Επιστροφή στην τρέχουσα έκθεση, μέχρι 25.02.2023 στη ΣΠΕΛ, «In the Sea of the Setting Sun – Σύγχρονες Φωτογραφικές Πρακτικές και το Αρχείο», γιατί νομίζω πως η έκθεση αυτή μπορεί να συμβάλει τα μέγιστα στην ανάδειξη της πολιτικής σημασίας των Αρχείων Τέχνης.
Πέρα από την συνοπτική παρουσίαση των φωτογραφικών/ψηφιακών πρακτικών των Κυπρίων εικαστικών, η έκθεση αυτή προϊδεάζει εν πολλοίς και για όσα θα μπορούσε να ισχύσουν στο υπεσχημένο «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης». Με τη δημιουργία του θα μπορούσε να τεθεί τέρμα στην απαράδεκτη αδιαφορία του κράτους για το σημαντικό αρχειακό υλικό που έχει συσσωρευθεί μέσα στις εφτά δεκαετίες της Κυπριακής Ανεξαρτησίας, και όχι μόνο. Υλικό που σήμερα αδρανεί μέσα σε κλειστά συρτάρια και υπολογιστές θεσμικών και μη φορέων, σε ιστορικές γκαλερί και εργαστήρια ζώντων ή τεθνεώτων καλλιτεχνών, συμπεριλαμβανομένων των συχνά ανυποψίαστων κληρονόμων τους. Μάλιστα οι διάφορες αρχειακές προσεγγίσεις που μπορούμε να διακρίνουμε σ’ αυτή την πολυδαίδαλη έκθεση είναι ενδεικτικές της ποικιλότητας αυτών ακριβώς των αρχειοκομικών αναγκών.
Ιδιαίτερα κατατοπιστική είναι κατά τη γνώμη μου η διαδρομή που οδηγεί από το φωτογραφικό αρχείο του Αντρέα Κούτα, που βλέπουμε εισαγωγικά στο ισόγειο της ΣΠΕΛ, μέχρι την ανεικονική αφήγηση ενός ακραιφνούς εικαστικού, του Χριστόδουλου Παναγιώτου στον δεύτερο όροφο. Μεγάλη όντως η απόσταση ανάμεσα σ’ αυτά τα δυο ακραία αρχειακά φαινόμενα, από το γραμμικά εκτεθειμένο συμβατικό φωτογραφικό αρχείο του Κούτα έως το πληθωρικό «Painting» του Χριστόδουλου Παναγιώτου, πληθωρικό γιατί ο φαινομενικός μινιμαλισμός του περικλείει όλον τον προβληματισμό, την πληθώρα των θεωρημάτων που οδήγησαν στην σταδιακή εδραίωση της εννοιολογικής τέχνης στη Δυτική Τέχνη, μέχρι να φτάσουμε σ’ αυτό που σήμερα ονομάζεται «the post-medium condition», η Τέχνη «μετά το μέσο».
Για την ιστορία να πούμε πως ο Αντρέας Κούτας (1941-2014) αγόρασε την πρώτη ψηφιακή κάμερά του το 1992. Όπως αναφέρεται στο βιογραφικό του, επέστρεψε στην Κύπρο το ’63 μετά από σπουδές φωτογραφίας στη Σκωτία, δούλεψε αρχικά στο ΡΙΚ και στη συνέχεια στο Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, για να περάσει το 1978, freelance πια, στην εμπορική διαφημιστική φωτογραφία.
Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε πως οι θεωρητικές ανησυχίες του δεν έτυχε να ταυτιστούν ή να διασταυρωθούν μ’ εκείνες του κατά πολύ νεότερου Χριστόδουλου Παναγιώτου, τόσο σε ό,τι αφορά τη φωτογράφιση καθεαυτή αλλά ούτε και σε ό,τι αφορά την έννοια του εικαστικού Αρχείου. Ας σημειωθεί πως για την κατασκευή του «Painting» 2019 ο Χριστόδουλος Παναγιώτου ταξίδεψε στο Παρίσι, περισυνέλεξε εκεί τα βαμβάκια καθαρισμού που χρησιμοποίησαν οι συντηρητές κάποιων ιμπρεσιονιστικών έργων στο Musee d’ Orsay, για να φτιάξει ένα σύνθετο χημικό παρασκεύασμα από παλιά βερνίκια και άλλες ανεπιθύμητες ύλες, τις οποίες έστρωσε στον καμβά 46Χ38 εκ. που βλέπουμε σήμερα στη ΣΠΕΛ. Για ένα τέτοιο εικαστικό τόλμημα χρειάζεται σίγουρα αυτοπεποίθηση, προπάντων όμως πίστη, η ίδια πίστη στη δύναμη των εικόνων που διέθεταν οι δεισιδαίμονες πρόγονοί μας όταν έξυναν το χρώμα από τις εικόνες για να φτιάξουν πόσιμα ιαματικά διαλύματα. Έξυναν δε κατά προτίμηση χρώμα από τα μάτια των αγίων, όταν είχαν ιδιαίτερο πρόβλημα με την όρασή τους, εξού και οι αόμματες τοιχογραφίες που βλέπουμε εδώ κι εκεί. Δεν φταίνε τελικά για όλα οι αλλόθρησκοι.
Ας ελπίσουμε λοιπόν πως μια μέρα θα αξιωθούμε να δούμε ολόκληρο το φωτογραφικό αρχείο του Αντρέα Κούτα σε μια μεγάλη έκθεση στο «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης» του μέλλοντός μας, όπου θα είναι κατ’ ευχήν μονίμως προσιτά στο κοινό και τους μελετητές όλα τα αξιόλογα Αρχεία Τέχνης του τόπου, ψηφιακά και μη.
Παρεμπιπτόντως, την αγωνία τους για την τύχη των αρχείων τους εξέφρασαν με έντονο τρόπο πολλοί άνθρωποι των Τεχνών και σε πρόσφατη προεκλογική σύναξη στον Άγιο Αντρέα, όπου ο υποψήφιος για την Προεδρία Αχιλλέας Δημητριάδης, νομικός με πείρα σε ό,τι αφορά τα πνευματικά δικαιώματα των Κυπρίων καλλιτεχνών, επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
* Τίτλος καταλόγου με φωτογραφίες του Αντρέα Κούτα, έκδοση του Πολιτιστικού Κέντρου της Λαϊκής Τράπεζας, 2011
** Ο Γλαύκος Κουμίδης είναι εικαστικός
