Η πρόσφατη συνέντευξη του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου στον Patrick Bet-David (26 Αυγούστου 2025) προκάλεσε αίσθηση και έγινε viral. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός δήλωσε ότι το Ισραήλ έχει αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων: «Νομίζω πως ναι. Νομίζω ότι η Κνεσέτ ψήφισε σχετικό ψήφισμα… μόλις το έκανα».
Η δήλωση του δεν είναι ακριβής. Το Ισραήλ δεν έχει θεσπίσει νόμο ούτε έχει λάβει κυβερνητική απόφαση που να αναγνωρίζει επίσημα τη γενοκτονία των Αρμενίων, ούτε εκείνη των Ασσυρίων ή των Ελλήνων που διαπράχθηκαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η δήλωση του Ισραηλινού ηγέτη, ήταν συμβολική. Δεν είχε καμιά νομική υπόσταση και συνεπώς και καμιά συνέπεια. Η προσωπική αναγνώριση του Ισραηλινού πρωθυπουργού, σίγουρα έχει τη σημασία της και τον συμβολισμό της, αλλά δεν αλλάζει το νομικό καθεστώς ή την κρατική πολιτική του Ισραήλ επί του θέματος.
Το ισραηλινό ιστορικό για το ζήτημα της γενοκτονίας μιλά από μόνο του. Κατά καιρούς κατατέθηκαν προτάσεις στην Κνεσέτ για αναγνώριση. Συνήθως συνέπιπταν με περιόδους έντασης στις σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας. Όταν οι σχέσεις επιδεινώνονταν, όπως μετά το αιματηρό επεισόδιο με το Mavi Marmara (2010), το ζήτημα αναδυόταν. Όταν οι σχέσεις βελτιώνονταν, εξαφανιζόταν.
Η πλησιέστερη απόπειρα αναγνώρισης έγινε τον Αύγουστο του 2016, όταν η Επιτροπή Παιδείας, Πολιτισμού και Αθλητισμού της Κνεσέτ εξέδωσε σχετική δήλωση υπέρ της αναγνώρισης και κάλεσε την κυβέρνηση να ακολουθήσει. Ήταν όμως απλώς δήλωση βούλησης της επιτροπής, χωρίς δεσμευτική ισχύ. Το 2020, ο τότε αρχηγός της αντιπολίτευσης Γιαΐρ Λαπίντ ζήτησε εκ νέου αναγνώριση και στήριξε σχετική νομοθεσία. Η συζήτηση έγινε, αλλά δεν κατέληξε σε ψηφοφορία. Αυτό παραμένει το μοτίβο: συμβολικές κινήσεις, συζητήσεις, δηλώσεις, αλλά ποτέ απόφαση της Κνεσέτ ή της κυβέρνησης.
Γιατί η διστακτικότητα;
>Πρώτον, ρεαλπολιτίκ. Για δεκαετίες, η Τουρκία ήταν ο στενότερος σύμμαχος του Ισραήλ στον μουσουλμανικό κόσμο. Στρατιωτική συνεργασία, ανταλλαγή πληροφοριών, εμπόριο και εξοπλιστικά συμβόλαια συνέδεαν τις δύο χώρες. Η Άγκυρα ξεκαθάριζε ότι η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων ήταν κόκκινη γραμμή. Διαδοχικές ισραηλινές κυβερνήσεις δεν ήταν πρόθυμες να πληρώσουν το τίμημα.
>Δεύτερον, το Αζερμπαϊτζάν. Για δεκαετίες υφίσταται μια στρατηγική σχέση Μπακού-Ιερουσαλήμ. Ενέργεια, εξοπλιστικά συμβόλαια και συνεργασία πληροφοριών εναντίον του Ιράν καθιστούν το Αζερμπαϊτζάν αναντικατάστατο. Στον πρόσφατο πόλεμο με την Αρμενία, το Ισραήλ προμήθευσε όπλα στο Μπακού, συμβάλλοντας καταλυτικά στην ήττα της Αρμενίας και στον εκτοπισμό των Αρμενίων του Αρτσάχ. Η Τουρκία υπήρξε ο βασικός καθοδηγητής και σύμμαχος του Αζερμπαϊτζάν. Μαζί καταπολεμούν την αναγνώριση της γενοκτονίας των χριστιανών Αρμενίων. Το Ισραήλ δεν θέλει να διαταράξει το πλέγμα αυτών των σχέσεων.
>Τρίτον, η πολιτική της μνήμης. Στο Ισραήλ υπάρχει μακροχρόνια δυσφορία για την εξίσωση του Ολοκαυτώματος με άλλες γενοκτονίες. Κάποιοι φοβούνται ότι η αναγνώριση της αρμενικής γενοκτονίας θα μείωνε τη μοναδικότητά του. Άλλοι υποστηρίζουν ότι θα ενίσχυε το ηθικό κύρος του Ισραήλ. Η συζήτηση παραμένει ανοιχτή.
>Τέταρτον, η Ουάσιγκτον. Για χρόνια και οι ΗΠΑ απέφευγαν την αναγνώριση, λόγω των σχέσεων με την Τουρκία. Μόνο το 2019 το Κογκρέσο υιοθέτησε σχετικά ψηφίσματα και μόλις το 2021 ο Πρόεδρος Μπάιντεν χρησιμοποίησε τον όρο «γενοκτονία». Μέχρι τότε όμως, η ισραηλινή επιφυλακτικότητα είχε παγιωθεί.
Σήμερα, πάνω από τριάντα χώρες – μεταξύ τους Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ρωσία, Καναδάς και ΗΠΑ – αναγνωρίζουν τη γενοκτονία των Αρμενίων, όπως και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η αναγνώριση των γενοκτονιών των Ασσυρίων και των Ελλήνων είναι λιγότερο διαδεδομένη, αλλά όχι ανύπαρκτη. Σουηδία, Ολλανδία και Αυστρία έχουν αναγνωρίσει και τις τρεις. Η Γερμανική Βουλή (2016) αναφέρθηκε ρητά σε «Αρμενίους και άλλες χριστιανικές μειονότητες». Η Ελλάδα έχει θεσπίσει ημέρες μνήμης για τους Ποντίους (1994), τους Αρμενίους (1996) και τους Έλληνες της Μικράς Ασίας (1998). Η Κύπρος ήταν από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν τη γενοκτονία των Αρμενίων (1975) και το 2015 ποινικοποίησε την άρνησή της. Το 2014 η Ελλάδα ενέκρινε αντίστοιχη νομοθεσία. Η Γαλλία πρόσφατα αναγνώρισε και τη γενοκτονία των Ασσυρο-Χαλδαίων. Το Ισραήλ, ένα κράτος που γεννήθηκε από τα ερείπια μιας γενοκτονίας, παραμένει στο περιθώριο.
Η ειρωνεία είναι προφανής. Ο εβραϊκός λαός γνωρίζει από πρώτο χέρι το βίωμα της γενοκτονίας. Επιζώντες του Ολοκαυτώματος και Εβραίοι διανοούμενοι υπήρξαν από τους ισχυρότερους υποστηρικτές της αναγνώρισης της αρμενικής γενοκτονίας. Όπως προειδοποίησε ο Ελί Βίζελ: «Ξεχνώντας τους νεκρούς είναι ωσάν να τους σκοτώνεις για δεύτερη φορά».
Στην Ιερουσαλήμ υπάρχει αρμενική συνοικία. Η παρουσία των Αρμενίων στους Αγίους Τόπους είναι πανάρχαια. Αρμένιοι, Ασσύριοι και Έλληνες μοιράζονται μια κοινή ιστορία μαρτυρίας και διωγμών υπό την Οθωμανική κυριαρχία. Οι απόγονοί τους ζουν ακόμη ανάμεσά μας. Κι όμως, η επίσημη πολιτική του Ισραήλ παραμένει η άρνηση.
Σηματοδοτεί η δήλωση Νετανιάχου αλλαγή; Δύσκολο να αποφανθεί κάποιος. Από τη μια, μπορεί να ιδωθεί ως προσωπική δήλωση με συμβολικό χαρακτήρα. Από την άλλη, ίσως αποδειχθεί ακόμη μια παροδική στιγμή, όπως στο παρελθόν.
Γιατί η αναγνώριση έχει σημασία;
Κάποιοι λένε ότι η ιστορία δεν αλλάζει με λόγια. Αυτό δεν είναι ακριβές. Είναι κοντόφθαλμο. Η αναγνώριση αφορά την αλήθεια. Αφορά την μνήμη. Αφορά την καταδίκη της άρνησης. Όταν τα κράτη μιλούν ξεκάθαρα για εγκλήματα του παρελθόντος, τιμούν τα θύματα, ενισχύουν την ηθική τους υπόσταση και αποτρέπουν μελλοντικά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Η αναγνώριση σημαίνει και συνέπεια. Το Ισραήλ δικαίως θεωρεί απαράδεκτη την άρνηση του Ολοκαυτώματος. Πώς μπορεί λοιπόν να αποφεύγει να ονομάσει μια άλλη γενοκτονία; Η σιωπή υπονομεύει το «Ποτέ Ξανά».
