Το καθεστώς απασχόλησης των εργαζομένων στις ψηφιακές πλατφόρμες δεν είναι θέμα που απασχολεί μόνο την Κύπρο. Σε πολλές χώρες της ΕΕ ήδη υπήρξαν ρυθμίσεις για την προστασία των εργαζομένων, ενώ οι Βρυξέλλες από το 2021 προωθούν δική τους Οδηγία για το ζήτημα.
Μόλις πρόσφατα -και συγκεκριμένα την περασμένη Πέμπτη- στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οι ευρωβουλευτές επιβεβαίωσαν τη διαπραγματευτική τους θέση σχετικά με τη βελτίωση των συνθηκών στις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας. Η διαπραγματευτική εντολή για τις επικείμενες συνομιλίες με τα κράτη-μέλη εγκρίθηκε με 376 ψήφους υπέρ, 212 κατά και 15 αποχές.
Οι διαπραγματεύσεις για τη νέα νομοθεσία μπορούν να ξεκινήσουν μόλις τα κράτη μέλη αποφασίσουν για τη δική τους διαπραγματευτική θέση, διαδικασία που εκκρεμεί ακόμη, διευκρινίζει το Ευρωκοινοβούλιο.
Οι προωθούμενες ρυθμίσεις
Αναφέρει ακόμα πως οι νέοι κανόνες θα ρυθμίζουν τον τρόπο ορθού προσδιορισμού του καθεστώτος απασχόλησης των εργαζομένων σε ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας (δηλ. αν πρέπει να θεωρούνται ελεύθεροι επαγγελματίες ή έμμισθο προσωπικό) και τον τρόπο με τον οποίο οι πλατφόρμες αυτές θα πρέπει να χρησιμοποιούν αλγόριθμους και τεχνητή νοημοσύνη για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των εργαζομένων. Για το τελευταίο, θέση της Ευρωβουλής είναι πως ενώ οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας παρακολουθούν και αξιολογούν την απόδοσή τους, οι εργαζόμενοι δεν έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με το πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι, ποια προσωπικά δεδομένα χρησιμοποιούνται και πώς η συμπεριφορά τους επηρεάζει τις αποφάσεις που λαμβάνονται από αυτοματοποιημένα συστήματα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η προσοχή τώρα στην ετυμηγορία του υπουργείου για τη Wolt
Ενόψει τούτου, θέλουν να απαγορεύσουν στα αυτοματοποιημένα συστήματα να λαμβάνουν σημαντικές αποφάσεις και θέλουν τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν ότι υπάρχει ανθρώπινη εποπτεία σε όλες τις αποφάσεις που επηρεάζουν σημαντικά τις συνθήκες εργασίας.
Η ψευδοαπασχόληση
Η Ευρωβουλή εκτιμά πως ένα άτομο που εκτελεί εργασία πλατφόρμας μπορεί είτε να είναι μισθωτός εργαζόμενος και να απολαμβάνει τα σχετικά εργασιακά δικαιώματα ή να είναι πραγματικά αυτοαπασχολούμενος και να μπορεί να καθορίσει τον τρόπο εκτέλεσης της υπηρεσίας. Ως εκ τούτου, οι κανόνες που ενέκρινε αποσκοπούν στην καταπολέμηση της ψευδοαπασχόλησης, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε επισφαλείς συνθήκες εργασίας και έλλειψη κοινωνικής προστασίας αλλά και σε αθέμιτο ανταγωνισμό, ειδικά για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Για το σκοπό αυτό, οι ευρωβουλευτές συμφώνησαν ότι το καθεστώς απασχόλησης που ορίζεται από την πλατφόρμα μπορεί να αμφισβητηθεί από τον εργαζόμενο, ένα συνδικάτο ή μια εθνική Αρχή, οπότε ο εργαζόμενος τεκμαίρεται από το νόμο ότι απασχολείται. Σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ της πλατφόρμας και ενός εργαζομένου, η πλατφόρμα -και όχι ο εργαζόμενος- θα έχει την ευθύνη να αποδείξει ότι δεν απασχολεί τον εργαζόμενο.
Οι ευρωβουλευτές εισηγούνται επίσης έναν κατάλογο μη υποχρεωτικών κριτηρίων για τον καθορισμό του εργασιακού καθεστώτος ενός εργαζομένου, όπως καθορισμένος μισθός, καθορισμένο χρονοδιάγραμμα και χρόνος εργασίας, συστήματα αξιολόγησης, παρακολούθησης ή επίβλεψης εργαζομένου, κανόνες σχετικά με την εμφάνιση ή τη συμπεριφορά ή περιορισμένη ελευθερία επιλογής ασφάλισης ατυχήματος ή συνταξιοδοτικού συστήματος. Συμφωνούν, πάντως, με την πρόταση της Επιτροπής ότι οι κανόνες πρέπει να εφαρμόζονται σε όλες τις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας, ανεξάρτητα από τον τόπο εγκατάστασής τους, εφόσον η εργασία εκτελείται στην ΕΕ.
Οι στόχοι των κανόνων
Η Κομισιόν παρουσίασε επίσημα τις προτάσεις για βελτίωση των συνθηκών εργασίας των ατόμων που εργάζονται σε πλατφόρμες εργασίας στο τέλος του 2021, υποστηρίζοντας πως οι νέοι κανόνες θα διασφαλίσουν ότι τα άτομα που εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών εργασίας μπορούν να απολαμβάνουν τα εργασιακά δικαιώματα και τις κοινωνικές παροχές που δικαιούνται.
Επίσης, θα προστατεύονται επιπλέον όσον αφορά τη χρήση αλγοριθμικής διαχείρισης (δηλαδή αυτοματοποιημένων συστημάτων που υποστηρίζουν ή αντικαθιστούν διευθυντικές λειτουργίες στην εργασία).
Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ πρότεινε πρόταση Οδηγίας σχετικά με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας σε πλατφόρμες.
Ποιοι θα είναι οι εργαζόμενοι
Η πρόταση περιλαμβάνει μέτρα για τον ορθό καθορισμό του καθεστώτος απασχόλησης των ατόμων που εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών εργασίας και νέα δικαιώματα, τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τους αυτοαπασχολουμένους, όσον αφορά την αλγοριθμική διαχείριση.
Σκοπός της Οδηγίας είναι επίσης να εξασφαλίσει στα άτομα που εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών εργασίας ότι τους παρέχεται το νομικό καθεστώς απασχόλησης που αντιστοιχεί στις πραγματικές εργασιακές ρυθμίσεις τους. Παρέχει κατάλογο κριτηρίων ελέγχου, με τα οποία καθορίζεται αν μια πλατφόρμα είναι «εργοδότης». Εάν η πλατφόρμα πληροί τουλάχιστον δύο από τα κριτήρια αυτά, τότε τεκμαίρεται νομικά ότι είναι εργοδότης.
Επομένως, τα άτομα που εργάζονται μέσω της εν λόγω πλατφόρμας θα πρέπει να απολαμβάνουν τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα που απορρέουν από το καθεστώς του «εργαζομένου». Για όσους επαναχαρακτηρίζονται ως εργαζόμενοι, αυτό συνεπάγεται το δικαίωμα σε κατώτατο μισθό (όπου υπάρχει), σε συλλογικές διαπραγματεύσεις, την προστασία του χρόνου εργασίας και της υγείας, το δικαίωμα σε άδεια μετ’ αποδοχών ή τη βελτιωμένη πρόσβαση σε προστασία από εργατικά ατυχήματα, παροχές ανεργίας και ασθενείας, καθώς και ανταποδοτικές συντάξεις γήρατος.
Οι πλατφόρμες θα έχουν το δικαίωμα να αμφισβητήσουν ή να «προσβάλουν» αυτόν τον χαρακτηρισμό, φέροντας οι ίδιες το βάρος της απόδειξης ότι δεν υπάρχει σχέση εργασίας. Τα κριτήρια που προτείνει η Επιτροπή θα προσδώσουν μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου στις πλατφόρμες, θα μειώσουν τα δικαστικά έξοδα και θα διευκολύνουν τον επιχειρηματικό σχεδιασμό.
Πότε είναι εργοδότης
Συγκεκριμένα οι κανόνες που προτείνει η Επιτροπή εξετάζουν την πλατφόρμα και όχι τον μεμονωμένο εργαζόμενο. Όταν μια πλατφόρμα ασκεί έναν ορισμένο βαθμό ελέγχου στα άτομα που εκτελούν εργασία μέσω αυτής, η πλατφόρμα «τεκμαίρεται» ότι είναι εργοδότης. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα που εργάζονται μέσω αυτής υπό τις ίδιες συνθήκες θα «τεκμαίρεται» ότι είναι εργαζόμενοι.
Η προτεινόμενη Οδηγία διευκρινίζει ότι ο ορθός καθορισμός του καθεστώτος απασχόλησης θα πρέπει να βασίζεται στην αρχή της υπεροχής των πραγματικών περιστατικών, δηλαδή να καθοδηγείται πρωτίστως από τα γεγονότα που σχετίζονται με την πραγματική εκτέλεση της εργασίας και την αμοιβή, λαμβάνοντας υπόψη τη χρήση αλγορίθμων στην εργασία σε πλατφόρμα, και όχι από τον τρόπο με τον οποίο ορίζεται η σχέση στη σύμβαση. Η πρόταση, όπως αναφέρθηκε, περιλαμβάνει κατάλογο κριτηρίων, εκ των οποίων πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον δύο για να τεκμαίρεται ότι οι πλατφόρμες είναι εργοδότες. Τα κριτήρια του σχεδίου οδηγίας θα συμβάλουν στον καθορισμό του βαθμού ελέγχου, για παράδειγμα εξετάζοντας τυχόν περιορισμούς στην ελευθερία των ατόμων να οργανώνουν την εργασία τους. Τα κριτήρια είναι τα εξής:
∙ Καθορισμός του ύψους των αποδοχών ή τον καθορισμό ανώτατων ορίων·
∙ Επίβλεψη της εκτέλεσης της εργασίας με ηλεκτρονικά μέσα·
∙ Περιορισμός της ελευθερίας επιλογής του ωραρίου εργασίας ή των περιόδων απουσίας, αποδοχής ή άρνησης καθηκόντων ή προσφυγής σε υπεργολάβους ή αναπληρωτές·
∙ Καθορισμός ειδικών δεσμευτικών κανόνων όσον αφορά την εμφάνιση, τη συμπεριφορά έναντι του αποδέκτη της υπηρεσίας ή την εκτέλεση του έργου·
∙ Περιορισμός της δυνατότητας δημιουργίας πελατειακής βάσης ή εκτέλεσης εργασιών για οποιονδήποτε τρίτο.
Θα φτάσουν τα 43 εκατ. οι εργαζόμενοι στις πλατφόρμες
Η οικονομία των ψηφιακών πλατφορμών, αναφέρει η ΕΕ, αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς. Σήμερα, πάνω από 28 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών εργασίας και έως το 2025, ο αριθμός αυτός αναμένεται να ανέλθει σε 43 εκατομμύρια. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών των ατόμων είναι πραγματικά αυτοαπασχολούμενοι.
Ωστόσο, η Κομισιόν εκτιμά ότι 5,5 εκατομμύρια έχουν κατηγοριοποιηθεί εσφαλμένα ως αυτοαπασχολούμενοι. Μεταξύ 2016 και 2020, τα έσοδα στην οικονομία των πλατφορμών σχεδόν πενταπλασιάστηκαν από περίπου 3 δισ. ευρώ σε περίπου 14 δισ. ευρώ.
Όπως αναφέρει η ΕΕ, οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας δημιουργούν ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και τους αυτοαπασχολουμένους, αλλά και παρέχουν βελτιωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες για τους καταναλωτές.
Ωστόσο, οι νέοι τρόποι εργασίας συνοδεύονται από νέες προκλήσεις. Ο ορθός χαρακτηρισμός του καθεστώτος απασχόλησης των ατόμων γίνεται όλο και πιο δύσκολος και αυτό συνεπάγεται, σε ορισμένες περιπτώσεις, ανεπαρκή εργασιακά δικαιώματα και ανεπαρκή κοινωνική προστασία. Επιπλέον, η χρήση αλγορίθμων στην εργασία σε πλατφόρμα μπορεί να θέσει ζητήματα λογοδοσίας και διαφάνειας.
Εξελίξεις και στην Κύπρο
Εξελίξεις, πάντως, δεν θα πρέπει να αποκλείονται σύντομα και στην Κύπρο, χωρίς κατ’ ανάγκη να αναμένουν τις ευρωπαϊκές διαπραγματεύσεις. Καθώς η πρόσφατη απεργία σε συγκεκριμένη πλατφόρμα έφερε εργοδότες, ατζέντηδες και συντεχνίες στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, με στόχο του συνδικαλιστικού κινήματος να συμφωνηθεί συλλογική σύμβαση που να ορίζει και να καθορίζει συγκεκριμένους όρους εργασίας. Ήδη οι συντεχνίες ετοίμασαν και προσχέδιο σύμβασης, το οποίο αναμένεται να θέσουν υπόψη όλων των ενδιαφερομένων στις 7 του μήνα, σε συνάντηση που θα πραγματοποιηθεί στο Τμήμα Εργασιακών Σχέσεων.
