Η δημοσιογράφος της Εφημερίδας των Συντακτών μιλά για τη γνωριμία της από κοντά με δεκάδες συγγραφείς απ’ όλο τον κόσμο και προτείνει βιβλία που ξεχωρίζει.
Οι περισσότεροι γνωρίσαμε τη Μικέλα Χαρτουλάρη από το εξαιρετικό πρόγραμμα της ΕΡΤ «Οι κεραίες της εποχής μας» και τις συνεντεύξεις με συγγραφείς που έκανε σ’ αυτό μαζί με τον Ανταίο Χρυσοστομίδη. Οι δυο τους ταξίδεψαν σε πολλές χώρες του κόσμου για να συναντήσουν ιερά τέρατα της λογοτεχνίας και να μας συστήσουν εκ νέου το έργο τους.
Η Μικέλα Χαρτουλάρη ταξίδεψε πρόσφατα στην Κύπρο για να μιλήσει για το έργο της Κωνσταντίας Σωτηρίου, σε μια εκδήλωση που οργάνωσε ο Όμιλος Λογοτεχνίας και Κριτικής. Συναντηθήκαμε και μιλήσαμε λίγο πριν την παρουσίαση, όπου μου εξήγησε πως δεν είναι η πρώτη φορά που έρχεται σε επαφή με την κυπριακή λογοτεχνία. Έχει γνωρίσει προσωπικά τη Νίκη Μαραγκού, τον Μιχάλη Πιερή, τη Νάσια Διονυσίου, ξέρει το έργο του Λεύκιου Ζαφειρίου, του Κυριάκου Χαραλαμπίδη. Τι είναι αυτό όμως που την έφερε κοντά στο έργο της Σωτηρίου; «Αυτό που μου προκάλεσε το ενδιαφέρον είναι ο μοναδικός τρόπος που μας κάνει να γνωρίσουμε τη σύγχρονη Ιστορία της Κύπρου. Την καθιστά μια φωνή πολύ σημαντική σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Είναι τολμηρός ο τρόπος που λέει όσα λέει, χωρίς να ακολουθεί την πεπατημένη. Επίσης με ενδιαφέρει το γεγονός ότι είναι μια νέα γυναίκα που γράφει έχοντας το μάτι της στο μέλλον. Το απίστευτα γοητευτικό στο έργο της είναι η οικονομία του λόγου και η γλώσσα. Σου δίνει τόσο πολλές εικόνες και σύνθετες πληροφορίες με έναν λόγο λιτό και χρησιμοποιεί σοφά την κυπριακή ιδιόλεκτο χωρίς να κουράζει».
– Διακρίνετε μια γυναικεία ματιά στη γραφή της; Η Κωνσταντία μπαίνει ως γυναίκα σε ένα τοπίο με επίκεντρο τον πόλεμο που είναι συνήθως θέμα πολιτικό και αντρικό. Η γυναικεία ματιά της είναι πρωτότυπη, φωτίζει αθέατες πτυχές του πολέμου. Για να σταθεί μια γυναίκα συγγραφέας σε αυτό το τοπίο πρέπει να είναι πολύ καλή. Στην ελληνόφωνη λογοτεχνία δεν έχουμε πολλές γυναίκες που να αναστοχάζονται το πεδίο της πολιτικής.
– Είχατε την ευκαιρία να γνωρίσετε από κοντά σπουδαίους συγγραφείς απ’ όλο τον κόσμο μαζί με τον Ανταίο Χρυσοστομίδη, για μια σειρά συνεντεύξεων που μεταδόθηκαν από την ΕΡΤ. Τι κρατάτε από αυτές τις συναντήσεις; Τα πάντα. Έλεγα στους φίλους μου ότι είναι σαν να πήγα ξανά στο πανεπιστήμιο στα 50 μου. Αυτό που μου έκανε εντύπωση σε όλους αυτούς τους συγγραφείς, είναι η γνώση που έχουν όλοι για την πολιτική, την ιστορία, την τέχνη. Η άνεση που έχουν να μιλάνε γι’ αυτά τα θέματα. Και εμάς μας ενδιέφερε η λογοτεχνία που συνομιλεί με την εποχή της, άρα οι άνθρωποι που επιλέξαμε ήταν συγγραφείς που θα μπορούσαν να ανοίξουν στο ελληνικό κοινό έναν άλλο κόσμο. Τον κόσμο, για παράδειγμα, της εμφύλιας σύγκρουσης στην Ιρλανδία, αυτής μεταξύ Αράβων και Παλαιστινίων. Τον κόσμο της Ρωσίας με τις διάφορες κυβερνήσεις που φίμωναν τους συγγραφείς. Οι «Κεραίες..» παρουσίασαν γύρω στους 85 συγγραφείς που είχαν άποψη για όλα αυτά.
– Συναντώντας τους συγγραφείς από κοντά, υποθέτω πως ήταν σαν να ολοκληρώνατε την εικόνα που είχατε γι’ αυτούς; Ακριβώς. Συναντώντας τους στον χώρο τους, ανοίγονταν περισσότερο. Εμείς είχαμε διαβάσει όλα τα βιβλία τους πολύ καλά. Αναπτύσσαμε μια σχέση εμπιστοσύνης μαζί τους. Φτιάχνοντας τις ερωτήσεις για την εκπομπή, είχαμε στο μυαλό μας ένα ευρύτερο κοινό.
– Ποια ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία που είχατε; Μια μεγάλη επιτυχία μας ήταν ο Τζον Λε Καρέ, ο οποίος έχει πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα των βιβλίων του σε όλο τον κόσμο. Πέθανε πέρσι. Είχε δώσει μόνο 4 τηλεοπτικές συνεντεύξεις. Η μία ήταν σε μας.
– Μέσα από αυτές τις συνεντεύξεις σας ενδιέφερε να φέρετε στο φως την Ιστορία αλλά και την καθημερινότητα ενός τόπου; Ναι, για παράδειγμα η εμπειρία που είχαμε στην Κούβα ήταν απίστευτα ενδιαφέρουσα, γιατί είδαμε δυο συγγραφείς που ο ένας, ο Ντανιέλ Τσαβαρία, υποστήριζε θερμά τον Κάστρο και ο άλλος, ο Λεονάρντο Παδούρα, κρατούσε αποστάσεις. Πολύ ενδιαφέρον επίσης ήταν να δεις στη Νότιο Αφρική όλη την ιστορία της σύγκρουσης με το απαρτχάιντ. Είχαμε την τύχη να μας ξεναγεί η Ναντίν Γκόρντιμερ και ο Τζορτζ Μπίζος, που ήταν ο δικηγόρος του Νέλσον Μαντέλα. Πήγαμε στις φυλακές, αλλά και στο Σοβέτο, με τη συνοδεία ανθρώπου με όπλο. Σ’ ένα ταξίδι στην Αίγυπτο, τις μέρες της εξέγερσης του Ταχρίρ, συναντήσαμε τον Αλάα Αλ-Ασουάνι στο οδοντιατρείο του σε μια πολύ επικίνδυνη γειτονιά. Πήγαμε στο Μεξικό και καθίσαμε τρεις μέρες με τον Κάρλος Φουέντες. Βρεθήκαμε σε μια πλατεία όπου άνθρωποι που τον θαύμαζαν σαν προσωπικότητα του ζητούσαν αυτόγραφο μέχρι και σε χαρτοπετσέτες. Θυμάμαι ακόμα που ο Ιρλανδός Τζον Μπάνβιλ μας κάλεσε σπίτι του να δούμε την ταινία του Κεν Λόουτς για το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα στην Ιρλανδία του 1920, εξηγώντας μας την ιστορία και τις λεπτομέρειες. Στη Σουηδία συναντήσαμε τον Χένινγκ Μάνκελ την παραμονή που θα έφευγε με το καράβι που θα μετέφερε στη Γάζα βοήθεια για τις περιοχές των Παλαιστινίων που βομβαρδίζονταν. Αυτά είναι αξέχαστα πράγματα. Μας άνοιξαν άπειρα παράθυρα σε πολλούς κόσμους όλοι αυτοί οι συγγραφείς.
– Ποιος σας είχε δυσκολέψει; Δυσκολευτήκαμε με τον Ορχάν Παμούκ, ο οποίος δεν ανοίχτηκε πολύ. Όμως είπε ένα σημαντικό πράγμα που μου έκανε εντύπωση. Τον ρωτήσαμε πώς θα όριζε αυτός την ευτυχία στη σύγχρονη ζωή. «Η ευτυχία δεν είναι το ζητούμενο, δεν με ενδιαφέρει η ευτυχία στη ζωή. Άλλα είναι τα ζητούμενα», μας απάντησε. Αυτό το πράγμα είναι δύσκολο να το πεις. Επίσης είχε ενδιαφέρον η συνάντησή μας με τον Χαβιέρ Θέρκας, ο οποίος προσπαθεί πάντα στα βιβλία του να δει και τις δυο πλευρές στον Ισπανικό Εμφύλιο. Ήταν δύσκολο να μεταφέρουμε τις απόψεις του στο ελληνικό κοινό που σιχαίνεται τους φασίστες. Οπόταν το στοίχημα ήταν να βγει κάτι ειλικρινές και αληθινό.
– Τα βιβλία έχουν αλλάξει την κοσμοθεωρία σας για τη ζωή; Τα βιβλία μπορεί να σε διαμορφώσουν. Εμένα με διαμόρφωσε η τριλογία του Τσίρκα, που τη διάβασα μπαίνοντας στο πανεπιστήμιο. Σίγουρα τα βιβλία σε μαθαίνουν να βλέπεις τον κόσμο. Στην αρχή ενδεχομένως να διαβάζεις αυτά που «πρέπει» ή που έχεις ακούσει. Όταν όμως αρχίζεις να καταλαβαίνεις και να διαλέγεις βιβλία, τότε επηρεάζουν πολύ τη ζωή σου. Για παράδειγμα, με ενδιέφερε η Λατινοαμερικάνικη Λογοτεχνία, όπως και όλα τα Αραβικά, επειδή με ενδιαφέρει πολύ ο Αραβικός κόσμος, όπως και η Κεντρική Ευρώπη, η Ρωσία.
– Πώς βλέπετε το γεγονός ότι στην εποχή των social media οι νέες γενιές είναι μακριά από το βιβλίο; Σκέφτομαι ότι μπορεί να μην διαβάζουν, αλλά ξέρουν απ’ έξω τους στίχους ενός ράπερ ή μιλάνε με τα γκράφιτι. Έχουν μιαν άλλη προσέγγιση της πραγματικότητας και δεν μπορώ να τους κατηγορήσω. Θυμάμαι πως ο Ουμπέρτο Έκο μάς είχε πει ότι το πρόβλημά μας δεν είναι πώς θα βρούμε την πληροφορία στο ίντερνετ, αλλά πώς θα μάθουμε να κάνουμε την επιλογή.
Ελεύθερα, 31.7.2022.
