Οι ημικρατικοί οργανισμοί αποτελούν οργανισμούς κοινής ωφελείας που προσφέρουν ουσιώδεις υπηρεσίες στη χώρα, με μεγαλύτερο τους μέτοχο το κράτος. Εργοδοτούν χιλιάδες εργαζομένους και διαχειρίζονται τεράστιους προϋπολογισμούς, με καθοριστική επίδραση στην οικονομική πορεία της χώρας. Διοικούνται από διοικητικά συμβούλια (ΔΣ), τα οποία διορίζονται από το υπουργικό συμβούλιο ή, για να είμαστε ακριβέστεροι, επιλέγονται από τον εκάστοτε Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Η επιλογή των ΔΣ των ημικρατικών οργανισμών γίνεται με καθαρά κομματικά κριτήρια από τον Πρόεδρο, μετατρέποντας τα ΔΣ σε λάφυρα μιας μικρής ομάδας της κυπριακής κοινωνίας, που ανακυκλώνεται διαχρονικά. Αν «σερφάρετε» στα ΔΣ των οργανισμών αυτών, θα δείτε τη διαπλοκή της συντριπτικής πλειοψηφίας των μελών αυτών των ΔΣ με τους κομματικούς μηχανισμούς. Οι επιλογές αυτές, σχεδόν από την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, είναι αποτέλεσμα κομματικών συναλλαγών και συνιστούν «αποπληρωμή γραμματίων» προεκλογικής στήριξης σε βουλευτικές ή προεδρικές εκλογές. Μετά την ολοκλήρωση των εκλογών, αποστέλλονται στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας οι κομματικές λίστες του κάθε κόμματος και ο Πρόεδρος επιλέγει μέσα από αυτές τις λίστες, σε μια προσπάθεια να συμβιβάσει, πρόσωπα, καταστάσεις και κομματικές ισορροπίες. Η συνήθης τακτική είναι η προσπάθεια ικανοποίησης της κομματικής πελατείας, αρχίζοντας με τους πιο ευνοούμενους στους σημαντικούς οργανισμούς, και καταλήγοντας στους ασήμαντους, μοιράζοντας τα τελευταία ψίχουλα προς ικανοποίηση μικρών φίλων ή της αντιπολίτευσης, σε μια επικοινωνιακή προσπάθεια του Προέδρου να πείσει για την «πλατιά πολιτική συνεννόηση». Οι αντιπολιτευόμενοι δεν αρνούνται τη συμμετοχή, έστω κι αν αρκετές φορές είναι προσβλητική, για τον απλούστατο λόγο ότι κι αυτοί με τη σειρά τους πρέπει να ικανοποιήσουν τα «δικά τους παιδιά» με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Οι προεδρίες των ΔΣ των ημικρατικών οργανισμών αποτελούν σημαντικό μέρος του κομματικού παζαριού και της διαδικασίας διαμοιρασμού της εξουσίας. Διαχρονικά, όλα τα κόμματα συμμετέχουν σε αυτά τα παζάρια, ακριβώς γιατί, στη διαδικασία προσλήψεων στους ημικρατικούς οργανισμούς, το κάθε μέλος «παλεύει» για την εξυπηρέτηση της δικής του κομματικής πελατείας.
Αυτός είναι, εν ολίγοις, ο τρόπος διορισμού των μελών των ΔΣ των σημαντικών ημικρατικών οργανισμών της χώρας μας. Πρόκειται για μια καθαρά κομματοκεντρική και αναξιοκρατική διαδικασία, η οποία, παρόλο που διεξάγεται σε κλειστές κομματικές πόρτες, είναι γνωστή στην κυπριακή κοινωνία. Ο διαμοιρασμός των θέσεων γίνεται ανάμεσα στις γνωστές οικογένειες και τα παιδιά του κομματικού σωλήνα, σε ένα παρηκμασμένο πολιτικό σύστημα, το οποίο οδηγεί την Κύπρο σε συνεχή αδιέξοδα. Πρακτικές του 1960 χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα για τη διοίκηση οργανισμών με τα γνωστά αντιπαραγωγικά αποτελέσματα αλλά και με καταστροφικές συνέπειες για τη χώρα. Κάπως έτσι προέκυψαν οι χρεοκοπίες των Κυπριακών Αερογραμμών και του Συνεργατισμού, με αποκορύφωμα τη χρεοκοπία της χώρας το 2013.
Ωστόσο, στην ψηφιακή εποχή που ζούμε, με τις διαφορετικές προκλήσεις, χρειάζεται και πολύ διαφορετική τεχνογνωσία για σκοπούς διοίκησης. Κύπριοι νέοι επιστήμονες, που ζουν στην Κύπρο και στη διασπορά, άτομα που διαπρέπουν, διοικώντας επιτυχημένες επιχειρήσεις και καινοτομούν, δεν έχουν καμιά πιθανότητα να επιλεγούν από καμία κομματική λίστα, από κανέναν Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Όλοι αυτοί που δεν αποτελούν μέρος του «συστήματος», έχουν ήδη απορριφθεί από το πιο πάνω σύστημα διορισμού.
Σήμερα, χρειαζόμαστε την αξιοκρατία στη δημόσια ζωή όσο ποτέ στο παρελθόν. Η αξιοκρατία αποτελεί βασικό εργαλείο ανάπτυξης και προόδου, δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και επαναφέρει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας στους θεσμούς. Η αξιοκρατία στην επιλογή των διορισμών των ΔΣ την ημικρατικών οργανισμών θα επιφέρει ευρύτερα και αξιοκρατία στους διορισμούς του ανθρώπινου δυναμικού τους. Θα δώσει ευκαιρίες σε πολλούς νέους ανθρώπους, σε όλους τους αποκλεισμένους και απομονωμένους από το κομματικό σύστημα για να προσφέρουν σημαντικά στη χώρα τους.
Το σημαντικότερο ερώτημα που προκύπτει βεβαίως είναι πώς μπορεί αυτό να αλλάξει. Σε μια «Άλλη Κύπρο», τα κριτήρια της επιλογής των συμβούλων των ημικρατικών οργανισμών θα είναι εντελώς διαφορετικά. Οι θέσεις του ΔΣ ενός ημικρατικού οργανισμού θα δημοσιεύονται στην Κύπρο και στο εξωτερικό, με δικαίωμα αίτησης όλων των Κυπρίων που ζουν στην Κύπρο ή στο εξωτερικό, με υποβολή αιτήσεων με βιογραφικά σημειώματα και απαραίτητες προσωπικές πληροφορίες. Η πρώτη αξιολόγηση θα γίνεται όχι σε κομματικά γραφεία, αλλά από εξειδικευμένους headhunters. Δεν πρόκειται για κάτι καινούριο. Έτσι δουλεύουν οι σύγχρονες χώρες! Με τον τρόπο αυτό θα δίνεται η ευκαιρία αξιοποίησης και των Κυπρίων της διασποράς. Πρόκειται για ανθρώπους που ποτέ δεν τους πλησίασε το πολιτικό μας σύστημα, το οποίο στερεότυπα θεωρεί ότι η διασπορά είναι μόνο τα «οργανωμένα» μέλη των εθνικών κοινοτήτων.
Με την κατάληξη της ημερομηνίας υποβολής των αιτήσεων, μια ανεξάρτητη διεθνής ομάδα αποτελούμενη από Κύπριους και ξένους εμπειρογνώμονες θα αναλαμβάνει εντός λογικού χρονικού ορίου, μετά από τη μελέτη των βιογραφικών αλλά και προσωπικών συνεντεύξεων, τη διαμόρφωση μιας μικρής λίστα υποψηφίων, ίση με τον διπλάσιο αριθμό των μελών του ΔΣ του οργανισμού. Η διεθνής επιτροπή θα ιεραρχεί σε αξία τη λίστα των υποψηφίων και θα την υποβάλλει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ο Πρόεδρος, με τη σειρά του, εφαρμόζοντας το συνταγματικό του δικαίωμα, θα καλείται να διορίσει τους μισούς από αυτή τη λίστα.
Αν και όταν βρεθεί ένας Πρόεδρος που πραγματικά επιθυμεί να συνεργάζεται με τους «άριστους των αρίστων», αυτός είναι ο καταλληλότερος τρόπος να τους επιλέξει. Ημικρατικοί οργανισμοί με δημόσιους προϋπολογισμούς εκατοντάδων εκατομμυρίων δεν είναι ιδιοκτησία κανενός κόμματος και κανενός Προέδρου. Είναι οργανισμοί που έχουν να ανταγωνιστούν σε ένα ευρωπαϊκό και, ευρύτερα, διεθνές περιβάλλον, των οποίων η επιβίωση, με τα σημερινά δεδομένα, δεν είναι εγγυημένη. Σε ένα διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον, τα ΔΣ των ημικρατικών οργανισμών θα πρέπει να είναι εφάμιλλα αντίστοιχων οργανισμών του εξωτερικού. Οι Κυπριακές Αερογραμμές δεν θα έκλειναν ποτέ εάν είχαν σωστή διοίκηση. Ο Συνεργατισμός δεν θα διοικούταν από «κολλητούς» όπως μελαγχολικά καταγράφει το πόρισμα της Επιτροπής Αρέστη.
Γνωρίζω καλά ότι αυτά που γράφω σήμερα ανήκουν στη σφαίρα του αδύνατου για το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα, το οποίο έχει εκατοντάδες «πελάτες» να βολέψει. Γνωρίζω όμως ακόμη καλύτερα, πως χωρίς τέτοιου είδους μεταρρυθμίσεις, οι οργανισμοί αυτοί δεν θα μπορούν να συνεχίσουν να υπάρχουν για πολύ ακόμη – θα έχουν την τύχη των Κυπριακών Αερογραμμών και του Συνεργατισμού. Οι ημικρατικοί οργανισμοί δεν χρειάζονται απαραίτητα ιδιωτικοποιήσεις. Χρειάζονται σωστές, φρόνιμες και ευφυείς διοικήσεις.
Αναγνωρίζουμε όλοι τον έντονο ανταγωνισμό που επικρατεί στην εποχή μας, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Δεν πρέπει να σπαταλάμε άλλο χρόνο σε ανούσιες αντιπαραθέσεις. Πριν από λίγο καιρό ο γενικός διευθυντής της Dell έγραφε ότι δεν υπάρχει πλέον θέση γι’ αυτούς που αδυνατούν να προβούν σε σημαντικές αλλαγές και μετασχηματισμούς. Επειδή, πολύ απλά, το μέλλον ανήκει στους προσαρμοστικούς, τους καινοτόμους, και τους τολμηρούς.
*Τέως Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου και Γενικός Συντονιστής του «Νέου Κύματος».
