Η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή ή ΑΤΑ όπως είναι ευρέως γνωστή εφαρμόστηκε για ένα πολύ συγκεκριμένο σκοπό, να αποκαθιστά την αγοραστική δύναμη των μισθών, ώστε οι εργαζόμενοι να μπορούν να αγοράζουν τα ίδια αγαθά και υπηρεσίες παρά την αύξηση των τιμών σε περιόδους πληθωρισμού. Η ΑΤΑ ήταν, όπως και το ακούγαμε και από τους γονείς μας, μιας ευλογία για τους εργαζόμενους.
Για δεκαετίες η ΑΤΑ κατάφερνε να αποτελεί ένα αντίδοτο στην όποια αύξηση του δείκτη καταναλωτή, ή αν θέλετε χρύσωνε το χάπι για τις αυξήσεις στις τιμές των βασικών αγαθών. Ήταν ένα οριζόντιο μέτρο το οποίο απολάμβαναν όλοι όσοι έπαιρναν μισθό, από τον απλό εργάτη μέχρι το γενικό διευθυντή, δεν είχε σημασία πόσα έπαιρναν, φτάνει που έπαιρναν μισθό.
Όλοι έπαιρναν μισθό και όλοι δικαιούνταν την ΑΤΑ. Το τι σήμαινε για τον χαμηλόμισθο να αγοράσει ψωμί ή γάλα και τι σήμαινε για τον υψηλόμισθο δεν είχε σημασία, σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη. Παρά τις κατά καιρούς φωνές ότι το συγκεκριμένο μέτρο θα έπρεπε να πάψει να είναι οριζόντιο αλλά να γίνει πιο στοχευμένα το θέμα δεν προχωρούσε λόγω της μαζικής αντίδρασης των πάντων. Και οι υψηλόμισθοι φρόντιζαν πάντα να κρύβονται από την πολυπληθέστερη μάζα των μισθωτών.
Στις κατά καιρούς συζητήσεις ανάμεσα στους κοινωνικούς εταίρους (δηλαδή συντεχνίες και εργοδότες) η ΑΤΑ ήταν ένα από τα σημεία τριβής ανάμεσα στις δύο πλευρές. Οι μεν συντεχνίες να επιμένουν στο κεκτημένο των εργαζομένων και οι εργοδότες στο ότι ήταν ξεπερασμένο μέτρο που, κατά την άποψή τους. Σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης οι συζητήσεις αυτές κατέληγαν εύκολα σε συμφωνίες γιατί υπήρχε μια σχετική άνεση ή τα οικονομικά των εταιρειών επέτρεπαν στο να δίνεται μια μικρή ή πιο μεγάλη αύξηση στον μισθό ένεκα της ΑΤΑ, η οποία διασφαλιζόταν και μέσω των συλλογικών συμβάσεων.
Ήρθε όμως και η περίοδος των «ισχνών αγελάδων» στην οικονομία και οι επιχειρήσεις βρέθηκαν κάτω από ισχυρή πίεση. Τράπεζες έκλεισαν, επιχειρήσεις διαλύθηκαν και από τη μια στιγμή στην άλλη η οικονομία έπαψε να είναι η ίδια. Το φαινόμενο της κατάργησης των συλλογικών συμβάσεων, από πρακτική ορισμένων εταιρειών μετατράπηκε σε επικρατούσα κατάσταση στον ιδιωτικό τομέα. Και έμειναν μόνο ο δημόσιος, ο ευρύτερος δημόσιος τομέας και η τοπική αυτοδιοίκηση να εφαρμόζουν συλλογικές συμβάσεις. Στον ιδιωτικό τομέα πλέον είναι πολύ μετρημένες οι επιχειρήσεις που διατηρούν συλλογικές συμβάσεις και δίνουν ΑΤΑ στους εργαζόμενους.
Ο δημόσιος, ευρύτερος δημόσιος τομέας και τοπική αυτοδιοίκηση όλη αυτή την περίοδο ουδέποτε βρέθηκαν στη δίνη της οικονομικής κρίσης και ούτε είχαν να αντιμετωπίσουν τους θανάσιμους κινδύνους στους οποίους βρέθηκαν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Είτε έτσι είτε αλλιώς όλοι αυτοί είχαν χρήματα για να δώσουν μισθούς, να καλύψουν συλλογικές συμβάσεις και ΑΤΑ.
Τι γινόταν όμως, την ίδια ώρα, με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις; Αυτές έπρεπε να βρουν τρόπους για να μειώσουν το κόστος τους. Γιατί εμείς ως εργαζόμενοι μπορεί να μη το βλέπουμε και να μην το κατανοούμε, αλλά αποτελεί μια πραγματικότητα: οι μισθοί (και ότι περιλαμβάνουν) είναι ένα κόστος για την κάθε εταιρεία. Μικρή ή μεγάλη.
Το πρώτο κτύπημα ήταν προς τις συλλογικές συμβάσεις οι οποίες έχουν αντικατασταθεί από τα ατομικά συμβόλαια. Εν συνεχεία στον κατάλογο των «αποκοπών» προστέθηκε και η ΑΤΑ. Στην περίπτωση των συλλογικών συμβάσεων το χάπι χρυσώθηκε με το πρόσχημα ότι μέσω των ατομικών συμβολαίων θα διασφαλιζόταν μια πιο δίκαιη κατανομή μισθών, ότι θα ανταμείβονταν οι σκληρά εργαζόμενοι, έναντι των συλλογικών συμβάσεων όπου όλοι έπαιρναν αύξηση ανεξαρτήτως αποδοτικότητας, βρέξει-χιονίσει θα είχαν διασφαλισμένη αύξηση.
Τι γίνεται όμως με την ΑΤΑ; Πέραν του ότι αποτελούν ένα κόστος για τις εταιρείες, ποτέ δεν δόθηκε μια επαρκής εξήγηση γιατί έπρεπε να καταργηθεί. Ναι, είναι ένα οριζόντιο μέτρο, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν είχε να κάνει με την εργατικότητα ή την αποδοτικότητα του εργαζομένου, δικαιολογίες που χρησιμοποιούνται σε σχέση με τις συλλογικές συμβάσεις.
Αλλά δεν είναι μόνο οι εργοδότες που φέρουν την ευθύνη για την κατάργηση της ΑΤΑ, ευθύνη φέρουν και οι συνδικαλιστές οι οποίοι – εφόσον έχουν έγνοια για τους εργαζόμενους – θα έπρεπε να βρουν τρόπους ώστε να αποφευχθεί ο ολοκληρωτική κατάργηση της. Δεν το έπραξαν όμως.
Αποτέλεσμα: η ευλογία της ΑΤΑ μετατράπηκε σε έναν βραχνά, πρώτα και κύρια για τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα. Είχαν να επιλέξουν μεταξύ ενός μισθού χωρίς ΑΤΑ ή τίποτε μισθού. Δεν είχαν και δεν έχουν άλλη επιλογή.
