Οι εξερευνήσεις του Κυριάκου Καλλή στο τοπίο του Δαλιού, η σχέση του με τους αρχαιολογικούς χώρους, οι μνήμες και τα βιώματα, όλα αυτά συνθέτουν τις ψηφίδες του έργου και του μυστηριακού κόσμου του καλλιτέχνη, τον οποίο αποκαλύπτει με μια έκθεση στην γκαλερί Art Seen.
Αρκετά χρόνια από τότε που παρουσίασε την τελευταία του ατομική έκθεση στην γκαλερί Αργώ, τον «Πρωτόγονο Παρατηρητή», ο Κυριάκος Καλλής επιστρέφει με νέα δουλειά στην Art Seen. Στο διάστημα που μεσολάβησε ο γλύπτης δεν σταμάτησε ποτέ να δημιουργεί στο στούντιό του στο Δάλι. Όλη αυτή την περίοδο έφτιαχνε γλυπτά για ομαδικές εκθέσεις στο εξωτερικό και στην Κύπρο, αλλά και για δημόσιους χώρους, παράλληλα με τη δουλειά του στη Μέση Εκπαίδευση. Τον τελευταίο χρόνο εργάζεται ως Ειδικός Επιστήμονας και διδάσκει γλυπτική στους φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών του ΤΕΠΑΚ.
Η τέχνη ήταν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς του από πολύ μικρός. Μου λέει ότι νιώθει τυχερός που γεννήθηκε στο Δάλι, έναν τόπο που κρύβει πολλούς αρχαιολογικούς θησαυρούς. «Το Δάλι με μύησε στη γλυπτική και ο τόπος μου με έκανε καλλιτέχνη. Από μικρός ένιωθα ότι ζούσα στον παράλληλο κόσμο του χωριού με τους αρχαίους τάφους, τις ανασκαφές, τις θέσεις μάχης, τους πανέμορφους ιστορικούς λόφους, τις κοιλάδες και τα μαγευτικά επίπεδα, την ιστορία, το παρελθόν του. Είχα πάντοτε την περιέργεια για τους κρυμμένους θησαυρούς στους αρχαίους οικισμούς και στα νεκροταφεία. Όλα αυτά τα αντικείμενα που ανακάλυπτα στις περιπλανήσεις μου στη φύση, με έκαναν από μικρό να στοχάζομαι. Εντυπωσιαζόμουν από τα αρχαία αντικείμενα που έβρισκα στα χωράφια και αισθανόμουν την ιερότητά τους. Υπήρξε μια εποχή που το Δάλι ήταν διάσπαρτο από ειδώλια, τα συναντούσες σε κάθε σου βήμα. Ξέρω όλα τα ιερά της περιοχής και γνωρίζω πολύ καλά τον πλούτο που κρύβεται στο έδαφός της».
Μεγαλώνοντας σε ένα τέτοιο περιβάλλον, για τον Κυριάκο Καλλή δεν τέθηκε ποτέ θέμα τι πορεία θα ακολουθήσει στη ζωή του. Οι σπουδές του στην τέχνη προέκυψαν ως μια φυσική συνέχεια των αναζητήσεων που είχε από μικρός. Μολονότι μεγάλωσε σε μια αγροτική οικογένεια, ένιωθε πάντα την ανάγκη για πνευματική υπέρβαση. Αγαπούσε το σχέδιο και τη γλυπτική, του άρεσε πολύ να ακούει κλασική μουσική. Οι συμμαθητές του στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο του είχαν κολλήσει το παρατσούκλι του «καλλιτέχνη» και του «φιλόσοφου». Στην δευτέρα τάξη του Γυμνασίου ο σπουδαίος ζωγράφος Λευτέρης Οικονόμου είχε διακρίνει το ταλέντο του στην τέχνη και προσφέρθηκε να του κάνει δωρεάν μαθήματα σχεδίου. Μεγάλη στήριξη είχε και από έναν άλλο καθηγητή του, τον εικαστικό Ανδρέα Χαραλάμπους, ο οποίος τον ενθάρρυνε να ασχοληθεί με τη γλυπτική και να δώσει εξετάσεις στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Πράγας.
Στα αρχικά του βήματα στην τέχνη, τα πρώτα ερεθίσματα στη γλυπτική προήλθαν από τα αρχαία ειδώλια. Το πρώτο γλυπτό που έφτιαξε στα 14 χρόνια του, στο εργαστήρι του Ανδρέα Χαραλάμπους, ήταν μια ανδρική αρχαιοπρεπής φιγούρα από πέτρα των Λυμπιών. Η μεγάλη επιρροή που είχε λοιπόν από την αρχαία Κύπρο, όπως και όλα αυτά που παρατηρούσε και έμαθε στο περιβάλλον του, τον βοήθησαν να περάσει τις δύσκολες εξετάσεις στην Ακαδημία της Πράγας. Ξεκινώντας τις σπουδές του στην πόλη του Κάφκα και του Κούντερα, ο Κυριάκος Καλλής βίωσε ένα πολιτισμικό σοκ. «Θυμάμαι ότι με είχε γοητεύσει αυτή η ελευθερία που έχουν οι άνθρωποι. Είναι κάτι που το νιώθεις και το αναπνέεις παντού. Όλη η πόλη είναι γεμάτη με σύγχρονα και παλιά έργα, καμωμένα από επαγγελματίες. Το εξπρεσιονιστικό και σουρεαλιστικό περιβάλλον σε εκπλήσσει συνεχώς σε κάθε βήμα. Δεν υπάρχει διεθνής τάση στην αρχιτεκτονική που δεν αποτυπώνεται στην πόλη. Η παρουσία της τέχνης είναι έντονη, από τη ζωγραφική και τη γλυπτική μέχρι τις πορσελάνες και τα αντικείμενα από γυαλί. Τα ερεθίσματα που πήρα ήταν απίστευτα. Ακόμη και σήμερα, κάθε φορά που πάω στην Πράγα και στα μουσεία της ανακαλύπτω νέα πράγματα και αντλώ νέες ιδέες».
Στην Πράγα διδάχθηκε σπουδαίες τεχνικές στη γλυπτική και έμαθε τον τρόπο που σκάλιζαν τα έργα τους οι γλύπτες στην αρχαία Ελλάδα. Ωστόσο, πάντοτε τον ενδιέφερε να αξιοποιεί αυτές τις τεχνικές, να τις εξελίσσει και να διαμορφώνει μέσα από τα έργα του ένα σύγχρονο εικαστικό λεξιλόγιο. «Η δουλειά μου συνδυάζει παραδοσιακές και σύγχρονες τεχνικές. Πάντοτε επιδιώκω να προσεγγίζω την ιστορία με μια κριτική ματιά. Εξετάζω το παρελθόν, βλέποντας στο σήμερα και στο μέλλον».
Επιστρόφή στις ρίζες
Σ’ αυτή την πόλη ο καλλιτέχνης γνώρισε την Τσέχα σύζυγο του Γιάννα, και ενώ ήταν ακόμη φοιτητής απέκτησαν τον πρώτο τους γιο. Παρόλο που ο ίδιος ήταν αριστερών πεποιθήσεων, έβρισκε, όπως λέει, στοιχεία ολοκληρωτισμού στην Τσεχία των αρχών της δεκαετίας του ’80. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις στενές ρίζες που διατηρούσε με τον τόπο του, τον έφεραν ξανά πίσω στο Δάλι το 1988. Εκεί, σ’ έναν μαγευτικό λόφο, στα σύνορα με την ανατολική Ακρόπολη του Ιδαλίου και ανάμεσα στη νεκρόπολη που ανέσκαψε ο Τσεσνόλα, έχτισε το σπίτι και το εργαστήριό του. Μέρος του χωριού βρίσκεται μέσα στη Νεκρή Ζώνη και δίπλα στην Πράσινη Γραμμή. Λίγο πιο πέρα από το Δάλι βρίσκεται από τη μια μεριά η κατεχόμενη Λουρουτζίνα και από την άλλη το εγκαταλελειμμένο χωριό Άγιος Σωζόμενος, δίπλα σε ναρκοπέδια και πολεμικά χαρακώματα, κατάλοιπα της εισβολής του 1974. Η κατοχή, ο πόλεμος, είναι στοιχεία που τον απασχολούν ιδιαίτερα. Πολλές ενότητες του έργου του περιλαμβάνουν αντιμιλατιριστικές εγκαταστάσεις με στρατιωτάκια από διάφορες αυτοκρατορίες, ως μια αναφορά στους πολέμους που γίνονταν και συνεχίζουν να γίνονται στον πλανήτη.
Μου λέει ότι τα στρατιωτάκια αυτά του θυμίζουν τα σανιδόσχημα ειδώλια που βρέθηκαν στην Αγία Ειρήνη και είναι παραταγμένα σήμερα σε μια εντυπωσιακή εγκατάσταση στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λευκωσίας. Ένα ξεχωριστό προφητικό έργο του, και άκρως επίκαιρο με τα όσα ζούμε σήμερα λόγω της πανδημίας, παρουσιάστηκε στη Βενετία στην έκθεση Open το 2007, και την ίδια χρονιά στο κτήριο της Ουνέσκο στη Γαλλία. Είναι μια μεγάλη εγκατάσταση που μοιάζει με παλαιοντολογικό ον, ένα μεγάλο ερπετό σαν φίδι που στις άκρες των σπονδύλων βγαίνουν κεφάλια με ασφυξιογόνες μάσκες. «Σαν το απολίθωμα ενός μελλοντικά μεταλλαγμένου οργανισμού» έγραψε σε κείμενο του για το έργο ο Κωστής Γεωργίου.
Ο πόλεμος και αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ουκρανία τον προβληματίζει ιδιαίτερα. «Εδώ και πολλά χρόνια διαισθάνθηκα ότι οπισθοδρομούμε στον 19ο αιώνα. Το κεφάλαιο συγκεντρώνεται στους ολιγάρχες. Οι εθνικές ταυτότητες αναβιώνουν γιατί η παγκοσμιοποίηση δεν βοήθησε τους ανθρώπους. Η ανάγκη των λαών για την ταυτότητά τους είναι έντονη. Οι εθνικές οικονομίες αναβιώνουν τις παλιές αυτοκρατορίες». Οι στοχασμοί του επεκτείνονται και σε άλλα θέματα. Εκτός από τον πόλεμο, τα έργα του έχουν αναφορές στην εξουσία και στο θρησκευτικό στοιχείο, στον έρωτα, στον πόνο, στη γέννα.
Πώς να φτιάξεις ένα βουνό
Η πρόσκληση της Μαρίας Στάθη να δημιουργήσει site specific έργα στην Art Seen ήταν για τον Κυριάκο Καλλή μια μεγάλη πρόκληση: Θέλησε να μεταφέρει στην γκαλερί τα διάφορα τοπία που συνθέτουν το έργο του και να αναπτύξει έναν διάλογο με τον χώρο αλλά και τους θεατές. Μπαίνοντας στην γκαλερί, έχεις την αίσθηση ότι μεταφέρεσαι στο εργαστήρι του καλλιτέχνη. Στον κεντρικό χώρο την προσοχή σου τραβά μια μεγάλη εγκατάσταση: Ένας πολυεπίπεδος λόφος μήκους πέντε μέτρων από χώμα, με διάφορα δομικά στοιχεία από το περιβάλλον του όπως σανίδια, τούβλα, χρηστικά αντικείμενα – μια μικρογραφία του κόσμου που τον περιβάλλει. Δεν είναι τυχαίος, άλλωστε, ο τίτλος της έκθεσης, «Πώς να φτιάξεις ένα βουνό». Ένα βουνό που κρύβει μέσα του μνήμες και βιώματα. «Είναι το τοπίο του τόπου μου αλλά και της ζωής μου. Είναι οι αναμνήσεις μου από τον πόλεμο, τις ανασκαφές και τις ανακαλύψεις στον χώρο που με περιβάλλει. Προσπάθησα να μεταφέρω με ποιητικό τρόπο ένα κομμάτι από τον τόπο μου». Μου εξηγεί ότι με την εγκατάσταση αυτή επιδιώκει να ενεργοποιήσει την περιέργεια του θεατή και να λειτουργήσει ως ένα σημείο αναφοράς στα πράγματα που έχει καθένας στο υποσυνείδητο του, τα οποία καλείται να ανακαλύψει και να εξερευνήσει μέσα σ’ αυτό το βουνό.
Στο πίσω μέρος της γκαλερί παρατίθενται κάποια προπλάσματα γλυπτών από πηλό προτού τα χυτεύσει στο τελικό υλικό, τα οποία διατηρούνται νωπά, έτσι ώστε έχεις την αίσθηση ότι επισκέπτεσαι το εργαστήρι του καλλιτέχνη. Για τον ίδιο είναι μια περφόρμανς με τελετουργικό χαρακτήρα. «Ήθελα να μεταφέρω στο κοινό ένα κομμάτι από τη ζωντανή διαδικασία της παραγωγής του έργου στο εργαστήριό μου. Να δει ο θεατής τη σχέση μου με το υλικό, τις ιδέες μου, το περιβάλλον μου το καθημερινό, την ώρα που τα γλυπτά είναι σε εξέλιξη». Μια άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή της δουλειάς του που αποκαλύπτεται στον χώρο είναι τα εκμαγεία που προκύπτουν κατά την παραγωγή του έργου, τα οποία παραπέμπουν σε απολιθώματα. Στο σύνολό της, η έκθεση αποκαλύπτει τον μαγικό και μυστηριακό κόσμο του καλλιτέχνη, αλλά και την ιστορία του τόπου του. Στο έργο του γλύπτη καταργείται ο χρόνος. Το παρελθόν σμίγει με το παρόν και αποκαλύπτεται ο άνθρωπος, η σχέση και η συνύπαρξή του με τη φύση, με τον συνάνθρωπο και το περιβάλλον.
«Πώς να φτιάξεις ένα βουνό», Λευκωσία, Art Seen (22006624). Διάρκεια: Μέχρι 6 Μαΐου
Ελεύθερα, 18.3.2022.
