H ζωγράφος μας δίνει έναν ακόμη καλό λόγο να επισκεφθούμε το Κυπριακό Μουσείο. Μέσα από μια ενότητα 86 υδατογραφιών, τοποθετημένων πλάι στα αντικείμενα με τα οποία σχετίζονται, η Κατερίνα Ατταλίδου συνδιαλέγεται με τη μόνιμη συλλογή του μουσείου, καθοδηγούμενη από τους τόπους εύρεσης των αρχαιολογικών αντικειμένων. Τα έργα της αναδεικνύουν τη φυσική, αρχαιολογική και ιστορική διάσταση κάθε τόπου, προσφέροντάς μας τη δυνατότητα μιας αλλιώτικης μουσειακής εμπειρίας.
– Ταξίδεψες σε ολόκληρη την Κύπρο τα τελευταία χρόνια ζωγραφίζοντας. Ποιο ήταν το αρχικό ερέθισμα που οδήγησε στην έκθεση «Στον Ίδιο Τόπο»; Το Κυπριακό Μουσείο με τα πολλαπλά επίπεδα ιστορίας και ενέργειας που φέρει μου προκαλούσε ανέκαθεν μεγάλη έλξη και το επισκεπτόμουνα τακτικά, περνώντας χρόνο με τα αντικείμενά του σχεδιάζοντάς τα. Αγάπησα, ανάμεσα σε πολλά άλλα, τα ευρήματα του Ιερού της Αγίας Ειρήνης. Ταξίδεψα στη Στοκχόλμη το 2015 για να δω τα άλλα μισά και επιστρέφοντας στην Κύπρο ένιωσα την ανάγκη να επισκεφτώ την τοποθεσία όπου αυτά ανευρέθηκαν. Η Αγία Ειρήνη, χωριό μεικτό σε ύψωμα, πάνω από τον κόλπο της Μόρφου, βλέπει απέναντι το Τρόοδος και πίσω του την τριγωνική άκρη του Πενταδάκτυλου, τον Κόρνο. Όταν στάθηκα εκεί, τα πλάσματα του Μουσείου απόκτησαν μεμιάς μια άλλη υπόσταση, τα είδα στον χώρο τους. Άρχισα τότε σιγά σιγά να αντιλαμβάνομαι τον τόπο μας σε ένα άλλο επίπεδο, κατακόρυφο, στο βάθος και στην ουσία του χρόνου, πριν να μοιραστεί η Λευκωσία, πριν να γίνει έγκλειστο το Βαρώσι, πριν να μείνουν στην Καρπασία μόνοι οι άνθρωποι να μας περιμένουν, θέματα που με είχαν απασχολήσει ως τότε στην εικαστική μου πορεία.
– Πώς αποφάσισες να προτείνεις αυτή τη συνεργασία στο Τμήμα Αρχαιοτήτων; Το 2016 ξεκίνησα να ταξιδεύω και να ανακαλύπτω τα μέρη όπου είχε πραγματοποιήσει ανασκαφές η σουηδική αποστολή, σκεπτόμενη να προτείνω στο Μουσείο της Στοκχόλμης μια έκθεση με τα τοπία όπου είχαν βρεθεί τα αρχαιολογικά αντικείμενα, όταν τα επισκέφτηκα ένιωσα πως τους έλειπε ο τόπος τους. Με την πάροδο του χρόνου συνειδητοποίησα πως ήθελα να εκθέσω πρώτα στην Κύπρο, συχνά σκέφτομαι πως και εμάς μας λείπει ο τόπος μας, λειτουργούμε συχνά σαν να μην έχουμε ρίζες.
– Ποια η σχέση σου με τον τόπο; Ανήκω στη γενιά που μεγάλωσε με την ανοιχτή πληγή της διχοτόμησης του νησιού μας. Η πεθυμιά μου να γνωρίσω τον τόπο μου τεράστια. Το άνοιγμα του οδοφράγματος το 2003 με όλη τη δυσκολία που έφερε ήταν ένα μεγάλο δώρο. Από τότε ως και σήμερα πολύ συνειδητά αφιερώνω τη δημιουργική μου ενέργεια στο να γνωρίσω αυτό το νησί το τόσο ισχυρό, και τους ανθρώπους του. Ο τόπος μας είναι πολύτιμος, η γη του είναι χρυσαφένια, γόνιμη, γεμάτη ρίζες και ιστορία.
– Τι σκέφτεσαι μετά από όλο αυτό το ταξίδι στην Κύπρο; Ταξίδεψα στην Ισλανδία πριν κάποια χρόνια και έλεγα άραγε τι πολιτισμό θα συναντήσω, θα πάω στους Βίκινγκς, με ό,τι λανθασμένη εικόνα κουβαλούσα. Έφτασα σε μια γη όπου σε κάθε πέτρα σε κάθε βράχο προσδίδεται ένας αμέτρητος σεβασμός, όπου απαγορεύονται οι πινακίδες για να μην αλλοιωθεί το ιδιόμορφο τοπίο, όπου ταξιδεύοντας χιλιόμετρα από τη μία άκρη του νησιού ως την άλλη δεν είδα το παραμικρό σκουπιδάκι. Ένας τόπος όπου οι άνθρωποι ζουν σε συνέχεια, σέβονται την ιστορία τους και την τιμούν καθημερινά. Και ως εκ τούτου μια κοινωνία εξαιρετικά σύγχρονη και προηγμένη. Χρειάζεται μου φαίνεται να γνωρίζουμε από που ρίζουμε και να τιμούμε τον τόπο πάνω στον οποίο στεκόμαστε ώστε να υψωθούμε όρθιοι και άξιοι μπροστά σε ότι είναι ουσιαστικό.
– Τι υποστήριξη είχες για να πραγματοποιήσεις αυτή την πολύχρονη έρευνα που οδήγησε στην έκθεση; Το πρώτο μέρος του ταξιδιού το πραγματοποίησα μέσα στον χρόνο, ταξιδεύοντας συχνά μόνη. Οι υδατογραφίες που εκτίθενται στο μουσείο δημιουργήθηκαν από το 2015 ως το 2022 σταδιακά. Είναι φτιαγμένες στον κάθε τόπο από παρατήρηση, επισκέφτηκα ξανά και ξανά τις τοποθεσίες και πέρασα χρόνο μαζί τους, με τον αέρα, τον ήλιο και τη γη. Υπέβαλα την πρότασή μου το 2019 και συνεργαστήκαμε στενά με το Τμήμα Αρχαιοτήτων για την πραγμάτωση της έκθεσης. Ο ρόλος της αρχαιολόγου Ευθυμίας Άλφα, συνεπιμελήτριας της έκθεσης υπήρξε σημαντικότατος. Η Έφορος του Κυπριακού Μουσείου Ευτυχία Ζαχαρίου είχε την όλη επίβλεψη της συνεργασίας. Η υπεύθυνη συντήρησης εκθεμάτων Ελένη Λοϊζίδου επιμελήθηκε την τοποθέτηση των έργων της έκθεσης που με ιδιαίτερη φροντίδα σχεδίασε η συνεργάτης του Μουσείου Λάρα Άλφα. Οι εκδόσεις Το Ροδακιό ανέλαβαν την παραγωγή της σχετικής έκδοσης. Η ομάδα μας συμπεριλαμβάνει εξαιρετικούς συνεργάτες διαφόρων ειδικοτήτων και πολλά μέλη του Τμήματος. Δημιουργήθηκε επίσης ιστοσελίδα όπου μπορούν οι επισκέπτες να ακούσουν μέσω του κινητού τους, σκανάροντας σχετικό κωδικό QR, τα κείμενα που συνοδεύουν τις υδατογραφίες.
– Τι ήθελες να μεταφέρεις στο κοινό μέσα από αυτά τα κείμενα; Καθώς ταξίδευα, κατέγραφα μαζί με τις ζωγραφικές σημειώσεις και κάποιες σκέψεις, παρατηρήσεις ή μνήμες που ανάβλυζαν. Κατέγραφα επίσης όψεις της σημερινής πραγματικότητας. Τα κείμενα τα έγραψα στη νέα ελληνική, αυτήν διδάχτηκα και αυτή χρησιμοποιώ για να γράφω. Όταν αποφασίσαμε να τα ηχογραφήσουμε μπήκα στο στούντιο και πέρασα μια μέρα διαβάζοντάς τα. Ακούγοντάς τα αργότερα, με ξένισε που δεν ήταν στην τοπολαλιά μας. Παρόλα αυτά, το πιο σημαντικό είναι πως οι μικρές αυτές ιστορίες προσδίδουν ακόμη ένα επίπεδο στην εικόνα, αυτό του βιώματος του δικού μου ή των ανθρώπων που ζουν ή έζησαν τον κάθε τόπο.
– Πώς έκανες την επιλογή των αντικειμένων ώστε μετά να αποτυπώσεις στις υδατογραφίες τους τόπους που βρέθηκαν; Η διαδικασία της επιλογής των αντικειμένων έγινε οργανικά. Αφού εγκρίθηκε η πρόταση μου, πήγαινα καθημερινά για ένα-δυο μήνες στο Μουσείο και περνούσα χρόνο στην κάθε αίθουσα με ένα μπλοκάκι, καταγράφοντας τις τοποθεσίες και σχεδιάζοντας τους χάρτες και τα αντικείμενα. Έτσι, άρχισε σταδιακά να διαμορφώνεται η διαδρομή των τοποθεσιών που ήθελα να επισκεφτώ.
– Τι εισέπραξες από αυτή τη στενή σχέση σου με τη φύση και από όλη την εμπειρία; Το βίωμα της επίσκεψης στον κάθε τόπο, ώστε να πραγματοποιηθούν οι υδατογραφίες της ενότητας, είχε ένα τελετουργικό χαρακτήρα. Ήρθα σε επαφή με ό,τι παραμένει σημαντικό και αναλλοίωτο και, τελικά, με ό,τι αξίζει να διατηρηθεί ή να προστατευθεί, τον φυσικό μας χώρο. Βίωσα επίσης για ακόμη μια φορά πως η Κύπρος είναι αδιαίρετη, γνώση η οποία είναι πασιφανής στο Κυπριακό Μουσείο, καθώς και στην ίδια τη γεωγραφία του τόπου μας. Παράλληλα, το να κάθομαι στο χώμα να ζωγραφίζω και να έχω από πάνω μου τον ουρανό, γύρω μου τα βουνά, την θάλασσα, δεν ήταν απλώς μια όμορφη εικόνα. Η αληθινή ενέργεια που έλαβα από τα στοιχεία της φύσης, οι δονήσεις που πήρα όλα αυτά τα χρόνια, νιώθω ότι με μεταμόρφωσαν.
Info Λευκωσία, Κυπριακό Μουσείο (22 865854), περιοδική έκθεση «Στον Ίδιο Τόπο» της Κατερίνας Ατταλίδου. Μέχρι 10.9.2023. Είσοδος ελεύθερη.
Ελεύθερα 26.3.2023
