«Μετά από 738 ημέρες αιχμαλωσίας στη Γάζα, οι τελευταίοι 20 Ισραηλινοί όμηροι της Χαμάς απελευθερώθηκαν, επιστρέφοντας βαθιά αλλαγμένοι στην αγκαλιά των οικογενειών τους. Οι εικόνες των επανενώσεων σηματοδότησαν το τέλος μιας εφιαλτικής περιόδου που ξεκίνησε στις 7 Οκτωβρίου 2023, με την αιματηρή επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, μια επίθεση που άφησε πίσω της πάνω από 1.200 νεκρούς και 251 απαχθέντες» (philenews, 13/10/2025).
H είδηση της απελευθέρωσης των τελευταίων επιζήσαντων ομήρων συμπλέκεται με άλλες:
«Επιζών της σφαγής της Χαμάς αυτοκτόνησε δύο χρόνια μετά: “Δεν μπορώ να υποφέρω άλλο”, το σπαρακτικό μήνυμά του» (iefimerida.gr, 11/10/2025).
«Αλυσοδεμένοι στα τούνελ, βασανιστήρια και απομόνωση: Οι πρώην όμηροι της Χαμάς αποκαλύπτουν τη φρίκη της αιχμαλωσίας. Συγκλονιστικές μαρτυρίες έπειτα από δύο χρόνια αιχμαλωσίας» (protothema.gr, 14/10/2025).
«“Ήμασταν σε σφαγείο, όχι σε φυλακή, μας χτυπούσαν και μας ταπείνωναν” – Σε κλίμα χαρμολύπης επέστρεψαν οι Παλαιστίνιοι κρατούμενοι» (ertnews.gr, 14/10/2025).
«Άλλες δύο σορούς Ισραηλινών ομήρων παρέδωσε απόψε η Χαμάς στο Ισραήλ. Μετά και την παράδοση των δύο, απόψε Τετάρτη, απομένουν άλλες 19» (philenews, 15.10.2025).
Παρατηρώ τις σκηνές, τις εικόνες, το πριν και το μετά των αιχμαλώτων, τους αριθμούς, τις απουσίες. Σώματα αποστεωμένα, μάτια που σαν κουβαλάνε σπαρακτική φρίκη και μάτια άδεια. Η επιστροφή από τα σπλάχνα της γης, κυριολεκτικά, δημιούργησε την αίσθηση της ανάστασης, αλλά, πια, ένας νέος Γολγοθάς αρχίζει, με άδηλη την έκβαση. Αυτή εξαρτάται από την ένταση των βιωμάτων, τις πληγές, τον χαρακτήρα και την υποστήριξη του καθενός, από το κράτος και το στενό περιβάλλον.
Σαφέστατος ο Γ. Σεφέρης:
«Όμως, τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχμάλωτου τη σκέψη
του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια
δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς».
Οι αιχμάλωτοι του δικού μας πολέμου, του 1974, το επιβεβαιώνουν, 51 χρόνια μετά. Η αιχμαλωσία κράτησε, το μέγιστο, 100 μέρες, αλλά τους στιγμάτισε ισόβια, στο σώμα και την ψυχή.
Ο κ. Βάσος Χρίστου, πρόεδρος του Συνδέσμου Αιχμαλώτων Πολέμου 1974, επισημαίνει: «Παρακολουθώντας τις απελευθερώσεις αιχμαλώτων στις 13 Οκτωβρίου, οι μνήμες αναζωπυρώθηκαν. Τονίζω: Οι μνήμες αναζωπυρώθηκαν –δεν λέω πως ξύπνησαν– επειδή, για 51 χρόνια, δεν κοιμήθηκαν στιγμή». Όπως ο ίδιος εξηγεί, ουδείς κατόρθωσε μετά από εκείνα τα βιώματα να κοιμηθεί ήσυχος τα βράδια. Για πολλούς, τώρα, 51 χρόνια μετά, οι μνήμες είναι πιο επώδυνες, καθώς, κατά τις πρώτες δεκαετίες, ο αγώνας της επιβίωσης λειτουργούσε, για ορισμένους, αναζωογονητικά. Τώρα, στο λυκόφως, οι μνήμες επανέρχονται αιχμηρές, σμίγοντας με την πικρία για την εγκατάλειψη από την πολιτεία και τη δυσπιστία της κοινωνίας αναφορικά με τις συνθήκες σύλληψης. Κάποιοι δεν κατόρθωσαν καν να εισέλθουν πραγματικά στον αγώνα της επιβίωσης, μένοντας για δεκαετίες μετέωροι, αδυνατώντας να μοιραστούν τα αποτρόπαια που έζησαν.
Και πώς να μοιραστείς, στην Κύπρο του 1974, εμπειρίες βιασμών; «Ύστερα, πού νά βρεις πέτρα να χωστείς και πού σχισμάδα βράχου;», διερωτάται, στις «Αγωνίες», η Δήμητρα Δημητρίου.
Πολιτεία και κοινωνία οφείλουν να στηρίξουν τους αιχμαλώτους του ’74
Γεννημένη 11 χρόνια μετά την εισβολή, θυμάμαι, στον συνοικισμό, όπου μεγάλωσα, τους ψιθύρους, για τους πρόσφυγες ανάμεσά μας, που είχαν βιώσει αιχμαλωσία. Οι πρώτες μνήμες: Κάτι αδέσποτα «ζάβαλλε». «Δεν θέλαμε οίκτο, στήριξη θέλαμε», τόνισε ο κ. Χρίστου κατά τη συνομιλία μας. Μεγαλώνοντας, αντιλαμβανόμουν τις περιπτώσεις, όπου τα βιώματα κατέβαλλαν: Για μερικούς ήταν στιγμιαίες αφαιρέσεις, για κάποιους το τρομαγμένο ή κυνηγημένο βλέμμα, για άλλους τα βίαια ενδοοικογενειακά ξεσπάσματα, για τα οποία πολλοί ήξεραν και όλοι σιωπούσαν.
Οι ανταλλαγές αιχμαλώτων πολέμου του 1974 άρχισαν στις 16 Σεπτεμβρίου, με 116 ασθενείς και τραυματίες. Ακολούθησαν ανταλλαγές κατά το διάστημα 22-25 Σεπτεμβρίου. Οι τελευταίοι αιχμάλωτοι επέστρεψαν από τις 18 έως και τις 28 Οκτωβρίου, δηλαδή τέτοιες μέρες, 51 χρόνια πριν. Όσοι δεν επέστρεψαν: Αγνοούμενοι.
Οι τίτλοι στον Τύπο των ημερών συγκλονίζουν, όπως και οι πρώτες μαρτυρίες: «Συγκλονιστικαί αποκαλύψεις απολυθέντων αιχμαλώτων. Εκτελέσεις, λεηλασίαι και άλλα ανατριχιαστικά περιστατικά» («Ο Φιλελεύθερος», 17/9/1974). «Από την κόλασιν στην ελευθερία. Σωματικά ράκη έφθασαν άλλοι διακόσιοι νέοι από τα Άδανα» («Ο Φιλελεύθερος», 24/9/1974). «Άλλοι διακόσιοι Έλληνες απελύθησαν χθες υπό των Τούρκων. Αναπνέουν ελεύθεροι. Μαρτυρική η ζωή της αιχμαλωσίας: Ξυλοδαρμοί, πείνα, δίψα, στερήσεις. Δύο διάκονοι αφηγούνται: “Μας κτυπούσαν με τα ρόπαλα και τραβούσαν τα γένεια μας”» («Η Μάχη», 24/9/1974). «Αιχμάλωτοι αφηγούνται τις δραματικές εμπειρίες τους. “Δεν λέγαμε ότι θα επιζήσουμε”. Ο άγριος ξυλοδαρμός μέσον φυσικής εξουθένωσης και ψυχικού μαρτυρίου» («Χαραυγή», 24/10/1974). «Με την χθεσινήν τελευταίαν ανταλλαγήν απελύθησαν συνολικώς 2.488 Έλληνες και 3.319 Τούρκοι αιχμάλωτοι. Και οι απολυθέντες Έλληνες αιχμάλωτοι ήταν πραγματικά ράκη. Αρχίζει τώρα η μάχη της ανακαλύψεως των αγνοουμένων και ομήρων» («Η Μάχη», 29/10/1974).
Ο τόνος συναντά ανάλογες καταγραφές του 1923, παρά την εξέλιξη του Διεθνούς Δικαίου: «Διαπόμπευσις. Οι αξιωματικοί μας ελογχίζοντο, ελιθοβολούντο, ερραπίζοντο από τους μαινομένους στρατιώτας και τον όχλον», («Έθνος», 15/4/1923). «Φρικιαστικαί αφηγήσεις των αιχμαλώτων. Ποιοι ζουν και ποιοι εκρεμάσθησαν» («Εμπρός», 6/4/1923). Τα όρια της ανθρώπινης εκθηρίωσης σε μέρες πολέμου δύσκολα επηρεάζονται από νομικές προόδους.
Το 2024, με πρωτοβουλία του Συνδέσμου Αιχμαλώτων Πολέμου 1974, εκδόθηκε ο τόμος «Κύπρος 1974 – Φωνές αιχμαλωσίας» (επιμ. Χαράλαμπου Αλεξάνδρου). Σε αυτόν καταγράφονται οι πορείες 46 αιχμαλώτων, μέσα από τις αφηγήσεις τους. Απελπισία, τρόμος, φρίκη, βασανιστήρια, κακουχίες, αγωνία, σπαραγμός, οδύνη, εγκατάλειψη, τραύμα, εφιάλτες, και πλάι σε αυτά, το θαύμα της επιβίωσης και της συνομιλίας για τα πάθη, ιδιωτικά και δημόσια. Είναι, πραγματικά, άθλος, η αφήγηση των τραυμάτων των αιχμαλώτων. Άθλος, που κάποιοι των αισθάνθηκαν και ως οφειλή, σε εκείνους που δεν επέστρεψαν. Οφειλή της Πολιτείας και της κοινωνίας η ανάγνωση, η κατανόηση, και η στήριξη, έστω και τώρα. Έστω και τώρα, να γινόταν κάποια ακόμα επιστροφή Κύπριου αιχμαλώτου, ζωντανού! Ωστόσο, πια, αυτό που ελπίζουν οι αναμένοντες είναι, έστω, κάποια ταυτοποιημένα οστά.
ΥΓ: Στο μεταξύ, τα θαμμένα ζωντανά «Άλογα» της Έγκωμης και του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ χλιμιντρίζουν:
«Και τ᾿ άλογα.
Εδώ θα μείνουν
Δίπλα στην πόλη τους
Με το κεφάλι μπροστά εναγωνίως τανώντας
Τα γονατισμένα πόδια πασχίζοντας να ορθώσουν
Έτοιμα για αναχώρηση».
Είναι ένα ζήτημα αυτά τα άλογα, τα ζωντανά, είναι ένα ζήτημα η πόλη-όμηρος, η Αμμόχωστος, στην οποίαν οφείλεται η απελευθέρωση, έστω και τώρα, και ας είναι βαθιά αλλαγμένη, όπως και οι ανταλλαγέντες άνθρωποι.
*Δρ Ιστορίας ΑΠΘ
