Πολλοί Κύπριοι τον παρακολουθούν από το κανάλι του και τους πληροφορούμε πως σύντομα θα είναι μαζί μας στην Κύπρο. Πρόσφατα, έχει εκδώσει το βιβλίο του «Προς τα άστρα», το οποίο στην Κύπρο έχει ήδη εξαντληθεί. Το βιβλίο είναι η αφορμή για την παρουσίαση του στους Κύπριους φίλους της αστρονομίας για να γνωρίσουν τον Αstronio από κοντά.
Έχει σπουδάσει Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αστροφυσική στο Πανεπιστήμιου του Λονδίνου (Queen Mary, University of London) όπου και αρίστευσε.
Στο πλαίσιο της επικοινωνίας της επιστήμης, έχει πραγματοποιήσει ομιλίες στο TEDx του Πολυτεχνείου Κρήτης, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στο Athens Science Festival και στο Mediterranean College. Η στήλη σας προσφέρει μια γνωριμία με τον Παύλο Καστανά, μέσα από μια συνέντευξη που έδωσε στη δημοσιογράφο Φλώρα Κασσαβέτη στην πλατφόρμα Thrive Global Greece.
– Παύλο, όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με μια δύσκολη μέρα, τι αλλάζει, όταν κοιτάς τη θέση σου στο σύμπαν;
Αλλάζει ο τρόπος που βλέπω τα πράγματα. Ακόμα και τα μεγαλύτερα προβλήματα και οι δυσκολίες εκμηδενίζονται μπροστά στα συμπαντικά μεγέθη. Αρκεί να σκεφτείς ότι κάθε φωτεινή κουκκίδα που βλέπεις στον ουρανό είναι ένα ολόκληρο ηλιακό σύστημα! Με τους δικούς του πλανήτες και φεγγάρια και τα δικά του εξωτικά φαινόμενα.
Αυτός ο πλούτος του νυχτερινού ουρανού πάντα με παρηγορούσε και μου έδινε έμπνευση. Συν τοις άλλοις, πρέπει να σου πω ότι μου φαίνεται πολύ θλιβερή μια ύπαρξη που περιορίζεται στον μικρόκοσμό της και δεν κάνει τον κόπο να δει τη μεγάλη εικόνα. Είναι σαν να ξανοίγεται μπροστά σου ένας ατέλειωτος ανεξερεύνητος ωκεανός και εσύ να προτιμάς να ζήσεις όλη σου τη ζωή καρφωμένος σε έναν βράχο, σαν πεταλίδα. Αυτό είναι ένα είδος μηδενισμού, που, δυστυχώς, τον συναντώ αρκετά συχνά. Νομίζω, πάντως, πως όταν κάποιος βλέπει τη μεγάλη εικόνα, οι προτεραιότητές του στη ζωή αλλάζουν ριζικά.
– Πιστεύεις στην έννοια της μικρής αλλαγής που μπορεί να φέρει μια μεγάλη; Είναι κάτι που ισχύει για το σύμπαν;
Σαφώς ισχύει αυτό που λες και ναι, εφαρμόζεται και στο σύμπαν. Για παράδειγμα, εάν η πυκνότητα του νεφελώματος που δημιούργησε το δικό μας πλανητικό σύστημα ήταν ελαφρώς διαφορετική ή με άλλη σύσταση, δεν θα ήμασταν εδώ σήμερα για να κουβεντιάζουμε. Οι μικρές αλλαγές με την πάροδο του χρόνου οδηγούν σε μεγάλες. Μάλιστα, υπάρχουν συστήματα όπου μια ελάχιστη μεταβολή στις αρχικές τους συνθήκες μπορεί να επιφέρει τρομακτικά διαφορετικά αποτελέσματα στο τέλος.
– Εσύ, πότε είδες μια μεγάλη διαφορά στη ζωή σου κάνοντας μια μικρή αλλαγή;
Σε προσωπικό επίπεδο, ένα τέτοιο παράδειγμα θα έλεγα ότι ήταν η απόφασή μου να χρησιμοποιήσω ένα δημόσιο μέσο ώστε να επικοινωνήσω την αγάπη μου για την αστροφυσική. Παρ’ όλο που ήταν κοπιαστική δουλειά εξαρχής, ήταν μια σχετικά μικρή αλλαγή στη ζωή μου. Κάλλιστα το «Astronio» θα μπορούσε να είχε μείνει στο επίπεδο του πειραματισμού και να σταματήσει εκεί. Τελικά, όμως, οδήγησε σε κάτι πολύ μεγαλύτερο απ’ ό,τι περίμενα και είναι συγκινητικό το πόσες ζωές έχει αγγίξει.
– «Είμαστε παιδιά των άστρων», σε άκουσα να λες σε ένα από τα βιντεάκια. Θέλεις να μου πεις τι εννοείς με αυτό;
Η σύγχρονη αστροφυσική έχει δείξει ότι σχεδόν όλα τα υλικά που υπάρχουν μέσα στο σώμα μας δημιουργήθηκαν μέσα στα άστρα, δηλαδή μέσα σε ήλιους. Τα άστρα, όταν έφτασαν στο τέλος της ζωής τους, διασκόρπισαν αυτά τα υλικά στο διάστημα και έτσι τελικά μετά από δισεκατομμύρια χρόνια έφτασαν σε εμάς. Χωρίς αυτά τα άστρα δεν θα μπορούσαμε να υπάρξουμε ούτε εμείς, ούτε η ζωή γενικότερα. Άρα, κατά κάποιο τρόπο είμαστε παιδιά τους, είμαστε δημιουργήματα των άστρων.
– «Η ζωή είναι μικρή», λέει ο λαός. Όμως με τη μελέτη του σύμπαντος συνειδητοποιούμε ότι τελικά είναι απελπιστικά μικρή. Η ζωή του καθενός μας στη Γη διαρκεί απειροελάχιστα σε σχέση με την ηλικία του σύμπαντος. Δεν σε κατακλύζει το αίσθημα της ματαιότητας γνωρίζοντας αυτό;
Το γεγονός ότι η ζωή και γενικά τα ανθρώπινα μεγέθη είναι απελπιστικά μικρά μπροστά στο σύμπαν, όπως λες, θεωρώ ότι είναι μόνο το πρώτο σκαλοπάτι της κατανόησης του σύμπαντος. Είναι το πρώτο μάθημα που μας προσφέρει η αστροφυσική, ένα μάθημα ταπεινότητας. Αλλά, ύστερα, σκέψου το εξής: Ότι μέσα σε αυτό το γιγάντιο σύμπαν, έτυχε μέσω αμέτρητων αλληλένδετων γεγονότων τα μόρια να συνδεθούν έτσι μεταξύ τους ώστε να υπάρξουμε εγώ κι εσύ και να μπορούμε να κουβεντιάζουμε αυτή τη χρονική στιγμή. Και σαν να μην έφτανε αυτό, έχουμε αναπτύξει έναν εγκέφαλο που μας επιτρέπει να ανακαλύπτουμε το σύμπαν με τρομακτική λεπτομέρεια, από τον μικρόκοσμο μέχρι τον μεγάκοσμο! Με αυτήν την έννοια, η ύπαρξη του καθενός από εμάς εδώ μοιάζει με θαύμα!
– Τι εννοείς ότι «μοιάζει με θαύμα»;
Δεν το λέω με την έννοια του υπερφυσικού, αλλά με την έννοια του απίθανου και του θαυμαστού. Δεν εκτιμούμε πραγματικά το πόσο απίθανο ήταν να σχηματιστεί η δική μας συνείδηση μέσα σε αυτό το σύμπαν. Το παίρνουμε ως δεδομένο, επειδή μόνο έτσι έχουμε μάθει να αντιλαμβανόμαστε την ύπαρξή μας. Αλλά η επιστήμη μάς αποκάλυψε έναν κόσμο πιο θαυμαστό απ’ οτιδήποτε είχε περιγράψει οποιοδήποτε σύστημα ιδεών. Κι αντί να το εκτιμήσουμε αυτό, περιοριζόμαστε σε αυτό που έλεγες πριν, ότι η ζωή είναι μικρή. Ναι, είναι μικρή, αλλά έχουμε την υπερβολικά απίθανη τύχη να είμαστε εδώ για να τη βιώσουμε! Ας κάνουμε, λοιπόν, το καλύτερο που μπορούμε κι ας εκμεταλλευτούμε κάθε δευτερόλεπτο.
– Ο τρόπος που εξηγείς το σύμπαν μέσα από τα βιντεάκια σου με απλό και κατανοητό τρόπο και με τη βοήθεια της εικόνας θα μπορούσε να αποτελεί μάθημα στο σχολείο. Θες να μου πεις την άποψη σου για το γεγονός ότι δεν διδάσκεται η αστροφυσική στα σχολεία;
Μου φαίνεται αδιανόητο το ότι δεν υπάρχει αυτό το μάθημα στα σχολεία. Πρακτικά δεν προετοιμάζουμε τους μαθητές μας για τις μελλοντικές εξελίξεις. Τους μεγαλώνουμε, δηλαδή, σε έναν κόσμο που δεν θα μπορούν να καταλάβουν. Τώρα, σε ό,τι αφορά τα βίντεο που κάνω, θα μπορούσαν συμπληρωματικά να συνοδεύσουν ένα μάθημα, αλλά δεν θεωρώ ότι μπορούν να το υποκαταστήσουν πλήρως. Εξάλλου, σκοπός των βίντεο είναι να παρακινήσουν τους θεατές, ώστε μόνοι τους πια να αναζητήσουν πρόσθετες πληροφορίες.
– Προσωπικά με φοβίζει η σκέψη ότι ίσως δεν υπάρχει ζωή μετά; Εσένα;
Είναι απολύτως φυσικό να μας φοβίζει ο θάνατος. Σκέψου το εξής: Εξελικτικά είμαστε οι απόγονοι των πιο φοβισμένων ζώων απέναντι στον θάνατο που υπήρξαν ποτέ. Διότι, μόνο αν φοβάσαι τον θάνατο μπορείς να ζήσεις αρκετά ώστε να αφήσεις απογόνους. Τώρα, ως άνθρωποι έχουμε το πρόσθετο βάρος της συνείδησής μας κι έτσι γνωρίζουμε ότι ο θάνατός μας είναι αναπόφευκτος. Έχουμε, λοιπόν, δύο επιλογές: Είτε αποδεχόμαστε αυτόν τον φόβο ως μέρος της φύσης μας και πορευόμαστε μαζί του, είτε πείθουμε τον εαυτό μας ότι δεν υπάρχει θάνατος και έτσι παρηγορούμαστε. Οι θρησκείες συνήθως ακολουθούν τον δεύτερο δρόμο.
Μιλώντας για τις μαύρες τρύπες
– Έχω διαπιστώσει ότι σου αρέσει η ποίηση. Η ποίηση μιλάει στην καρδιά των ανθρώπων με σύμβολα. Αν σου ζητούσα να μου αναλύσεις το φαινόμενο της μαύρης τρύπας (που πλέον ξέρουμε επιβεβαιωμένα ότι υπάρχουν στο σύμπαν) σε συμβολικό επίπεδο, τι θα μου έλεγες;
Θα μπορούσα να στην εκφράσω με μαθηματικά σύμβολα, αλλά μάλλον δεν θα σε ικανοποιούσε! Επίσης, θα μπορούσα να σου μιλήσω για τη μαύρη τρύπα με όρους ποιητικούς παίζοντας με τις έννοιες του φωτός και του σκοταδιού. Εάν όμως ο στόχος είναι η κατανόηση ενός φαινομένου, τότε το συναίσθημα αποτελεί μάλλον κακό σύμβουλο, διότι συνήθως μας δείχνει αυτό που επιθυμούμε και όχι αυτό που ισχύει πραγματικά. Καλώς ή κακώς, λοιπόν, η φυσική και τα μαθηματικά μας δίνουν τα καλύτερα εργαλεία για να ερμηνεύουμε τον κόσμο γύρω μας. Κι όταν τα καταφέρνουμε, μπορούμε πάντα να το γιορτάζουμε επιστρέφοντας στην ποίηση.
* Διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Πλανηταρίου Κύπρου
