκριμένα κατάλοιπα της πυρκαγιάς (σωματίδια στάχτης, ή αέρια χημικά) παραμένουν για εβδομάδες έως μήνες στην καμένη περιοχή διεισδύουν στα σπίτια αλλά και στον αέρα της περιοχής μέχρι να κατακαθίσουν στο έδαφος και να εναποτεθούν στους υδάτινους πόρους της περιοχής (π.χ. σε φράγματα ή να περάσουν στους υπόγειους υδροφορείς). Για παράδειγμα, η στάχτη που με τη βοήθεια του ανέμου έφτασε και κάθισε μέσα στον αστικό ιστό της Λεμεσού και στις γύρω περιοχές και αποτελείται από σωματίδια διαφορετικών μεγεθών.
Ιδιαίτερα, θα πρέπει να δώσουμε έμφαση σε σπίτια της ευρύτερης περιοχής στο κύριο μέτωπο της πυρκαγιάς, μιας και ο κόσμος επέστρεψε σχεδόν από την ίδια μέρα στα σπίτια του, ή δεν άφησε ποτέ το σπίτι του και είναι εκεί και εισπνέουν στάχτη, σκόνη, και χημικά. Η στάχτη μπορεί να φαίνεται δια γυμνού οφθαλμού, ή όχι εάν έχει διαιρεθεί σε πολλά μικρότερα σωματίδια στάχτης. Αυτά τα μικρά σωματίδια είναι και τα πιο επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία. Τα μικρότερα σε μέγεθος αιωρούμενα σωματίδια μπορούν πιο εύκολα να εισχωρήσουν στα βαθύτερα στρώματα των πνευμόνων και να δημιουργήσουν προβλήματα (φλεγμονή), τα οποία να σχετίζονται είτε με βραχυπρόθεσμα συμπτώματα, ή να επιδεινώσουν μια υπάρχουσα κατάσταση υγείας και να οδηγήσουν για παράδειγμα σε αυξημένες εισαγωγές στα νοσοκομεία. Τέτοιου είδους περιβαλλοντικές εκθέσεις και με το πέρας της πυρκαγιάς πρέπει να διερευνώνται και να μην θεωρούμε αμελητέες τις πιθανές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν στην ανθρώπινη υγεία.
Χρειαζόμαστε επομένως λύσεις για να απομακρύνουμε τα κατάλοιπα της πυρκαγιάς μέσα από τα σπίτια των πληγεισών περιοχών, γιατί μπορεί να επιβαρύνουν την κατάσταση υγείας των ατόμων που μένουν σε αυτά. Όταν πλέον στον περιβάλλοντα εξωτερικό αέρα, έχει μειωθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση λόγω της πυρκαγιάς (παρακολουθώντας την ποιότητα αέρα σε σχετικές ιστοσελίδες ποιότητας αέρα, https://www.airquality.gov.cy/), τότε μπορούν τα νοικοκυριά με προσεκτικό τρόπο να αφαιρέσουν σιγά-σιγά αυτή τη σκόνη/στάχτη από τα σπίτια τους. Αυτό απαιτεί χρήση μασκών προστασίας Ν95 (όχι τις απλές χειρουργικές μάσκες) που είχαμε και στην πανδημία και μπορείς να βρεις στο φαρμακείο. Διατηρώντας επαρκή αερισμό του σπιτιού με ανοικτά παράθυρα, και αποφεύγοντας να είναι μέσα στο σπίτι τα ευαίσθητα άτομα, φορώντας κάποιος τη μάσκα Ν95 και προσεκτικά να μην «σηκώνει σκόνη» να αφαιρέσει τη στάχτη και σκόνη από το εσωτερικό σπιτιού, αλλά και από όλες τις επιφάνειες, καναπέδες, και πολυθρόνες όπου πιθανόν να έχουν απορροφηθεί τα εν λόγω αέρια/στάχτη από τα υφάσματα αυτών. Η χρήση εσωτερικού καθαριστή αέρα στην κρεβατοκάμαρα/σαλόνι με φίλτρα ΗΕΡΑ είναι μια άλλη ενδεδειγμένη λύση για να μειωθούν τα σωματίδια στάχτης/σκόνης, αλλά θέλει συστηματική συντήρηση και δεν είναι ακόμη οικονομικά προσβάσιμη λύση για όλα τα νοικοκυριά.
Η αξιολόγηση τέτοιων περιβαλλοντικών καταστροφών στην υγεία των κατοίκων αλλά και η δυνητική επιβάρυνση της περιβαλλοντικής ποιότητας (π.χ. νερό) στην ευρύτερη περιοχή θα πρέπει να ενσωματώνεται στο σχέδιο αντιμετώπισης μελλοντικών πυρκαγιών και άλλων καταστροφών, π.χ. πλημμύρες. Εκτός από την καταγραφή των υλικών ζημιών, επιβάλλεται να επισκεφτούν τα σπίτια των πληγέντων ειδικοί επαγγελματίες δημόσιας υγείας, οι οποίοι θα μετρήσουν και θα αξιολογήσουν τόσο την ποιότητα του αέρα και του πόσιμου νερού που αναπνέουν και πίνουν αντίστοιχα, οι κάτοικοι στα σπίτια τους που βρίσκονται είτε μέσα στην καμένη ζώνη ή σε ακτίνα κάποιων χιλιομέτρων μακριά. Οι συγκεκριμένοι επαγγελματίες δημόσιας υγείας είναι καταρτισμένοι για να βρίσκονται στο πεδίο προσφέροντας υπηρεσίες επιδημιολογικής επιτήρησης και αποκατάστασης των όποιων βλαβών, ειδικά για τις ευάλωτες ομάδες. Οι επαγγελματίες θα συζητήσουν με τους κατοίκους αφουγκραζόμενοι τις ανησυχίες που έχουν, και θα καταγράψουν τυχόν ζητήματα υγείας που προέκυψαν και θα μετρήσουν τις αντίστοιχες περιβαλλοντικές εκθέσεις των κατοίκων σε πληθώρα χημικών αερίων και σωματιδίων στάχτης. Το πρόβλημα πιθανόν να είναι εντονότερο για τον απλό κόσμο που βρέθηκε στο μέτωπο της πυρκαγιάς χωρίς την κατάλληλη προστατευτική ενδυμασία και εξοπλισμό, ο οποίος θα ήταν απαραίτητος για να μειωθεί η έκθεσή τους στους ρύπους, καπνό και στάχτη της πυρκαγιάς. Είναι σημαντική η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης σε προληπτική βάση μετά την πυρκαγιά, τόσο στον κόσμο, αλλά και στους επαγγελματίες της πρώτης γραμμής (πυροσβέστες, εθελοντές, κ.α.), που ήταν εκεί από την πρώτη στιγμή μέχρι την κατάσβεσή της.
*PhD, Αναπληρωτής Καθηγητής Περιβαλλοντικής Υγείας, Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, ΤΕΠΑΚ.
