Η είδηση έπεσε σαν βόμβα, αλλά για όποιον δεν εθελοτυφλεί, ήταν απλώς η αναμενόμενη έκρηξη ενός καζανιού που σιγοβράζει εδώ και χρόνια. Στο Λύκειο Βεργίνας στη Λάρνακα, μαθητές ,παιδιά που αύριο θα έχουν δικαίωμα ψήφου,πόζαραν με ναζιστικούς χαιρετισμούς, δημιούργησαν λογαριασμούς τύπου «Verginazi» και βανδάλισαν το σχολείο τους με το σύμβολο που σφράγισε την πιο μαύρη σελίδα της ανθρωπότητας.
Το ερώτημα δεν είναι «πώς συνέβη αυτό;». Το πραγματικό ερώτημα είναι: Γιατί εκπλησσόμαστε; Όταν μια κοινωνία επενδύει στην επιφάνεια και αγνοεί την ουσία, όταν το σχολείο είναι ένα στείρο εργοστάσιο βαθμών και το σπίτι ένα «θερμοκήπιο» προκαταλήψεων, η σβάστικα στον τοίχο είναι απλώς η φυσική κατάληξη.
Ας σταματήσουμε να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Η παιδεία δεν ξεκινά με την πρώτη σελίδα του σχολικού βιβλίου, αλλά με την πρώτη κουβέντα που ακούει το παιδί στο τραπέζι της κουζίνας.
Στην Κύπρο του 2025, ο ρατσισμός, η μισαλλοδοξία και ο άκρατος εθνικισμός συχνά σερβίρονται ως «πατριωτισμός». Όταν ο γονιός βρίζει τον «ξένο» στην τηλεόραση, όταν υποτιμά τον αδύναμο ή όταν επιδεικνύει μια κουλτούρα «μαγκιάς» και ατιμωρησίας, το παιδί απλώς αντιγράφει. Το σπίτι έχει γίνει ένας χώρος όπου καλλιεργείται η φοβική αντίδραση προς το διαφορετικό. Αν ο γονιός δεν διδάξει την ενσυναίσθηση, αν δεν εξηγήσει ότι η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζει ο πόνος του άλλου, τότε το σχολείο είναι ήδη χαμένη υπόθεση. Η σβάστικα που σχημάτισε ο μαθητής στη Λάρνακα είναι το «πιστοποιητικό αποτυχίας» των γονιών του.
Περνάμε στο σχολείο. Το κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα είναι ένας δυσκίνητος δεινόσαυρος που αρνείται να πεθάνει. Έχουμε καταφέρει το αδιανόητο: να διδάσκουμε Ιστορία και οι μαθητές να μην καταλαβαίνουν τίποτα από την ιστορία.
Μαθαίνουν ημερομηνίες, μάχες και ονόματα για να τα «ξεράσουν» σε ένα διαγώνισμα και να τα ξεχάσουν πέντε λεπτά μετά. Το μάθημα της Ιστορίας στην Κύπρο είναι συχνά μια στείρα αφήγηση που αποφεύγει τις κακοτοπιές. Δεν διδάσκουμε κριτική σκέψη. Δεν αναλύουμε τον μηχανισμό με τον οποίο ο φασισμός σαγηνεύει τις μάζες. Αντί για πολίτες με άποψη, παράγουμε «παπαγάλους» με απολυτήριο. Όταν ένας 17χρονος σηκώνει το χέρι σε ναζιστικό χαιρετισμό, αποδεικνύει ότι το σχολείο του δεν του έμαθε ποτέ τι σημαίνει κρεματόριο, τι σημαίνει ολοκαύτωμα, τι σημαίνει η απώλεια της ίδιας της ανθρώπινης υπόστασης.
Ας δούμε τι συμβαίνει έξω από το «γυάλινο πύργο» μας. Στη Φινλανδία, το σχολείο εστιάζει στην κοινωνική ευημερία και την κριτική ανάλυση των media από το δημοτικό. Στη Γερμανία, η διδασκαλία για το ναζιστικό παρελθόν δεν είναι μια απλή ενότητα, είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται η δημοκρατική συνείδηση του μαθητή, με επισκέψεις σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και βαθιά βιωματική μάθηση.
Στην Κύπρο; Εμείς αναλωνόμαστε στο αν οι στολές είναι σωστές ή αν το κινητό είναι στην τσάντα, την ώρα που το μυαλό του μαθητή «λεηλατείται» από τον αλγόριθμο του TikTok και του Instagram. Εκεί, στις σκοτεινές γωνιές του διαδικτύου, ο ναζισμός παρουσιάζεται ως «edgy» μόδα, ως επανάσταση ενάντια στο σύστημα. Και το δικό μας σχολείο; Απλώς παρακολουθεί αμήχανο, οχυρωμένο πίσω από εγκυκλίους και γραφειοκρατία.
Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το κοινωνικό πλαίσιο. Ζούμε σε μια χώρα όπου η διαφθορά είναι καθημερινό πρωτοσέλιδο και η ατιμωρησία το εθνικό μας σπορ. Οι νέοι βλέπουν ότι όσο πιο θρασύς είσαι, τόσο πιο ψηλά φτάνεις. Το περιστατικό στη Λάρνακα είναι η «εφηβική έκδοση» της κοινωνικής μας σήψης. Οι μαθητές προκαλούν, γιατί ξέρουν ότι στο τέλος, «κάτι θα γίνει» και θα πέσουν στα μαλακά. Η έλλειψη συνεπειών είναι ο καλύτερος λίπασμα για τον εξτρεμισμό.
Δεν χρειαζόμαστε άλλα «σεμινάρια» της μιας ώρας. Χρειαζόμαστε μια εκπαιδευτική επανάσταση:
- Κατάργηση της Εξετασιοκεντρικής Παιδείας: Το σχολείο πρέπει να αξιολογεί τη συμπεριφορά, την κοινωνική προσφορά και την κριτική ικανότητα, όχι μόνο αν ξέρεις να λύνεις εξισώσεις.
- Βιωματική Ιστορία και Πολιτική Παιδεία: Ο μαθητής πρέπει να έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με τα αποτελέσματα του μίσους. Συζητήσεις, προβολές, συναντήσεις με θύματα ρατσισμού, ταξίδια μνήμης.
- Ψηφιακή Θωράκιση: Μάθημα αποδόμησης της προπαγάνδας. Να μάθουν τα παιδιά πώς οι νεοναζί χρησιμοποιούν τα memes για να τους κάνουν πλύση εγκεφάλου.
- Υποχρεωτική Εμπλοκή Γονέων: Το σχολείο πρέπει να «εκπαιδεύσει» και τους γονείς. Αν το σπίτι είναι προβληματικό, το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει με συμβουλευτικές δομές που δεν θα είναι προαιρετικές.
Αν νομίζουμε ότι με μερικές αποβολές στο Λύκειο Βεργίνας καθαρίσαμε, είμαστε γελασμένοι. Οι σβάστικες στους τοίχους είναι οι ουλές μιας κοινωνίας που αρνείται να δει την αλήθεια στον καθρέφτη. Ή θα αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο που μεγαλώνουμε και διδάσκουμε τα παιδιά μας, ή θα συνεχίσουμε να παράγουμε στρατιές από «Verginazi» που θα γκρεμίσουν ό,τι απέμεινε όρθιο από τη δημοκρατία μας.
Η παιδεία είναι η μόνη άμυνα απέναντι στο σκοτάδι. Και αυτή τη στιγμή στην Κύπρο, οι ασφάλειες έχουν καεί. Είτε θα τις αλλάξουμε τώρα, είτε θα καούμε όλοι μαζί.
