Του Adrian Wooldridge
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε με νίκη τόσο στο μέτωπο όσο και στο εσωτερικό. Ήδη από το 1942, η βρετανική κυβέρνηση δεσμεύτηκε, μόλις ηττηθούν οι ναζί, να εξοντώσει τους “πέντε ‘γίγαντες’ στο δρόμο προς την ανασυγκρότηση”: τις ασθένειες, τη φτώχεια, την άγνοια, την ένδεια και την τεμπελιά. Αυτή η δέσμευση ενίσχυσε το ηθικό και αποτέλεσε το πρότυπο για το μεταπολεμικό κράτος πρόνοιας. “Μια επαναστατική στιγμή στην παγκόσμια ιστορία είναι μια στιγμή για επαναστάσεις, όχι για επιδιορθώσεις”, έγραψε ο Ουίλιαμ Μπέβεριτζ, ο φιλελεύθερος που συνέταξε την κυβερνητική έκθεση που προσδιόρισε τους “γίγαντες”.
Σήμερα βρισκόμαστε σε έναν άλλο πόλεμο και μια άλλη επανάσταση: έναν αδήλωτο πόλεμο κατά του “άξονα του αυταρχισμού”, με ηγέτες τη Ρωσία και την Κίνα, και μια επανάσταση που οδηγείται από την τεχνολογική καινοτομία. Οι πέντε γίγαντες που έβλεπε ο Μπέβεριτζ έχουν σε μεγάλο βαθμό νικηθεί: το προσδόκιμο ζωής σε ολόκληρη τη Δύση είναι περίπου 20 χρόνια υψηλότερο από ό,τι ήταν το 1942. Ωστόσο, έχουν εμφανιστεί νέοι γίγαντες: γίγαντες που είναι πιο διακριτικοί από τους παλιούς, αλλά όχι λιγότερο τρομακτικοί. Αυτοί εξηγούν γιατί η Δύση είναι κυριευμένη από ένα τέτοιο αίσθημα δυσφορίας παρά την αδιάκοπη υλική πρόοδο και γιατί η εμπιστοσύνη των πολιτών της στο μέλλον εξασθενεί.
Ποιοι είναι αυτοί οι νέοι “γίγαντες” και πώς μπορούμε να τους νικήσουμε;
Μοναξιά. Πάνω από ένα τέταρτο των νοικοκυριών στις ΗΠΑ αποτελείται από ένα άτομο που ζει μόνο του: “cat-ladies” και “cave men”. Πολλοί εργαζόμενοι, ιδιαίτερα στην οικονομία του “just-in-time”, εργάζονται μόνοι τους και ζουν μόνοι τους. Το ένα τέταρτο των 40χρονων στις ΗΠΑ δεν έχει παντρευτεί ποτέ, έναντι μόλις 6% το 1970. Η κοινωνική απομόνωση είναι κακή για τους ανθρώπους, αυξάνοντας τις πιθανότητες πρόωρου θανάτου όσο και το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα, αλλά είναι επίσης κακή και για το είδος. Το ποσοστό γονιμότητας στη Γερμανία είναι μόλις 1,35 παιδιά ανά γυναίκα και στη Νότια Κορέα 0,7.
Εθισμός. Ο εθισμός είναι ένα αυξανόμενο πρόβλημα, όχι μόνο λόγω της νέας γενιάς υπερ-ναρκωτικών, όπως η φαιντανύλη, αλλά και λόγω της ικανότητας των υποτιθέμενων αξιοσέβαστων εταιρειών να ενθαρρύνουν την εθιστική συμπεριφορά. Οι εταιρείες τροφίμων είναι από τις κύριες υπεύθυνες για αυτό, καθώς σχεδιάζουν τα προϊόντα τους με ένα ακαταμάχητο μείγμα ζάχαρης, αλατιού και λίπους. Περισσότεροι από δύο στους πέντε Αμερικανούς είναι παχύσαρκοι. Οι τεχνολογικές εταιρείες σχεδιάζουν έξυπνους αλγόριθμους για να μας κρατούν μπροστά στις οθόνες, να κάνουμε κλικ και να “σκρολάρουμε”. Εξ ου και ο τρίτος γίγαντας.
Αποσπάται η προσοχή μας. Το διαδίκτυο έχει γίνει μια μηχανή απόσπασης της προσοχής: τίτλοι ειδήσεων ηχούν δυνατά, “πέφτουν” email, “χτυπάνε” ειδικές προσφορές. Τα 24ωρα προγράμματα ειδήσεων διαθέτουν “crawlers” που παρέχουν ακόμη περισσότερες πληροφορίες. Τα αυτοκίνητα είναι εξοπλισμένα με ολοκληρωμένα συστήματα ψυχαγωγίας. Οι νέοι που μεγάλωσαν σε αυτόν τον πολύβουο νέο κόσμο δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή να εκτελέσουν περίπλοκες εργασίες. Το λεγόμενο φαινόμενο Flynn, σύμφωνα με το οποίο ο μέσος δείκτης νοημοσύνης αυξανόταν ασταμάτητα για δεκαετίες, δείχνει σημάδια αντιστροφής από την αρχή του αιώνα.
Ψέματα. Τα ψέματα εξαπλώνονται όπως ποτέ άλλοτε, χάρη στον συνδυασμό της τεχνολογικής καινοτομίας και του “πολέμου” της πληροφορίας. Οι γίγαντες του διαδικτύου είναι οι πρώτοι μεγάλοι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς που εξαιρούνται από τα αυστηρά πρότυπα αλήθειας ή ισορροπίας σε ό,τι δημοσιεύουν. Εχθρικές δυνάμεις, ιδίως η Ρωσία, εκμεταλλεύονται αυτή την ελευθερία για να εισάγουν ψέματα, με σκοπό να πυροδοτήσουν αντιπαλότητες ή απλά να θολώσουν τα νερά, στο κυκλοφορικό σύστημα της δημοκρατίας. Αυτό διαβρώνει το θεμέλιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, τον εμπεριστατωμένο διάλογο.
Πολυπλοκότητα. Η πολυπλοκότητα καταπνίγει τα πάντα. Οι κωδικοί πρόσβασης γίνονται περίπλοκοι. Τα έντυπα γίνονται μακρύτερα. Οι κυβερνητικές υπηρεσίες γίνονται όλο και πιο Καφκικές. Οι Δέκα Εντολές του Μωυσή έχουν γίνει Δέκα Δισεκατομμύρια Εντολές, πολλές από τις οποίες είναι αντιφατικές. Η πολυπλοκότητα είναι βαθιά άνιση, λειτουργώντας ως φόρος για τα άτομα με χαμηλό IQ, ενώ δημιουργεί θέσεις εργασίας για δικηγόρους. Είναι επίσης βαθιά αντι-προοδευτική. Οι επιστήμονες αφιερώνουν τη ζωή τους στην υποβολή αιτήσεων για επιχορηγήσεις ή στη συμμετοχή σε επιτροπές επιχορηγήσεων, ενώ οι κατασκευαστικές εταιρείες αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στους κανονισμούς παρά στην κατασκευή.
Αυτοί οι πέντε γίγαντες αλληλοϋποστηρίζονται. Η εξάρτηση/εθισμός συμβαδίζει με την απόσπαση της προσοχής και τη μοναξιά, για παράδειγμα: οι νέοι (ιδιαίτερα οι άνδρες) που είναι εθισμένοι στις οθόνες τους αποσύρονται από την κοινωνία και καταφεύγουν στον κόσμο του ατελείωτου σκρολαρίσματος (scrolling). Συλλογικά, δημιουργούν μια γενική αίσθηση ότι ο κόσμος έχει εκτροχιαστεί. Πρέπει να σκοτώσουμε τους “γίγαντες” μας για να αποκαταστήσουμε την αίσθηση της δράσης και της προόδου.
Οι κυβερνήσεις πρέπει να πολεμήσουν σε όσο το δυνατόν περισσότερα μέτωπα: τα υπουργεία Γεωργίας (και τροφίμων) πρέπει να σκεφτούν τον ρόλο τους στην προώθηση εθιστικών τροφίμων, όπως και τα υπουργεία Παιδείας πρέπει να σκεφτούν πώς να ανοίξουν τα μάτια των παιδιών μπροστά στη χειραγώγηση της πληροφορίας. Τέσσερις πολιτικές θα μπορούσαν να αποφέρουν τεράστια οφέλη:
Επανεισαγωγή της στρατιωτικής θητείας: να προσφέρεται στους αποφοίτους των σχολείων η επιλογή μεταξύ στρατιωτικής θητείας ή εθελοντικής υπηρεσίας. Η θητεία θα συμβάλει στην αντιμετώπιση τόσο της διαίρεσης της κοινωνίας σε κοινωνικές ομάδες που έχουν ελάχιστη σχέση μεταξύ τους όσο και της αυξανόμενης “επιδημίας” της μοναξιάς. Πάνω από ένα εκατομμύριο Βρετανοί ηλικίας 18 έως 24 ετών δεν εργάζονται ούτε σπουδάζουν, είναι αποκομμένοι από την κοινωνία και σπαταλούν τη ζωή τους σε ηλεκτρονική διασκέδαση. Διορατικές χώρες (που γεωγραφικά “βλέπουν” στη Ρωσία), όπως η Σουηδία και η Φινλανδία, έχουν ήδη επαναφέρει τη θητεία.
Δώστε προτεραιότητα στο διάβασμα: Το διάβασμα είναι το αντίδοτο στην απόσπαση της προσοχής, επειδή υποχρεώνει τους ανθρώπους να επικεντρωθούν σε ένα μόνο κείμενο για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. (Ο μεγάλος Αυστριακός συγγραφέας Στέφαν Τσβάιχ όρισε το βιβλίο ως “μια χούφτα σιωπής που απαλύνει το μαρτύριο και την ανησυχία”). Ωστόσο, η ανάγνωση είναι μια συνήθεια που τείνει να εξαφανιστεί. Μόνο το 30% των Βρετανών ηλικίας 8-18 ετών δηλώνουν ότι απολαμβάνουν το διάβασμα στον ελεύθερο χρόνο τους, μια πτώση 36% από την έναρξη της έρευνας για το διάβασμα βιβλίων το 2005. Όλες οι χώρες πρέπει να κάνουν ό,τι μπορούν για να αντιστρέψουν αυτές τις τάσεις, από εκστρατείες υπέρ της ανάγνωσης έως μια ανανεωμένη εστίαση στο γραπτό κείμενο στα σχολεία.
Αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας. Οι κυβερνήσεις πρέπει να βάλουν τάξη στο εσωτερικό τους, μειώνοντας τη δική τους εξάρτηση από την πολυπλοκότητα. Αυτό θα συνεπάγεται την αντιμετώπιση ομάδων συμφερόντων που ευδοκιμούν στην πολυπλοκότητα, όπως οι δικηγόροι και οι γραφειοκράτες. Πρέπει επίσης να υποχρεώσουν τις εταιρείες του ιδιωτικού τομέα να δώσουν προτεραιότητα στην απλότητα έναντι της πολυπλοκότητας και στην κατανόηση έναντι της ακατανόητης ορολογίας. Οι κυβερνήσεις έχουν περιστασιακά αγκαλιάσει αυτόν τον σκοπό. Ο Κας Σάνσταϊν έθεσε τη μείωση της γραφειοκρατικής πολυπλοκότητας στο επίκεντρο του έργου του ως επικεφαλής του Γραφείου Πληροφοριών και Ρυθμιστικών Υποθέσεων του Λευκού Οίκου το 2009-12. Ωστόσο, η καταπολέμηση της πολυπλοκότητας πρέπει να αποτελεί μόνιμη προτεραιότητα της κυβέρνησης και όχι μια περιστασιακή ενθουσιώδη προσπάθεια.
Ασκήστε πίεση στις τεχνολογικές εταιρείες. Όπου και να κοιτάξετε – στην επιδημία των ψεμάτων, του εθισμού ή της απόσπασης της προσοχής – οι τεχνολογικές εταιρείες βρίσκονται στο επίκεντρο. Οι εταιρείες πρέπει να υποχρεωθούν να αντιμετωπίσουν την κοινωνική ρύπανση που προκαλούμε. Ξεκινήστε με την κατάργηση του άρθρου 230 του αμερικανικού νόμου Communications Decency Act, το οποίο τους παρέχει περιορισμένη ομοσπονδιακή ασυλία για ό,τι δημοσιεύουν στο διαδίκτυο. Πρέπει επίσης να ενθαρρυνθούν να σταθούν στο πλευρό της φωτεινής πλευράς και όχι της σκοτεινής. Η τεχνητή νοημοσύνη μας δίνει μια μεγάλη ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε την τεράστια πολυπλοκότητα. Οι αλγόριθμοι μπορούν να προσαρμοστούν ώστε να ενθαρρύνουν τη συγκέντρωση αντί για την απόσπαση της προσοχής.
Ο δημόσιος τομέας σε όλο τον κόσμο μπορεί συχνά να φαίνεται φουσκωμένος και αδρανής. Αλλά αυτό δεν οφείλεται στο γεγονός ότι στελεχώνεται εξ ολοκλήρου από άτομα που κάνουν τη δουλειά τους μηχανικά. Οφείλεται στο γεγονός ότι είναι αποσυνδεδεμένος από τις νέες προκλήσεις που ταράζουν τον κόσμο. Δώστε στον δημόσιο τομέα μια νέα σειρά γιγάντων να αντιμετωπίσει – γίγαντες που μας αγγίζουν και μας ταράζουν όλους – και μπορεί να μας εκπλήξει με την ενέργεια και το ζήλο του.
