Ιστορίες Άγριας Δύσης ξεδιπλώνουν η Μαριλένα Ζακχαίου με τον Νίκο Φιλίππου, αναπτύσσοντας ένα διάλογο ανάμεσα στην ποίηση και τη φωτογραφία.

Η Μαριλένα ταξίδεψε σε διάφορες πόλεις της Αριζόνας, αλλά και σε κυπριακά τοπόσημα, που της έδωσαν πλούσιο υλικό για τα ποιήματά της. Ο Νίκος στο δικό του road trip αποτύπωσε με τον φακό του εικόνες από τη Μεσαορία που παραπέμπτουν στο Φαρ Ουέστ.

Η έρευνα και η συνεργασία τους είχε ως αποτέλεσμα την έκθεση και την έκδοση με τίτλο «Arizona, CY» που παρουσιάζεται στην Art Seen Gallery, σε επιμέλεια της Μαρίας Στάθη:

Τη δεκαετία του ’70 στο χωριό μου, τον Άι-Γιάννη της Μαλούντας, γυρίστηκε μια ταινία γουέστερν σ’ ένα τοπίο που θυμίζει Φαρ Ουέστ. Και εμείς, πιτσιρίκια τότε, θυμάμαι που παρακολουθούσαμε με θαυμασμό τις άμαξες και τους καουμπόιδες να πηγαινοέρχονται στο άγονο ξερό τοπίο με τους χαμηλούς λόφους. Αυτές οι εικόνες, μιας «κυπριακής Άγριας Δύσης», μου ήρθαν στο νου όταν ο Νίκος Φιλίππου μου μίλησε για το πρότζεκτ «Arizona, CY»: Στην ομώνυμη έκθεση στην Art Seen παρουσιάζονται ποιήματα και φωτογραφίες, μαζί με μια έκδοση. Η δουλειά αυτή προέκυψε από μια δημιουργική διαδικασία και έρευνα επτά χρόνων. Ο Νίκος είχε προσεγγίσει τη Μαριλένα με ένα σετ Polaroid φωτογραφιών που έβγαλε, με θέμα κάκτους και παχύφυτα στο κυπριακό τοπίο, και ρώτησε τη Μαριλένα αν θα την ενδιέφερε να γράψει ποιήματα γι’ αυτό το πρότζεκτ.

Εκείνο το σετ φωτογραφιών ήταν σε εντελώς πρωτόλεια μορφή, μου εξηγεί ο Νίκος. «Καμιά από εκείνες τις φωτογραφίες δεν πέρασε από τις διάφορες φάσεις φιλτραρίσματος στις οποίες υποβάλαμε αργότερα την εργασία. Ήξερα όμως ότι ήθελα να κάνω παραλληλισμούς μεταξύ της κυπριακής πραγματικότητας και της Αριζόνας, γενικότερα της μυθοποιημένης Άγριας Δύσης. Ήξερα επίσης ότι η οξυδέρκεια και η θεωρητική κατάρτιση της Μαριλένας στη φιλοσοφία, αλλά και η πάντα ενδιαφέρουσα ποίησή της, θα βοηθούσαν να αποφύγει η εργασία τον κίνδυνο μιας επιφανειακής προσέγγισης. Ήθελα να μας “βασανίσει” μαζί το έργο και να ζυμωθούν σιγά-σιγά οι ιδέες μας, η αντίληψή μας του θεωρητικού πλαισίου και η αισθητική μας. Μετά από εφτά χρόνια, φτάσαμε τελικά εδώ».  

ΤΟ ROAD TRIP ΣΤΗΝ ΑΡΙΖΟΝΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Ζητήσαμε από τους δυο να μας πουν περισσότερα για την εξέλιξη της έρευνας και τη μεταξύ τους συνεργασία, από την αρχή μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Η Μαριλένα εξηγεί ότι με τον Νίκο πήγαιναν μαζί περπάτημα τα πρωινά στο Γραμμικό Πάρκο της Λευκωσίας, στη διάρκεια του οποίου συζητούσαν για το πρότζεκτ και τη γενική αισθητική του, την κεντρική ιδέα και τις συγκεκριμένες ιστορίες που ήθελαν να εκφράσουν. Όσο αφορά τη δική της έρευνα, η Μαριλένα χρησιμοποίησε για τα ποιήματά της ιστορικό υλικό από την Κύπρο και την Αριζόνα. «Μελέτησα λεξικά και γλωσσάρια για την αμερικανική ουέστερν αργκό. Ταξίδεψα σε διάφορες πόλεις της Αριζόνας μέσω road trip για να μαζέψω σχετικές ιστορίες και να βιώσω πραγματικά την ατμόσφαιρα αυτού του τοπίου. Επίσης, το Βoubouki Writer’s Residency στα Μέσανα της Πάφου μου έδωσε την ευκαιρία, όχι μόνο για μελέτη και γράψιμο, αλλά και για σύντομες διαδρομές προς τα Ενετικά Γεφύρια, το σιδερένιο Γεφύρι της Τρόζενας, το Μοναστήρι της Σαλαμιώτισσας και τους Βράχους των Χασαμπουλιών. Αυτοί οι τόποι με ταξίδεψαν σε άλλες εποχές, στη γεωγραφία και την ξεχασμένη μας πολιτιστική κληρονομιά». 

Από την πλευρά του, ο Νίκος σημειώνει για την ανάπτυξη του πρότζεκτ: «Πιστοί στη ιδέα του περιπάτου ως μεθόδου στοχασμού και περισυλλογής, εκμεταλλευτήκαμε τα “Walking Talking Sessions”, όπως είχαμε ονομάσει τους περιπάτους μας στον Πεδιαίο, για να ζυμώσουμε τη φωτογραφία με την ποίηση, στοχεύοντας ταυτόχρονα στη διατήρηση της αυτονομίας του κάθε μέσου. Τελικά, τα φυτά στις φωτογραφίες θα μπορούσαν να ιδωθούν ως φαντάσματα στις ιστορίες της Μαριλένας, και ανάποδα, οι χαρακτήρες στα ποιήματα ως να περιφέρονται σαν φαντάσματα στα δυστοπικά και απόκοσμα τοπία των Polaroid».  

ΚΟΙΝΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΒΙΑΣ

Η έκθεση και η έκδοση με τίτλο «Arizona, CY» δημιουργεί συνδέσεις μεταξύ της Κύπρου και αυτής της νοτιοδυτικής πολιτείας των ΗΠΑ. Ποιο το σκεπτικό όμως πίσω από αυτές τις συνδέσεις μεταξύ ποίησης και φωτογραφίας; «Γεφυρώνοντας τις εμπειρίες της Κύπρου με αυτές της Αριζόνας, επιδιώκουμε να παρουσιάσουμε την Κύπρο ως κάτι γνώριμο αλλά επίσης “ξένο”», λέει η Μαριλένα. «Συγκεκριμένα, θέλουμε να “αναστατώσουμε” αντιλήψεις της Κύπρου που παραμελούν την πολυπολιτισμική ιστορία του νησιού και τις αποικιοκρατικές επιρροές. Αντιθέτως, παρουσιάζουμε την Κύπρο αλλόκοτα, ως μια άλλη Αριζόνα. Κι οι δυο αυτοί χώροι έχουν κοινά στοιχεία γεωγραφικά, πολιτικά, ιστορικά και περιβαλλοντικά. Επίσης τους χαρακτηρίζει το τραύμα. Οι διακοινοτικές συγκρούσεις, προκαταλήψεις και βία έχουν στιγματίσει και την Κύπρο και την Αριζόνα. Ψυχαναλυτικές θεωρίες, για παράδειγμα, των Φρανσουάζ Νταβουάν και Ζαν-Μαξ Γκωντιλιέρ για το τραύμα, υποστηρίζουν πως η ανάρρωση επιτρέπεται με την βίωση της οπτικής του άλλου και με την άρθρωση κοινών εμπειριών πολέμου και βίας. Επιδιώκω μια παρόμοια διεργασία βιωμάτων και ιστορικών καταστάσεων στην ποίησή μου».

Αναφερόμενος στην οπτική διάσταση της σχέσης των δύο περιοχών, ο Νίκος τονίζει ότι η Κύπρος και η Αριζόνα είναι περίπου στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος. «Άρα έχουν παρόμοιο φως και θερμοκρασίες, μεγάλες περιοχές τους είναι άνυδρες με αποτέλεσμα να είναι ξηρές, να παρουσιάζουν παρόμοιους χρωματισμούς στο τοπίο και να είναι φιλόξενες σε παρόμοιου είδους χλωρίδα και πανίδα. Επίσης έχουν και παράλληλη ιστορία μετάλλευσης χαλκού. Η Αριζόνα είναι διάσπαρτη με τις γνωστές μας κόκκινες λίμνες και τις οξειδωμένες επιφάνειες γης που θυμίζουν περιοχές της Κύπρου όπως το Μιτσερό και η Σκουριώτισσα».    

Στο δικό του road trip, ο Νίκος κινήθηκε στην ευρύτερη Μεσαορία, από τον Άι-Γιάννη της Μαλούντας και το Μάμμαρι μέχρι το Αβδελλερό και τους Τρούλλους. «Η χρήση της μοτοσικλέτας ως μέσο περιήγησης, στις σχετικές εξορμήσεις στους αγροτικούς δρόμους της Μεσαορίας, επέτρεψε μια πιο διεισδυτική οπτική, εφόσον πάνω στη μοτοσικλέτα γίνεσαι μέρος του τοπίου που παρατηρείς και ταυτόχρονα, σε αντίθεση με το αυτοκίνητο, είσαι εκτεθειμένος στα στοιχεία της φύσης τα οποία επηρεάζουν την εμπειρία άρα και την οπτική σου. Χρησιμοποίησα μια φτηνή, παλιά Polaroid και επανατύπωσα τις φωτογραφίες σε ριζογράφο. Οι δύο μέθοδοι συνδυαστικά συνέτειναν στην δημιουργία εικόνων απόκοσμων και ποιητικών».       

Τα ποιήματα της Μαριλένας φιλτράρουν ιστορικές καταστάσεις και γεγονότα της Κύπρου μέσα από ένα «ξένο φακό», αυτόν της Άγριας Δύσης. Παράλληλα, ιστορικές καταστάσεις και γεγονότα της Αριζόνας φιλτράρονται μέσα από ένα «κυπριακό φακό. «Γράφω για τους Ζαπτιέδες, τις διαμάχες μεταξύ των Νάβαχο και Απάτσι, τους αγνοούμενους, τις εμπειρίες μαύρων υπηρετριών, την αγροτική ζωή, την ανθρώπινη απώλεια και την περιβαλλοντική καταστροφή, πράγματα που συνδέονται με τα ορυχεία, τον αλκοολισμό, τη σύφιλη, την πορνεία, τη βία και τον βιασμό. Σ’ αυτή την ποιητική σύνθεση με ενδιαφέρει προπαντός η παραγωγική δύναμη της συναισθηματικής επίδρασης (affect), δηλαδή πώς μπορεί να έρθει η αλλαγή αντιλήψεων μέσα από την ενσυναίσθηση».  

Ολοκληρώνοντας την κουβέντα μας για το πρότζεκτ, οι δυο δημιουργοί τονίζουν ότι είναι ευγνώμονες στη Μαρία Στάθη και την Art Seen, που υιοθέτησαν το «Arizona, CY» ως επιμελήτρια και εκθεσιακός χώρος αντίστοιχα. Και τον Όμηρο Παναγίδη και το OWK-Press του για την υπέροχη έκδοση.   

Ελεύθερα 25.2.2024