Χρ. Χριστοφόρου: Αβέβαιο το σκηνικό με ανοικτά όλα τα ενδεχόμενα

Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αβέβαιο σκηνικό και το μόνο που μπορεί να εκτιμηθεί με βεβαιότητα είναι η αύξηση του ποσοστού της αποχής, δηλώνει για τη σημερινή εκλογική αναμέτρηση ο Πολιτικός Αναλυτής, Εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης στα ΜΜΕ και τις εκλογές Χριστόφορος Χριστοφόρου.

Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της εκλογικής αναμέτρησης είναι το γεγονός ότι βρισκόμαστε ενώπιον μια πολυμορφίας των «διαθέσιμων ψήφων» από αποκλεισθέντες υποψήφιους και εκτιμά ότι θα υπάρξει σε κάποιο βαθμό «στρατηγική ψήφος». Δηλαδή ότι πολλοί ψηφοφόροι θα επιλέξουν να ψηφίσουν το ένα εκ των δύο επειδή δεν θέλουν να εκλεγεί ο άλλος. «Ίσως η εκλογή αυτή να προσομοιάζει με το 2008, όταν αποκλείστηκε ο Τάσσος Παπαδόπουλος, με παρόμοιο επίσης ποσοστό διαθέσιμων ψήφων. Όμως, είχαμε τότε άλλες συνθήκες, πιο «σταθερές» για να προσδιορίσουμε την πορεία των ψήφων όπως η θέση ΔΗΚΟ υπέρ Χριστόφια, για παράδειγμα», δηλώνει ο κ. Χριστοφόρου. Σημειώνει ακόμα ότι στρατηγική ψήφος υπήρξε και στον πρώτο γύρο, καθορίζοντας μαζί με το γεγονός ότι οι προτάσεις του Νικόλα Παπαδόπουλου δεν έπεισαν μεγάλο μέρος της κοινωνίας, το αποτέλεσμα.
 
-Ανεξαρτήτως νικητή, πιστεύετε ότι θα έχουμε σήμερα ενώπιόν μας ένα εκλογικό ντέρμπι ή μια εύκολη επικράτηση του ενός εκ των δύο;
-Είμαστε ενώπιον αβέβαιου σκηνικού το οποίο αφήνει ανοικτά όλα τα ενδεχόμενα. Η μόνη βεβαιότητα είναι η αναμενόμενη αύξηση της αποχής, το μέγεθος της οποίας δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε. Για πρώτη φορά, επίσης, στον δεύτερο γύρο προεδρικών εκλογών, οι «διαθέσιμες» ψήφοι από αποκλεισθέντες υποψηφίους χαρακτηρίζονται από πολυμορφία. Τα προγράμματα και οι ιδέες των υποψηφίων ποικίλλουν. Επιτείνεται η αβεβαιότητα αν δεν υπάρξει από κομματικές ηγεσίες κάποια ανεπίσημη γραμμή ψήφου. Ίσως η εκλογή αυτή να προσομοιάζει με το 2008, όταν αποκλείστηκε ο Τάσσος Παπαδόπουλος, με παρόμοιο επίσης ποσοστό διαθέσιμων ψήφων. Όμως, είχαμε τότε άλλες συνθήκες, πιο «σταθερές» για να προσδιορίσουμε την πορεία των ψήφων όπως η θέση ΔΗΚΟ υπέρ Χριστόφια, για παράδειγμα. Η τηλεμαχία της Τετάρτης δεν βοήθησε ιδιαίτερα τον πολίτη να διαμορφώσει άποψη για τις θέσεις των υποψηφίων, κυρίως πώς συγκρίνονται μεταξύ τους. Επικεντρώθηκε σε στείρα μάλλον αντιπαράθεση αντί στην αντιπαραβολή ιδεών και προτάσεων που θα αποτελούσε κριτήριο για την ψήφο πολλών. Μεγαλύτερη ανάγκη να παρουσιάσει τις θέσεις του είχε ο Σταύρος Μαλάς, αλλά δεν το πέτυχε. Εστίασε με υπερβολικό τρόπο σε μονόδρομη κριτική περιορίζοντας τη δυνατότητά του να δείξει στον ψηφοφόρο τα σχέδια και τις προτάσεις του. Με αυτό, ίσως να δημιούργησε, τουλάχιστον σε μερικούς πολίτες, αμφιβολίες για ορισμένα χαρακτηριστικά του και την ικανότητα στην εξουσία.

-Ποια είναι τα κριτήρια με τα οποία σήμερα θα ψηφίσει κάποιος, ιδιαίτερα ένας ψηφοφόρος που στον πρώτο γύρο έκαμε μια διαφορετική επιλογή;
-Όπως αναφέρω πιο πάνω, ποικίλλουν τα χαρακτηριστικά και οι ιδέες ή τα κριτήρια των διαθέσιμων ψηφοφόρων. Το κυρίαρχο είναι η έντονη αντίθεση που διακατέχει σημαντικό μέρος των ψηφοφόρων του Νικόλα Παπαδόπουλου έναντι στους δυο υποψήφιους. Η μη υπόδειξη προτίμησης από κομματικές ηγεσίες αφήνει αρκετό περιθώριο για επιλογή του ενός ή του άλλου με βάση την ιδεολογία (δεξιά-αριστερά, Κυπριακό κ.λπ.) αλλά και τη στάση απέναντι στα πρόσωπα. Ίσως να έχουμε μεγαλύτερο ρόλο στο κριτήριο «κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές» λόγω των περιορισμένων διαφορών των δυο υποψηφίων στο Κυπριακό. Όμως, τις προτάσεις Σταύρου Μαλά, θετικές για πολλούς, τις αντιμάχεται η ανάμνηση της περιόδου προ του 2013. Στο Κυπριακό, αρκετές «επενδύσεις» για λύση που είχαν γίνει στον Νίκο Αναστασιάδη μεταφέρονται προς τον Σταύρο Μαλά, έστω και διστακτικά. Θα έχουμε επίσης σε κάποιο βαθμό στρατηγική ψήφο με βάση τα πιο πάνω, για να αποτραπεί μάλλον η εκλογή του «άλλου» παρά για υποστήριξη του ενός.

-Πώς είδατε τις διεργασίες που έγιναν την εβδομάδα που διανύσαμε, μεταξύ των υποψηφίων και των κομμάτων του λεγόμενου ενδιάμεσου χώρου;
-Τελικά, απέβηκαν βραχύβιες, κάτι που, έμμεσα, διέσωσε την υπόληψη των δυο υποψηφίων και της πολιτικής. Στο θετικό αυτό αποτέλεσμα οδήγησε η χωρίς νόημα στάση του ΔΗΚΟ και των υποστηρικτών του Νικόλα Παπαδόπουλου. Χωρίς νόημα, γιατί δημοκρατία σημαίνει επιλογή. Για παράδειγμα, η απόφαση για κατά συνείδηση είναι επιλογή που συνδυάζει σεβασμό στην αυτόνομη βούληση του ψηφοφόρου. Αντίθετα το σύνδρομο της άρνησης χωρίς θετικές προτάσεις είναι αρνητικό στοιχείο σε δημοκρατικές κοινωνίες.

-Πώς είδατε το αποτέλεσμα του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών και ποια είναι τα μηνύματα που κατά την άποψή σας θέλησε να στείλει το εκλογικό σώμα;
-Η προεκλογική έμοιαζε με θολό τοπίο, με αρκετές αντιφάσεις και αμετροεπείς υποσχέσεις. Σε αυτό το περιβάλλον ο πολίτης που δεν είχε τη σιγουριά αυτών που ανήκουν στους σκληρούς κομματικούς πυρήνες αντιμετώπιζε δυσκολίες για οποιαδήποτε απόφαση. Ο υποψήφιος που βρήκε κάποιο προσανατολισμό και έδειξε αυτοπεποίθηση πέτυχε όχι μόνο να επιπλεύσει αλλά να κερδίσει σεβαστό αριθμό ψήφων και να μειώσει τη διαφορά. Μηνύματα; Χωρίς όραμα, χωρίς υπόσχεση για καλή προοπτική, σωστή πολιτική και κοινωνική ζωή, «εμείς δεν μετέχουμε» είπε το 28% και όσοι αρνούνται εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους. Άλλοι, αρνήθηκαν ψήφο εμπιστοσύνης ή προσπάθησαν να εμποδίσουν την περαιτέρω πορεία του υποψήφιου ο οποίος κρυβόταν πίσω από τις λέξεις ή επιδόθηκε σε πολεμική χωρίς ουσία, όπως επίσης σε υποσχέσεις χωρίς λογικούς και οικονομικούς περιορισμούς. Τρίτο μήνυμα ήταν η ψήφος με επιφύλαξη ή με προειδοποίηση προς τον πρώτο και τον δεύτερο που προκρίθηκαν. Σαν να λένε «δίνω ή αρνούμαι να δώσω την ψήφο μου τώρα. Όμως, θα αποφασίσω πού πάει η τελική ψήφος μου στις μέρες που έρχονται». Είδαμε ότι ο Νικόλας Παπαδόπουλος δεν πήρε πλήρη ποσοστά από το ΔΗΚΟ και την ΕΔΕΚ. Επίσης, η περιορισμένη υποστήριξη προς τον Νικόλα Παπαδόπουλο από όσους ψήφισαν το 2016 Οικολόγους και Αλληλεγγύη υπέδειξε αυτό που είχαμε διαγνώσει τότε. Αρκετοί έδωσαν ψήφο αντίδρασης, για εξισορρόπηση της αύξησης εκλογικού ορίου. Δεν ήταν συμπόρευση με ορισμένες θέσεις των κομμάτων αυτών, ιδιαίτερα στο Κυπριακό.

-Με ποιο κριτήριο πιστεύετε ότι οι πολίτες έδωσαν την ψήφο τους;
-Όπως έχω συχνά αναφέρει, πρώτο κριτήριο παραμένει το Κυπριακό. Δεν φαίνεται στις δημοσκοπήσεις, επειδή με αυτό καθορίζει τη θέση του ο ψηφοφόρος πριν ακόμα αρχίσει να σκέφτεται την προτίμηση ψήφου. Αυτή η ψήφος στέρησε την πρόκριση στον Νικόλα Παπαδόπουλο. Μέτρησαν επίσης οι προτάσεις σε κοινωνικά και οικονομικά θέματα, σε συνάρτηση όμως με τη δυνατότητα υλοποίησής τους, όπως επίσης η ποιότητα της διακυβέρνησης. Τέλος, πρωταρχικής σημασίας κριτήριο υπήρξε το πρόσωπο και οι χαρακτήρες του υποψηφίου.

-Πού πιστεύετε ότι κρίθηκε η μάχη του πρώτου γύρου;
-Δυο παράγοντες καθόρισαν την επιτυχία, κάνοντας τη διαφορά υπέρ του Σταύρου Μαλά, η στρατηγική ψήφος για αποκλεισμό του Νικόλα Παπαδόπουλου, όπως επίσης το ότι δεν μπόρεσε ο Παπαδόπουλος να πείσει ότι οι προτάσεις του μπορούσαν να υλοποιηθούν ή ότι δεν οδηγούσαν σε περιπέτειες. Αρνητικά στοιχεία διακυβέρνησης, παλινδρομήσεις και διαχρονικές έριδες, μαζί με το ναυάγιο στο Κυπριακό καθήλωσαν τα ποσοστά του Νίκου Αναστασιάδη, εξουδετερώνοντας ορισμένες επιτυχίες στην οικονομία.
 
ΟΛΑ ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
-Πώς βλέπετε να διαμορφώνεται το εκλογικό σκηνικό την επομένη των εκλογών; Ήδη, είδαμε να υπάρχουν έντονες εσωκομματικές διεργασίες σε αρκετά κόμματα. Πιστεύετε ότι θα υπάρξει αλλαγή του εκλογικού χάρτη της Κύπρου;
-Οι επόμενες εκλογές τοποθετούνται σε 40 μήνες, αρκετό διάστημα για διεργασίες στα ίδια τα κόμματα αλλά και για αλλαγές σε συσχετισμούς. Όλα ανεξαίρετα τα κόμματα, με εξαίρεση το ΕΛΑΜ αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, εσωτερικών ανταγωνισμών, προσανατολισμού, συνοχής στους μηχανισμούς δράσης. Δεν μπορώ όμως να διακρίνω εντός των κομμάτων αυτών ομάδες επιρροής που έχουν τη δυνατότητα ανατροπής δεδομένων. Βέβαιο όμως είναι πως η αποξένωση των πολιτών από τα κόμματα, άρα η εξασθένηση των κομμάτων θα συνεχισθεί.
Το ενδεχόμενο νέου σχηματισμού που θα ενώνει τον λεγόμενο ενδιάμεσο φαίνεται μάλλον απίθανο. Υπενθυμίζω πως παρόμοια συζήτηση γίνεται κάθε φορά που έχουμε εκλογές τουλάχιστον για τριάντα χρόνια. Σε περίπτωση συνένωσης, βέβαια, δεν φαίνεται να υπάρχει εκείνη η σύμπνοια, οι κοινοί στόχοι, ο περιορισμός προσωπικών ή παραταξιακών φιλοδοξιών ώστε να πετύχει. Μέχρι τώρα, ο χώρος αυτός μόνο αποτυχίες μετρά. Οι μόνες περιπτώσεις που πέτυχε είναι μέσω συμμαχίας με ένα των δυο μεγάλων.
 
Η αποχή θα φτάσει μέχρι και το 35%
-Σε προηγούμενή μας συνέντευξη πριν από μερικούς μήνες, προβλέψατε ότι η αποχή θα κυμανθεί στο 28%, όπως και έγινε. Στον β’ γύρο πού να αναμένουμε να κυμανθεί;
-Είναι βέβαιο ότι μικρός έστω αριθμός όσων απείχαν θα επανέλθουν στις κάλπες. Πολύ πιο μεγάλος αριθμός θα μείνει μακριά, για διάφορους λόγους. Η επανάληψη του σεναρίου του 2013 δεν προσφέρει νέα προοπτική που θα ήταν λόγος μεγαλύτερης συμμετοχής. Η παρουσία δυο υποψηφίων με παρόμοια στάση στο Κυπριακό δεν δίνει δυνατότητα άλλης επιλογής. Αρκετοί που ψήφισαν τον Νικόλα Παπαδόπουλο ή τους άλλους υποψηφίους θα επιλέξουν αποχή. Δεν είναι εύκολο να διαγνώσουμε το μέγεθος της αποχής, αλλά με τα δεδομένα που ανέφερα και το γενικό περιβάλλον, μάλλον θα υπερβεί την αποχή των βουλευτικών του 2016, δηλαδή το 33,5%, φτάνοντας το 35%.
  
-Αναμένατε τα ιδιαίτερα χαμηλά ποσοστά του Γιώργου Λιλλήκα και τα υψηλά ποσοστά του Χρίστου Χρίστου;
-Ήταν φυσικό σε ένα τόσο ανταγωνιστικό περιβάλλον, με τη μάχη για τη δεύτερη θέση να τη χαρακτηρίζει ο έντονος ανταγωνισμός και να προσελκύει επίσης ψηλό ενδιαφέρον η διαφορά από τον πρώτο. Την ίδια ώρα, Ο Λιλλήκας μπήκε στη μάχη χωρίς άλλη υποστήριξη και με διασπασμένο το δικό του σχήμα. Το μόνο «κοινό» στοιχείο με το 2013 ήταν ο ίδιος ο υποψήφιος. Το ποσοστό που πήρε, δεν είναι αμελητέο, αν λάβουμε υπόψη όλες τις αρνητικές περιστάσεις. Ο υποψήφιος του ΕΛΑΜ, με τον ισχυρισμό της διαφορετικής επιλογής, είχε ισχυρό έρεισμα που βοήθησαν οι υπόλοιποι με τις ανεδαφικές προτάσεις τους και, κυρίως την προσπάθεια να παρουσιάσουν αλλήλους σαν αναξιόπιστους.

-Πώς κρίνετε την εδραίωση του ΕΛΑΜ στο πολιτικό σκηνικό; Βιώνουμε και εμείς το φαινόμενο που παρατηρείται και στην υπόλοιπη Ευρώπη;
-Η παρουσία του ΕΛΑΜ δεν έχει μεγάλη σχέση με παρόμοια κινήματα στην Ευρώπη, αλλά είναι προϊόν της κυπριακής ιστορίας και του περιβάλλοντος. Είναι κατά κάποιο τρόπο συνέχεια μιας κυρίαρχης αντίληψης περί «περιούσιου λαού» με βάση άκρως εθνικιστική. Αυτή η αντίληψη διαχέεται και στα άλλα κόμματα μέχρι κάποιο βαθμό και αναπαράγεται στην παιδεία και τα προγράμματά της. Η ύπαρξη του Κυπριακού και όλα τα κακά που επεσώρευσαν διαχρονικά αποτυχημένες πολιτικές αφήνει σημαντικό περιθώριο στην επιτυχία του ΕΛΑΜ. Το γεγονός ότι από ορισμένες πολιτικές δυνάμεις δεν υπάρχει καθαρός πολιτικός λόγος που να τις διακρίνει από το ΕΛΑΜ, ενώ έχουν αποτύχει να προσφέρουν λύσεις σε σοβαρά προβλήματα του τόπου αφήνει ικανό περιθώριο δράσης. Η ερωτοτροπία με μερικές θέσεις ενός ακραίου σχήματος δεν προσφέρει κάτι στους ερωτοτροπούντες, αλλά ενισχύει τα άκρα. Χωρίς έργα και λύσεις, η αποτροπή διεύρυνσης είναι μάλλον αδύνατη.

-Πώς αξιολογείτε την προεκλογική περίοδο, τόσο πριν τον πρώτο γύρο αλλά και την προεκλογική όπως διαμορφώθηκε πριν τον τελικό γύρο σήμερα;
-Η προεκλογική του πρώτου γύρου δημιούργησε τοπίο μάλλον θολό για τον πολίτη γιατί οι υποψήφιοι εστίασαν συχνά σε δευτερεύοντα θέματα ή ανούσιες αντιπαραθέσεις οι οποίες έσβηναν μετά από λίγες μέρες. Σε μερικές περιπτώσεις δεν ήταν σαφές για τον πολίτη το ακριβές θέμα ή πρόβλημα, όπως για παράδειγμα η γνώση ή όχι για το κούρεμα καταθέσεων /ποιων καταθέσεων(;) ή τα έγγραφα για ασφάλεια και εγγυήσεις και άλλα.
Πρόσθετο στοιχείο, ουσιαστικής σημασίας, είναι η παρουσίαση προγραμμάτων που συνιστούν απλώς έκθεση ιδεών ή ευρηματικές προτάσεις, χωρίς συνέχεια ή συνέπεια. Υποψήφιος που δεν έχει προϊστορία θέσεων και δράσης σε κάποιους τομείς έχει μεγάλη δυσκολία να πείσει με νεοφανείς ή και παλιές ιδέες. Είχαμε πολιτικούς αρχηγούς ή υποψηφίους που «ανακάλυψαν» τώρα κοινότητες ή περιοχές της Κύπρου και υπέβαλαν προτάσεις. Άλλοι εξέφρασαν περηφάνια για την «άλλη Κύπρο» της επιτυχίας ή οικονομικής ανάπτυξης. Αν τα παράβλεπαν ή αγνοούσαν τόσα χρόνια, ποια μπορεί να είναι η αντίδραση του ψηφοφόρου σήμερα; Απλώς να τους αγνοήσει;
Τεχνικά, η μόνη εκστρατεία που είχε μια εξελικτική πορεία ήταν του Σταύρου Μαλά, ενώ οι υπόλοιποι δεν μπόρεσαν να αναδείξουν κλιμάκωση ενεργειών, στοιχείο σημαντικό για επιτυχία. Τέλος, υπήρχε συχνά παλινδρόμηση μεταξύ εκστρατείας για τον Α’ γύρο και εκστρατείας Β’ γύρου. Σε τέτοια περίπτωση, το μήνυμα, απλώς, συγχύζει τον πολίτη.
 
ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ
-Ποιες θεωρείτε ότι θα είναι οι προκλήσεις της νέας πενταετίας που θα έχει να διαχειριστεί μετεκλογικά, όποιος και να λάβει σήμερα την εντολή από τον λαό;
-Κύρια πρόκληση παραμένει η επιζήτηση λύσης στο Κυπριακό, αφού όλοι αναγνωρίζουν πως η συνέχιση του προβλήματος εδραιώνει τη διαίρεση. Παράταση του τέλματος στο οποίο είναι σήμερα το ζήτημα απομακρύνει τη δυνατότητα να αποτραπεί περαιτέρω παγίωση των τετελεσμένων. Την ίδια ώρα, η ουσία παραμένει: Υπάρχει βούληση αλλά και δυνατότητα για λύση από όλους τους ενδιαφερόμενους; Ακόμα πιο σημαντικό, ποια λύση, με ποιες δυνατότητες εφαρμογής μπορεί να προκρίνει ή να πετύχει ο υποψήφιος, με πιθανότητες να εγκριθεί από τον λαό;
Συναφές είναι το θέμα των υδρογονανθράκων, στο οποίο σημειώθηκε απροσδόκητη απομυθοποίηση εξαιτίας των περιορισμένων ευρημάτων μέχρι τώρα, αλλά και των χαμηλών διεθνώς τιμών ενέργειας. Αν οι ελπίδες για σημαντικά κοιτάσματα επιβεβαιωθούν, η αξιοποίησή τους θα γίνει δυνατή αν οι αιτίες εντάσεων και αναταραχής στην περιοχή εξαλειφθούν, αν υπάρξει επίλυση του προβλήματος. Αλλιώς, υπάρχει κίνδυνος να μείνουν τα πάντα κρυμμένος θησαυρός. Σημαντικό στοιχείο σε αυτό είναι να υπάρξει συνεκτική στρατηγική και ενδυνάμωση σχέσεων με τους γείτονες. Προσωπικά, νιώθω άκρα επιφύλαξη σε αυτές τις σχέσεις με ηγέτες των οποίων η πολιτική όχι μόνο πάσχει από δημοκρατικά ελλείμματα, αλλά συνάμα παραβιάζει βασικά δικαιώματα των λαών τους. Αν και κύριο θέμα παραμένει το Κυπριακό, η πιο μεγάλη πρόκληση για κάθε πρόεδρο εξακολουθεί να είναι η εσωτερική διακυβέρνηση και η ανάδειξη θετικών αξιών. Έχουμε ανάγκη από πραγματική βούληση καταπολέμησης και προσπάθεια εξάλειψης της διαφθοράς, από ανάδειξη της αξιοκρατίας ως θεμελίου της κρατικής και άλλης εξουσίας, την ενίσχυση μέσω μεταρρυθμίσεων αλλά και της αξιοκρατίας δομών και λειτουργίας ενός κράτους που υπάρχει και εργάζεται για τον πολίτη, τον κάθε πολίτη. Η κοινωνική ισότητα και η επιστροφή σε ένα κράτος ευημερίας μπορεί να υλοποιηθούν μόνο με ανάδειξη και προσήλωση στις πιο πάνω αξίες. Η παιδεία του τόπου χρήζει σοβαρών αλλαγών με επένδυση σε ανθρωπιστικές αξίες, αλλά πιο πολύ σε ανάπτυξη ελεύθερων πνευμάτων, δημιουργικών, με κριτικά μυαλά. Αυτά διασφαλίζουν ορθή αντιμετώπιση και του Κυπριακού, μπορεί να είναι υπόσχεση για το μέλλον.