Άννα Κουκκίδη – Προκοπίου: Ο πιο σημαντικός παίκτης στη Μέση Ανατολή είναι οι ΗΠΑ με το Ισραήλ πλάι τους

Οι τελευταίες μέρες ήταν ένα γεωπολιτικό roller coaster. Μετά τις επιθέσεις του Ισραήλ, την σκυτάλη πήραν οι ΗΠΑ που βομβάρδισαν τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, μια κίνηση την οποία δεν τόλμησε να κάνει κανένας Αμερικανός πρόεδρος στο παρελθόν. Εξίσου αιφνιδιαστικά ήρθε και η λήξη των τερματισμών με μια εκεχειρία που επέβαλε ο Ντόναλντ Τραμπ.

Η επόμενη μέρα βρίσκει όλες τις πλευρές να δηλώνουν νικητές, κάτι που φυσικά δεν ισχύει. Το Ιράν και οι σύμμαχοί του υπέστησαν ένα τεράστιο πλήγμα και πλέον είναι αποδυναμωμένοι στο παιχνίδι εξουσίας που παίζεται στη Μέση Ανατολή, εκτίμησε σε συνέντευξή της στον Φιλελεύθερο η Άννα Κουκκίδη -Προκοπίου, πρόεδρος Κέντρου Κοινωνικό-Πολιτικής Σκέψης Πολιτεία και τέως Υπουργός Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως της Κυπριακής Δημοκρατίας, τονίζοντας πως επόμενη μέρα παραμένει δύσκολη. «Το Ιράν έχει πληγεί όχι μόνο σε πρακτικό επίπεδο, όπου παραμένει στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτικά εξαντλημένο, αλλά και σε συμβολικό επίπεδο, αφού κανείς από τους εταίρους του, δηλαδή τη Ρωσία και τη Κίνα, δεν έσπευσαν να το βοηθήσουν. Τα proxies του Χεζμπολάχ, Χούθι και Χαμάς, που του έδιναν στρατηγικό βάθος και δημιουργούσαν σε στρατηγικό επίπεδο μια ζώνη ασφαλείας, ένα cordon sanitaire, σε Μεσόγειο, Μέση Ανατολή και Αφρική, έχουν κατατροπωθεί», εξήγησε, προσθέτοντας πως και οι αντιφρονούντες και όσοι δεν το υποστηρίζουν έχουν αναθαρρεί από τις εξελίξεις και στρέφονται εναντίον του καθεστώτος.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει, επεσήμανε η ειδικός, πως η πτώση του καθεστώτος της Τεχεράνης είναι θέμα ημερών. Τα ρήγματα που υπέστη, ωστόσο, είναι σαφή και όλα δείχνουν πως έρχονται δύσκολες μέρες για την ιρανική, θεοκρατική ηγεσία. «Η επόμενη μέρα εστιάζει στην επιβίωση του καθεστώτος και κατ ‘επέκταση του κράτους του Ιράν, αφού παραμένουν αλληλένδετα, μέσα σε αντίξοες συνθήκες,», εξήγησε.

Αυτό, που είναι σχεδόν βέβαιο είναι μια ριζική γεωπολιτική αναδιάταξη στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν έχει αποδυναμωθεί και το Ισραήλ δείχνει πως μπορεί να κάνει ότι θέλει, σχεδόν χωρίς να λογαριάζει κανένα. Αν μη τι άλλο, όπως φάνηκε ξεκάθαρα, πλέον εισερχόμαστε σε μια περίοδο που η τήρηση του διεθνούς δικαίου και οι κανόνες δεν σημαίνουν και πολλά και πως ο ισχυρός επιβάλλει την θέλησή του. Τόσο αυτή η διαπίστωση, όπως και το γεγονός πως η Μέση Ανατολή περνά μια φάση γεωστρατηγικού ανασχηματισμού επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον τόπο μας. «Όπως όλα τα δεδομένα φαίνεται να δείχνουν η όποια πιθανή λύση του κυπριακού προβλήματος, το οποίο αποτελεί υπαρξιακή απειλή επιβίωσης για την Κυπριακή Δημοκρατία και τον τόπο μας θα ιδωθεί μέσα από το πρίσμα της νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας της περιοχής μας, που οι ίδιες οι πρόσφατες εξελίξεις έχουν αναδείξει», κατέληξε η Άννα -Προκοπίου Κουκκίδη.

–Ένας αιφνιδιαστικός πόλεμος, μια ακόμη πιο αιφνιδιαστική ειρήνη. Ποιοι είναι οι κερδισμένοι και ποιοι οι χαμένοι από την τελευταία κρίση στη Μέση Ανατολή;

-Ο πόλεμος των 12 ημερών αποτελεί το αποκορύφωμα ενός ξεκαθαρίσματος λογαριασμών μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ. Από αυτή την άποψη, δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτα αιφνιδιαστικός. Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε όταν η Χαμάς, με τη βοήθεια και τη χρηματοδότηση του Ιράν, επιτέθηκε στο Ισραήλ την 7^η Οκτωβρίου 2023. Θα ήταν αφελές για οποιονδήποτε να νομίζει ότι τέτοιου είδους χτύπημα στο γόητρο αλλά και στην ασφάλεια του Ισραήλ θα έμενε αναπάντητο. Όμως, η ροή των γεγονότων που ακολούθησαν θα μπορούσε κανείς να πει ότι ήταν μάλλον αιφνιδιαστική, σε έκταση και σε πυκνότητα χρόνου. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου φρόντισε ώστε η Χαμάς στη Γάζα και η Χεζμπολάχ στο Λίβανο, ως έμμεσοι εκπρόσωποι της Τεχεράνης επί του εδάφους, να χάσουν τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο, προκαλώντας την παρακμή της επιρροής του Ιράν στην περιοχή.

 Ο εκλεκτός της Τεχεράνης, Μπασάρ αλ Άσαντ δεν βρίσκεται πλέον στην εξουσία στη Συρία. Το σιιτικό τόξο από την Τεχεράνη στη Μεσόγειο έχει διαλυθεί, ενώ το έρεισμα του Ιράν στον έλεγχο του κόλπου του Άντεν και δη στη διώρυγα του Σουέζ, μέσω της παρουσίας των Χούθι, της φίλα προσκείμενης παραστρατιωτικής οργάνωσης με έδρα την Υεμένη, έχει, επίσης, υποστεί πλήγμα από τα στρατιωτικά χτυπήματα των Αμερικανών. Τρεις από τις γνωστές πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν έχουν βομβαρδιστεί, ενώ το ίδιο φαίνεται να έχει εξαντλήσει σημαντικά αποθέματα πυραύλων στην προσπάθεια του να ανταποδώσει τα χτυπήματα του Ισραήλ, το οποίο ξεκαθαρίζοντας το τοπίο από τους αντιπρόσωπους της Τεχεράνης, χτύπησε απευθείας την πηγή της απειλής εναντίον του στις 13 Ιουνίου 2025.

Ο ισραηλινός πρωθυπουργός έχει αναμφισβήτητα προβεί σε επανασχεδιασμό του χάρτη της περιοχής και σε ανατροπή του ισοζυγίου δυνάμεων υπέρ της χώρας του. Αυτό δεν θα ήταν εφικτό χωρίς την στήριξη του Αμερικανού προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος συμπεριφέρεται και είναι ο αναμφισβήτητος πλανητάρχης, με ό,τι συνεπάγεται αυτό.

–Μπορούν να γίνουν εκτιμήσεις για το τι απέμεινε από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν μετά την επίθεση των ΗΠΑ; Η Τεχεράνη θα βάλει ταφόπλακα στο όνειρο να γίνει πυρηνική δύναμη ή έχει τα μέσα παρά τα χτυπήματα να το ολοκληρώσει;

-Όπως και στην περίπτωση της Ουκρανίας, η οποία δέχτηκε την εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν αφού παρέδωσε τα πυρηνικά όπλα που κατείχε επί Σοβιετικής Ένωσης, το δίδαγμα που φαίνεται να πήρε το Ιράν, είναι ότι κατέστη θύμα επίθεσης όχι επειδή είχε, αλλά ακριβώς επειδή δεν πρόλαβε να έχει πυρηνικά. Τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά, από άποψη ισοζυγίου δυνάμεων, εάν η Τεχεράνη είχε στη διάθεση της πυρηνικά όπλα. Γι’ αυτό, αποτελεί λογικό συμπέρασμα ότι δεν αναιρείται, τουλάχιστον υπό τα σημερινά δεδομένα, η πρόθεση για συνέχιση του πυρηνικού προγράμματος, ανεξαρτήτως από ότι μπορεί να λεχθεί δημόσια. Παρά την εξαγγελία του προέδρου Τραμπ περί «ολοκληρωτικής εξόντωσης» , οι πιο νηφάλιες φωνές, ακόμα και μέσα στις ίδιες τις ΗΠΑ, μιλούν για καθυστέρηση παρά αναστολή του προγράμματος.

–Θα οδηγήσει η κατάπαυση του πυρός σε ένα διάλογο για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν; Και εξίσου σημαντικό μπορεί να προκύψει μια λύση που να διασφαλίζει πως η Τεχεράνη δεν θα αποκτήσει πυρηνικά όπλα;

-Αυτό αποτελεί επιθυμία της Δύσης αλλά δεν φαίνεται να είναι αποδεκτό από την κυβέρνηση αλλά και τον λαό του Ιράν. Η Τεχεράνη δηλώνει αποφασισμένη να σταματήσει ακόμη και τη συνεργασία με την Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας των Ηνωμένων Εθνών, εκδιώκοντας τους επιθεωρητές της από την χώρα. Διαρρέει ακόμη μια πιθανή πρόθεση αποχώρησης από τη Συμφωνία Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (ΝΡΤ). Ταυτόχρονα, δεν γνωρίζουμε ιδιαίτερα πολλά πράγματα για τους όρους της εκεχειρίας άρα πόσο μάλλον για το διάλογο ή τις διαπραγματεύσεις που θα προκύψουν σε κατοπινό στάδιο και ποιου είδους συζητήσεις θα γίνουν για το πυρηνικό πρόγραμμα.

–Η νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στη Μέση Ανατολή είναι ένα στρατηγικό αφήγημα ή μια δεδομένη πραγματικότητα; Μετά τις τελευταίες εξελίξεις επιβεβαιώθηκε πως οι ΗΠΑ παραμένουν ο πιο ισχυρός παίκτης στην περιοχή και πως αυτές κάνουν κουμάντο;

-Πέρα των φραστικών υπερβολών του προέδρου Τραμπ και τον πόλεμο των λέξεων στον οποίο έχει μπει με αμερικανικά ΜΜΕ που δεν συμμερίζονται τις απόψεις του, η πραγματικότητα παραμένει. Ο πιο σημαντικός και ισχυρός παίκτης όχι μόνο στην περιοχή αλλά και στον πλανήτη παραμένουν οι Αμερικανοί, έχοντας στο πλάι τους στην προκείμενη περίπτωση το Ισραήλ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει απούσα από τις εξελίξεις- ένας οικονομικός γίγαντας ναι μεν αλλά ταυτόχρονα γεωπολιτικός νάνος, με προφανές έλλειμμα ηγεσίας και κατεύθυνσης. Η εποχή της ήπιας ισχύος που αποτελεί χαρακτηριστικό της πολυμέρειας φαίνεται να έχει παρέλθει, είτε μιλά κανείς για την ΕΕ, είτε για τα Ηνωμένα Έθνη, αφού παραμένουν κι οι δυο παρατηρητές και σχολιαστές των γεγονότων.

Δύσκολη η επόμενη μέρα για το ιρανικό καθεστώς

–Ποια θα είναι η επόμενη μέρα της Ισλαμικής Δημοκρατίας μετά τον πόλεμο με το Ισραήλ και την αμερικανική επίθεση;

-Παρά τις εξαγγελίες περί νίκης επί του Ισραήλ το οποίο σύμφωνα με τον Aγιατολάχ Χαμενέι σύρθηκε εξ ανάγκης στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, η επόμενη μέρα παραμένει δύσκολη για το Ιράν. Όχι μόνο σε πρακτικό επίπεδο, όπου παραμένει στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτικά εξαντλημένο, αλλά και σε συμβολικό επίπεδο, αφού κανείς από τους εταίρους του, δηλαδή τη Ρωσία και τη Κίνα, δεν έσπευσαν να το βοηθήσουν. Τα proxies του, τα οποία του έδιναν στρατηγικό βάθος και δημιουργούσαν σε στρατηγικό επίπεδο μια ζώνη ασφαλείας, ένα cordon sanitaire, σε Μεσόγειο, Μέση Ανατολή και Αφρική, έχουν κατατροπωθεί. Οι αντιφρονούντες του καθεστώτος στο εσωτερικό της χώρας δεν δίστασαν να συνεργαστούν τα τελευταία χρόνια με τη Μοσάντ, όπως όλες οι ενδείξεις της δράσης της επί του ιρανικού εδάφους υποδεικνύουν. Σε διεθνές επίπεδο, η εν εξορία οικογένεια του Σάχη αλλά και το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης των Ιρανών με έδρα το Παρίσι, παρουσιάζονται ως εναλλακτικές προτάσεις διακυβέρνησης, ως αντίπαλο δέος μιας οπισθοδρομικής θεοκρατίας εχθρικά προσκείμενης όχι μόνο στη Δύση αλλά και στην πρόοδο και στην οικονομική ευημερία της χώρας. Η επόμενη μέρα εστιάζει στην επιβίωση του καθεστώτος και κατ ‘επέκταση του κράτους του Ιράν, αφού παραμένουν αλληλένδετα, μέσα σε αντίξοες συνθήκες.

–Η επίθεση του Ισραήλ, που στόχευε σε στρατιωτικές υποδομές αλλά και στην υποκίνηση λαϊκής εξέγερσης, φαίνεται να έχει φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Θεωρείτε ότι μπορεί να επιβιώσει αυτή η ενότητα μόλις σταματήσουν οι πύραυλοι;

-Υπό το φως των όσων έχουν δει τη δημοσιότητα τα τελευταία χρόνια (βλέπε εξεγέρσεις, διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις), μια καλή υπόθεση εργασίας θα ήταν ότι η ενότητα θα δεχθεί ρήγματα μόλις καταλαγιάσει η σκόνη. Αυτό όμως δεν σημαίνει αυτόματα κι άμεση πτώση του καθεστώτος. Όσο κι αν το regime change επισημάνθηκε ως πιθανότητα από τους Ντόναλντ Τραμπ και Μπενιαμίν Νετανιάχου.

Το Κυπριακό μέσα από το πρίσμα της νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας

–Η αμερικανική επίθεση στο Ιράν ήταν ένα σαφές δείγμα ότι οι ΗΠΑ έχουν αποσυνδεθεί από τις συμμαχίες τους και ότι πλέον θα επιδιώκουν απροκάλυπτα τα δικά τους εθνικά συμφέροντα. Πως πρέπει να αντιδράσει η Ευρωπαϊκή Ένωση σε αυτή τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται;

-Οι ΗΠΑ πάντοτε επιδίωκαν τα εθνικά τους συμφέροντα, όπως πράττουν όλα τα κράτη στο διεθνές σύστημα. Απλώς τώρα το κάνουν με κάπως διαφορετικό τρόπο, χρησιμοποιώντας λόγου χάριν πομπώδη ρητορική και αγνοώντας παντελώς τα προσχήματα αναφορικά στο διεθνές δίκαιο, το ρόλο του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών κτλ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε αμηχανία μπροστά στη νέα πραγματικότητα, με αδυναμία συνένωσης και δημιουργίας μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας-κάτι το οποίο μπορεί να ήταν παλαιότερα απλώς επιθυμητό αλλά τώρα είναι σαφέστατα αναγκαίο.

–Μέσα σε αυτό το περιβάλλον αστάθειας και αβεβαιότητας, πως μπορεί μια μικρή χώρα όπως η Κύπρος να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της, ειδικά αν το μήνυμα που δίνεται είναι ότι περίπου ο δυνατός χρησιμοποιεί την ισχύ του και κάνει ό,τι θέλει;

-Η επιβολή του ισχυρού από ανέκαθεν αποτελεί την πραγματικότητα του διεθνούς συστήματος. Η ανθρωπότητα προσπάθησε, κυρίως μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, να εξευμενίσει τα πάθη του πολέμου δια μέσω της πολυμέρειας, του διεθνούς δικαίου και της διπλωματίας. Τα πράγματα αλλάζουν άρδην, διότι πλέον δεν κρατούνται ούτε τα προσχήματα. Ο προσανατολισμός της Κύπρου οφείλει να είναι σταθερός και σαφής και η συμμετοχή της σε οποιαδήποτε περιφερειακή ή άλλη συνεργασία οφείλει να προσδίδει αξία για τους άλλους συμμετέχοντες. Είναι ο μόνος τρόπος αν όχι διεκδίκησης τουλάχιστον διασφάλισης του δικού μας εθνικού συμφέροντος. Όπως όλα τα δεδομένα φαίνεται να δείχνουν η όποια πιθανή λύση του κυπριακού προβλήματος, το οποίο αποτελεί υπαρξιακή απειλή επιβίωσης για την Κυπριακή Δημοκρατία και τον τόπο μας θα ιδωθεί μέσα από το πρίσμα της νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας της περιοχής μας, που οι ίδιες οι πρόσφατες εξελίξεις έχουν αναδείξει.