Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) αποτελεί σήμερα την πιο ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη της εποχής μας. Από τα κινητά μας τηλέφωνα και τις διαδικτυακές αναζητήσεις, μέχρι την αυτόματη οδήγηση και τα συστήματα υγείας, η ΤΝ μετασχηματίζει κάθε πτυχή της καθημερινότητας.
Πίσω όμως από αυτή την «αόρατη ευφυΐα», κρύβεται μια συνεχώς αυξανόμενη ανάγκη για ενέργεια. Οι υπολογιστικές υποδομές που τροφοδοτούν τη λειτουργία της -από τεράστια κέντρα δεδομένων μέχρι μικρούς επεξεργαστές σε κάθε συσκευή- απαιτούν σημαντικούς ενεργειακούς πόρους.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ΤΝ αρχίζει να διαμορφώνει ένα νέο ενεργειακό τοπίο, με επιπτώσεις στην κατανάλωση, στο περιβάλλον και στην ενεργειακή ασφάλεια.
Για την Κύπρο, μια χώρα που βρίσκεται ταυτόχρονα σε φάση ψηφιακής και πράσινης μετάβασης, το ερώτημα είναι σαφές: πώς θα ισορροπήσουμε ανάμεσα στη δυναμική της τεχνολογικής καινοτομίας και στις αυξανόμενες ενεργειακές απαιτήσεις που αυτή συνεπάγεται;
Το ενεργειακό αποτύπωμα της τεχνητής νοημοσύνης είναι ήδη ορατό παγκοσμίως, ακόμη κι αν σπάνια γίνεται αντιληπτό από τους χρήστες. Κάθε ερώτηση που υποβάλλεται σε ένα σύστημα όπως το ChatGPT ή κάθε φωτογραφία που αναλύεται από έναν αλγόριθμο αναγνώρισης προσώπου, απαιτεί υπολογιστική ισχύ – και, κατ’ επέκταση, ηλεκτρική ενέργεια.
Τα data centers, δηλαδή τα κέντρα δεδομένων που φιλοξενούν αυτούς τους υπολογιστές, ευθύνονται σήμερα για περίπου 2% της παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρισμού, ποσοστό που, σύμφωνα με διεθνείς εκτιμήσεις, μπορεί να αγγίξει το 7-8% μέχρι το 2030.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, κολοσσοί όπως η Microsoft και η Google επενδύουν σε «πράσινα» data centers, αξιοποιώντας ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τεχνολογίες ανάκτησης θερμότητας, επιχειρώντας να μειώσουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα. Αντίθετα, η Ιρλανδία αντιμετωπίζει ήδη πρόβλημα επάρκειας ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς τα data centers καταναλώνουν πάνω από 17% της συνολικής παραγωγής της χώρας, γεγονός που οδήγησε την κυβέρνηση να επιβάλει περιορισμούς σε νέες εγκαταστάσεις. Η Φινλανδία αποτελεί παράδειγμα βιώσιμης αξιοποίησης: η απορριπτόμενη θερμότητα από τους servers χρησιμοποιείται για τηλεθέρμανση κατοικιών στο Ελσίνκι, αποδεικνύοντας πως η καινοτομία μπορεί να μετατραπεί σε ενεργειακή αποδοτικότητα.
Η κατανάλωση στην Κύπρο
Η Κύπρος βρίσκεται σήμερα σε μια κρίσιμη καμπή: η ενεργειακή της μετάβαση συμπίπτει με τη ραγδαία ψηφιακή της ανάπτυξη. Την τελευταία δεκαετία, η συνολική ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας έχει αυξηθεί περίπου κατά 15%, ενώ η χώρα εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή της.
Παράλληλα, οι υποδομές αποθήκευσης ενέργειας παραμένουν περιορισμένες, και το ποσοστό ενσωμάτωσης ανανεώσιμων πηγών -αν και αυξάνεται- δεν επαρκεί ακόμη για να καλύψει τις ανάγκες αιχμής.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η σταδιακή ενσωμάτωση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης στις δημόσιες υπηρεσίες, στη βιομηχανία, στα πανεπιστήμια και στον ιδιωτικό τομέα και η ενδεχόμενη ανάπτυξη κέντρων δεδομένων στο νησί, αναμένεται να αυξήσει σημαντικά τη ζήτηση για σταθερή και αξιόπιστη ηλεκτρική ενέργεια.
Ήδη, αρκετοί οργανισμοί στην Κύπρο αξιοποιούν εφαρμογές ΤΝ για ανάλυση δεδομένων, αυτοματοποίηση διαδικασιών και βελτιστοποίηση παραγωγικών συστημάτων -πρακτικές που, αν και βελτιώνουν την αποδοτικότητα, απαιτούν αυξημένη υπολογιστική ισχύ.
Η πρόκληση για την Κύπρο είναι διπλή: αφενός να υποστηρίξει την ψηφιακή της στρατηγική και την ανάπτυξη νέων τεχνολογικών υποδομών, αφετέρου να το πράξει χωρίς να επιβαρύνει το ήδη πιεσμένο ενεργειακό της σύστημα. Με τη σωστή αξιοποίηση της ΤΝ, η χώρα θα μπορούσε να μετατραπεί σε πιλότο για έξυπνη διαχείριση ενέργειας, ενσωματώνοντας εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης στα δίκτυα ηλεκτρισμού, στα κτίρια και στη βιομηχανία. Έτσι, η Κύπρος έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί από απλό καταναλωτή ψηφιακής ενέργειας σε πρωτοπόρο της “έξυπνης” ενεργειακής μετάβασης στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η διπλή αξιοποίηση της ΤΝ
Η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να επηρεάσει τη ζήτηση ενέργειας στην Κύπρο με δύο αντικρουόμενους τρόπους: αφενός αυξάνοντας την κατανάλωση, αφετέρου συμβάλλοντας στη βελτιστοποίηση και μείωσή της.
Α. Η ευρεία εφαρμογή της ΤΝ -από τα κέντρα δεδομένων μέχρι τα “έξυπνα” δίκτυα και τα ηλεκτρικά οχήματα- θα απαιτήσει μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύ και, κατ’ επέκταση, περισσότερη ενέργεια. Η εξάπλωση του cloud computing, των αυτόνομων συστημάτων και των ψηφιακών υποδομών στις επιχειρήσεις και στις δημόσιες υπηρεσίες θα εντείνει αυτή την τάση. Στην Κίνα, για παράδειγμα, η λειτουργία των πλατφορμών τεχνητής νοημοσύνης εκτιμάται ότι καταναλώνει ενέργεια ίση με εκείνη δύο εκατομμυρίων νοικοκυριών.
Β. Από την άλλη πλευρά, η ίδια η ΤΝ μπορεί να αποτελέσει εργαλείο εξοικονόμησης ενέργειας. Στη Δανία, οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης βελτιστοποιούν τη λειτουργία των αιολικών πάρκων, αυξάνοντας την απόδοσή τους, ενώ στην Ισπανία, ο διαχειριστής του ηλεκτρικού δικτύου χρησιμοποιεί συστήματα ΤΝ για ακριβή πρόβλεψη φορτίου, εξοικονομώντας ενέργεια και μειώνοντας τις εκπομπές.
Για την Κύπρο, η ΤΝ μπορεί να γίνει σύμμαχος στη μετάβαση προς ένα πιο αποδοτικό και βιώσιμο ενεργειακό σύστημα. Αν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να συμβάλει στη βελτιστοποίηση της παραγωγής από ΑΠΕ, στη διαχείριση της αποθήκευσης και στην έξυπνη λειτουργία των δικτύων -μετατρέποντας μια πιθανή απειλή αύξησης κατανάλωσης σε ευκαιρία για ενεργειακή εξοικονόμηση και βιώσιμη ανάπτυξη.
Ο ρόλος του GSI
Η Κύπρος διαθέτει σήμερα μια μοναδική ευκαιρία να αξιοποιήσει την τεχνητή νοημοσύνη ως μοχλό για τον εκσυγχρονισμό του ενεργειακού της συστήματος. Η προγραμματισμένη διασύνδεση μέσω του Great Sea Interconnector θα ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια και θα επιτρέψει την ευρύτερη διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ΤΝ μπορεί να λειτουργήσει ως καθοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη ευφυών δικτύων (smart grids), την πρόβλεψη παραγωγής και ζήτησης, καθώς και τη βελτιστοποίηση της αποθήκευσης ενέργειας.
Παράλληλα, η εφαρμογή της ΤΝ στα έξυπνα κτίρια και στα δημόσια έργα μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική μείωση κατανάλωσης, ενώ η δημιουργία πιλοτικών εφαρμογών σε πανεπιστήμια, σχολεία και δήμους θα μπορούσε να καταστήσει την Κύπρο πρότυπο “έξυπνης” ψηφιακής ενεργειακής διαχείρισης. Η αξιοποίηση της ερευνητικής γνώσης και των τεχνολογικών υποδομών του πανεπιστημιακού και ιδιωτικού τομέα είναι απαραίτητη για να επιτευχθεί αυτή η μετάβαση.
Με συντονισμένη στρατηγική και επενδύσεις σε πράσινη ενέργεια, αποθήκευση και ψηφιακή καινοτομία, η ΤΝ μπορεί να αποτελέσει για την Κύπρο όχι απλώς πρόκληση, αλλά ευκαιρία ενεργειακής κυριαρχίας και βιώσιμης ανάπτυξης.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς μια ακόμη ενεργειακή πρόκληση είναι ταυτόχρονα ένα πανίσχυρο εργαλείο για τη διαχείρισή της. Η Κύπρος βρίσκεται στο σταυροδρόμι δύο μεταβάσεων -της πράσινης και της ψηφιακής- και η επιτυχία τους θα εξαρτηθεί από τον τρόπο που θα συνδυαστούν.
Με έγκαιρο σχεδιασμό, επενδύσεις και αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης, η χώρα μπορεί να μετατραπεί σε νησί-πρότυπο έξυπνης ενέργειας, όπου η τεχνολογία υπηρετεί τη βιωσιμότητα και η καινοτομία συμβάλλει σε ένα καθαρότερο, πιο αποδοτικό μέλλον.
* Καθηγητής, Πολυτεχνικής Σχολής / Πανεπιστήμιο Frederick
