Ο Νεοκλής Νεοκλέους διερωτάται μήπως θα ήταν καλύτερα να ήμασταν πίθηκοι.

Αντιμετωπίζει την αναμέτρηση με έργα που περιέχουν βαθιά φιλοσοφική και ψυχολογική διάσταση ως μια μεγάλη πρόκληση, που όμως έχει ως στόχο την αφύπνιση της σκέψης και των συναισθημάτων του θεατή. Ο Νεοκλής Νεοκλέους συναντά και πάλι τον προσφιλή του Φραντς Κάφκα σε μια παράσταση βαριετέ με καυστική σάτιρα. Στο «Red Peter: Από τον πίθηκο στον Άνθρωπο» διασκευάζει ελεύθερα τρία κείμενα του μεγάλου Τσέχου λογοτέχνη και σκηνοθετεί δύο ηθοποιούς από διαφορετικές κοινότητες της Κύπρου με στόχο να δημιουργήσει την αίσθηση του «ΟΛΟΥ», καθώς καταγράφει την επώδυνη πορεία της ανθρωπότητας από τον ενστικτώδη βίο στον πνευματικό.

– Ποια είναι η σχέση σου με τον Κάφκα; Σχέση δύσκολη, αλλά γεμάτη από αγάπη και αλληλοκατανόηση. Δύσκολη επίσης και η αναμέτρησή με έργα τα οποία περιέχουν τόσο βαθιά φιλοσοφική και ψυχολογική διάσταση, έργα αναρχικά, που αμφισβητούν και ταυτόχρονα χλευάζουν την κατάντια της πορείας του ανθρώπινου είδους. Όπως επίσης έργα τα οποία διαπραγματεύονται τις κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τον ανθρώπινο βίο, την πτώση των θεσμών και των αξιών, την πτώση του ανθρώπου στο «ενθάδε», μέχρι την απόλυτη εγκατάλειψή του σε μια κατάσταση αφόρητης μοναξιάς, απομόνωσης, φθοράς και σήψης.

– Πώς θα μας σύστηνες τον Ρότπετερ; Ένας πίθηκος εξανθρωπισμένος με τη βία, αυτό είναι ο Red Peter. Κάποτε, στην Κυανή Ακτή, ήταν ένας πίθηκος ελεύθερος, ήταν ένα κομμάτι της αρμονικής λειτουργίας της φύσης, του πλανήτη μας, χωρίς υστεροβουλίες με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Γινόταν ένα με το σύστημα που δημιούργησε αυτός ο αέναος νους, για να υμνήσει με τη ζωή και τον θάνατό του, το ΟΛΟΝ. Μέχρι που έπεσε στα χέρια (των ανθρώπων) κυνηγών που, αφού τον τραυμάτισαν, τον έκλεισαν σε κλουβί και τον κατέστησαν θέαμα, αντικείμενο προς παρατήρηση. Στο κλουβί έχασε την ελευθερία του, αλλά βρήκε τη διέξοδο για να επιβιώσει: να μιμηθεί τους ανθρώπους– να εξανθρωπιστεί. Κι από εκείνη τη στιγμή αρχίζει η βίαιη διαγραφή του πραγματικού εαυτού του για να γίνει φαινομενικά αυτός που ο άνθρωπος επιθυμούσε. Δηλαδή, ένας υποταγμένος, δαμασμένος πίθηκος, εγκλωβισμένος στα ανθρώπινα πολιτισμένα τους καπρίτσια.  

– Ποιος είναι ο σκοπός αυτής της παράστασης; Να καταφέρει να επικοινωνήσει με τους θεατές το ιδιόμορφο αυτό κείμενο του Κάφκα, το οποίο μας βάζει να σκεφτούμε και ν’ αναθεωρήσουμε μερικά πράγματα στη ζωή μας ή στη ζωή γενικότερα. Πόσο ανθρώπινη είναι η σημερινή μορφή της κοινωνίας που ζούμε; Πόσο υποφέρει η ανθρώπινη υπόσταση μέσα στα κάγκελα που η ίδια έχει ορθώσει και στα οποία έχει εγκλωβιστεί; Κάγκελα γεμάτα από κανόνες, νόμους, διακρίσεις, ανισότητες και αδικίες, κάγκελα γεμάτα ερωτήματα από «γιατί»; Γιατί να υπάρχουν άνθρωποι δύο κατηγοριών, αυτοί που ευημερούν κι αυτοί που υποφέρουν, αυτοί που ορίζουν τους κανόνες κι αυτοί που είναι αναγκασμένοι να τους υπηρετούν; 

– Πού αποσκοπεί η διττή υπόσταση του πίθηκου; Το κείμενο όπως έχει διασκευαστεί και η παράσταση επίσης, αναφέρονται στην ανθρώπινη φύση και διερωτώνται μαζί με τους θεατές. Τι θα άλλαζε στο κείμενο αν το ρόλου του πιθήκου έπαιρνε ένας πρόσφυγας, ή ένας τραβεστί, ή ένας ζητιάνος, ένας εργάτης, ένας υπάλληλος μιας εταιρείας κ.λπ. οι οποίοι υφίστανται από την ίδια την κοινωνία των ανθρώπων την αλλοτρίωση της αληθινής, πραγματικής τους παρουσίας (σκέψης- πράξης ακόμα και των συναισθημάτων). Νομίζω πως το νόημα θα ήταν ίδιο. Ακόμη όμως πιο τρομακτική είναι η επόμενη σκέψη την οποία προωθεί και διαπραγματεύεται η παράσταση μας. Τι θα άλλαζε στο κείμενο αν έθετα τον εαυτό μου στο ρόλο του πιθήκου;

– Με ποιον τρόπο αποδίδεται το καφκικό σύμπαν; Ο Κάφκα αισθάνεται πως η πορεία της ανθρωπότητας από τον ενστικτώδη βίο στον πνευματικό, τον λογικό και τον ηθικό είναι εκτός από επώδυνη και μοιραία, μια άλλη παγίδευση κι ένας εγκλεισμός, μια γκετοποίηση σ’ ένα ορθολογιστικό αλλά συνάμα και καταπιεστικό, βίαιο σύστημα ομογενοποίησης- καθόλου ηθικό ή πνευματικό εν τέλει. Η μετάβαση του πιθήκου από την ελευθερία της φύσης στο κλουβί κι από το κλουβί στις κοινωνικές συμβάσεις, συμβιβασμούς, δεσμεύσεις και ταπεινώσεις είναι μια συνεχής έκπτωση: έκπτωση από το καλό και το όμορφο στο κακό και το άσχημο. Όμως, συχνά η «πτώση» από τον ενστικτώδη βίο δεν είναι επιλογή του ανθρώπου, αλλά προέρχεται από εξωτερικούς παράγοντες. Ο πίθηκος του Κάφκα, ενώ απολαμβάνει το φυσικό του χώρο με τους ομοίους του, διώκεται, πυροβολείται, αιχμαλωτίζεται και γίνεται αντικείμενο εκπαιδευτικής εξανθρώπισης. Άλλοι επέλεξαν το είδος και την ποιότητα του βίου που θα διάγει εφεξής. Μήπως εν μέρει ή εν πολλοίς αυτό το Καφκικό σύμπαν μας θυμίζει το δικό μας σύμπαν, τη δική μας ζωή, τη δική μας καθημερινότητα; Απλώς διερωτώμαι.

– Πόσο συχνά αισθάνεσαι σήμερα ότι ζούμε σ’ έναν καφκικό εφιάλτη; Δεν μιλώ για πόσο συχνά ζούμε σ’ έναν καφκικό εφιάλτη, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι αυτή είναι η ζωή που διανύει η ανθρωπότητα, αυτή είναι η καθημερινότητα μας, αν δεν είναι και χειρότερη. Ψευδαίσθηση φαντάζουν στις μέρες μας οι έννοιες με τις οποίες θα διαπραγματευτεί η παράσταση. Μέσα από την «καφκική» αλληγορία έρχονται στο προσκήνιο έννοιες, όπως η πρόοδος, η εξέλιξη και η ελευθερία. Με όπλο, τον θεατρικό λόγο, τη δύναμη της μουσικής, του τραγουδιού και τη δύναμη της επικοινωνίας που δημιουργείται ανάμεσα στον ηθοποιό- «πομπό» και τον θεατή – «δέκτη» θα αναρωτηθούμε ξανά και ξανά για τις έννοιες αυτές και θα δούμε την πραγματική τους λειτουργία και υπόσταση μέσα από τη δική μας κοινωνία.

– Ποια άλλα ερωτήματα τίθενται; Θα αναρωτηθούμε και για τη θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία και την αλλοτρίωσή του στη σύγχρονη εποχή. Υποστηρίζοντας τα ποιο πάνω παραθέτω ένα σύγγραμμα του Φ. Κάφκα ως παράδειγμα: «Βλέποντας με χθόνιο κηλιδωμένο μάτι βρισκόμαστε στην κατάσταση των επιβατών ενός σιδηροδρόμου που είχαν ένα δυστύχημα μέσα σε μια μακρά σήραγγα και μάλιστα σ’ ένα σημείο απ’ όπου δεν φαίνεται πια το φως της αρχής. Φαίνεται μόνον το φως του τέλους, όμως, τόσο αμυδρά, ώστε το βλέμμα να το χάνει διαρκώς. Επιπροσθέτως αρχή και τέλος δεν είναι καν ασφαλείς όροι. Γύρω μας όμως έχουμε, μέσα στη σύγχυση των αισθήσεων ή στην υπεραισθησία μας, πλήθος τεράτων και ανάλογα με την ψυχική διάθεση και την έκπληξη του καθενός, ένα γοητευτικό ή κουραστικό ειδωλοσκόπιο» (Φραντς Κάφκα, Γ, Τετράδιο 8ου σχήματος)

– Ποιες δικές σου φοβίες και αγωνίες εκφράζεις μέσα από αυτή την παράσταση; Είναι αλήθεια ότι φοβάμαι και αγωνιώ ζώντας και βλέποντας την καθημερινότητα, τις δύσκολές και πολλές φορές άθλιες συνθήκες που ο απλός κόσμος της εργασίας αγωνίζεται για ένα μεροκάματο, όλους αυτούς τους συνανθρώπους μας που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τις πατρίδες τους για ένα κομμάτι ψωμί, όπως επίσης κι όλους αυτούς τους ανθρώπους που για τον ένα ή τον άλλο λόγο η κοινωνία τους τοποθετεί στο περιθώριο. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, λοιπόν, υφίστανται ανήλεη επίθεση από την πολιτική του χρηματοοικονομικού μας μοντέλου, ένα μοντέλο το οποίο διεισδύει αλλοιώνοντας όλες τις ανθρώπινες αξίες στο βωμό του χρήματος και της εξουσίας. Είναι μια εξίσωση που προωθεί την εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο κι αυτό συμβαίνει μέσα στην κοινωνία, τη θρησκεία, την οικογένεια, την πολιτική ενός κράτους το οποίο δεν προωθεί το δίκαιο κι ούτε υπερασπίζεται τις απλές ανθρώπινες  αξίες. Τότε, ναι, υπάρχει ανάγκη για ένα τέτοιο εγχείρημα με όπλο, μοχλό και επίκεντρο της παράστασής μας το έργο του μεγάλου Τσέχου συγγραφέα. Έχουμε σκοπό την αφύπνιση της σκέψης και των συναισθημάτων του θεατή. Ν’ αναρωτηθεί και να συνειδητοποιήσει τη θέση στην οποία τον έχουν βάλει αναγκαστικά. Τη θέση του στην ζωή και στον κόσμο.

– Πώς θίγεται το θέμα της Διαφορετικότητας; Είναι άλλο ένα από τα κύρια θέματα της. Όταν είσαι πραγματικός άνθρωπος, οι προκαταλήψεις κι ο ρατσισμός διαλύονται. Η ανθρωπιά είναι ο εχθρός της διαφορετικότητας. Έλα όμως που το κείμενο φωνάζει ότι η Ανθρωπιά κι ο Άνθρωπος, ως αλληλένδετες έννοιες κι έτσι όπως έχουν εξελιχθεί, είναι είδος προς εξαφάνιση. Γι’ αυτό μήπως -λέω μήπως- είναι καλυτέρα να είμαι πίθηκος. Εκεί τουλάχιστον υπάρχει μια διέξοδος, υπάρχει η αλήθεια, υπάρχει η ειλικρίνεια. 

– Είναι δίκοπο μαχαίρι ο αγωνιώδης εξανθρωπισμός; Σ’ αυτό τον δρόμο που μας έχουν βάλει να περπατήσουμε, ο βίαιος,  απάνθρωπος εξανθρωπισμός, είναι μονόδρομος. Έτσι και δεν ακολουθήσεις, έχει ένα στρατό από δειλούς που θα σε εκδιώξει και τότε θα είσαι αυτός που ονομάζουν «έκφυλος».

– Στόχος της παράστασης είναι μια διανοητική εμπειρία, μια διασκεδαστική αφύπνιση, ή μια διαβατάρικη αλληγορία; Θα έλεγα ότι και οι τρεις αυτοί ορισμοί, μαζί, φτιάχνουν μια καλή συνταγή για την δομή της παράστασης.

– Έχει αλλάξει ο τρόπος που αντιμετωπίζεις το θέατρο; Όσο με γνωρίζω, όσο αναθεωρώ τη δική μου θέση και πορεία μέσα στον κόσμο, όσο αλλάζω και εξελίσσομαι ως άνθρωπος, τόσο αλλάζει ο τρόπος που αντιμετωπίζω το θέατρο, όπως κι ο λόγος που το υπηρετώ. 

– Λαμβάνεις υπόψη όταν σκηνοθετείς την ολοένα και μεγαλύτερη εξάρτηση του θεατή από ψηφιακά και εύπεπτα θεάματα; Λαμβάνω υπόψη την αλήθεια και την ειλικρίνεια, ως μέσο θεατρικής έκφρασης. Την αυθεντική ζωή πάνω στη σκηνή και το ζωντάνεμα του ανθρώπινου πνεύματος. Όλα τα άλλα έρχονται μετά και μόνο αν είναι πραγματικά χρήσιμα.  

– Ποιες είναι οι πρώτες σου εντυπώσεις από τις κινήσεις του ΠτΔ για τον πολιτισμό; Δεν μιλάω για εντυπώσεις όταν πρόκειται για τον πολιτισμό μιας χώρας, ο οποίος είναι το μόνο που μένει μέσα στον χρόνο και δηλώνει την παρουσία και την εξέλιξη του ανθρώπου. Περιμένω με μεγάλη αγωνία τις πράξεις που θα επιτρέψουν στον πολιτισμό να έχει τον λόγο και τη θέση που του αξίζει μέσα στην κοινωνία. 

– Διακρίνεις να υπάρχει αγωνιστική, διεκδικητική διάθεση από πλευράς των καλλιτεχνών; Ψάχνουν να βρουν μια διέξοδο από το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκονται οι καλλιτέχνες της μικρής μας πατρίδας. Έγνοια τους είναι η επιβίωση, γι’ αυτό η αγωνιστική και διεκδικητική διάθεση μπαίνει σε δεύτερη κατάταξη. Σ’ αυτή τη δίνη έχουν βάλει τους καλλιτέχνες. Το λέω και πονάει η ψυχή μου, αλλά ταυτόχρονα οργίζομαι.

Ελεύθερα, 26.3.2023