Είναι η πρώτη φορά από το 2017 που Ε/κ ηγέτης παίρνει ξεκάθαρη θέση υπέρ του κεκτημένου των συνομιλιών, χωρίς υπεκφυγές. Αν συμβεί αυτό πράγματι στις διαπραγματεύσεις, θα έχει τεράστια σημασία.
Μερικές φορές, η ιστορία δεν κινείται με θορυβώδεις εξάρσεις, αλλά με χαμηλούς τόνους. Η πρώτη συνάντηση του Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη με τον νέο Τουρκοκύπριο ηγέτη Τουφάν Έρχιουρμαν ήταν ακριβώς αυτό: μια χαμηλόφωνη στιγμή με πιθανότητα να αποδειχθεί υψηλής ιστορικής τάσης. Μετά από οκτώ χρόνια πλήρους διαπραγματευτικού κενού, η χθεσινή εικόνα στη νεκρή ζώνη – ένα εικοσάλεπτο τετ-α-τετ, και συνολικά μία ώρα και είκοσι λεπτά συνομιλιών – άνοιξε έναν δρόμο, όχι ακόμη ασφαλτοστρωμένο, αλλά ορατό και επιτέλους βατό.
Το ουσιώδες δεν είναι ότι οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν. Αυτό έχει ξανασυμβεί σε άλλες εποχές όπου οι προσδοκίες διαψεύστηκαν ταχύτατα. Το κρίσιμο είναι ότι η συνάντηση έφερε απτά αποτελέσματα, δεσμεύσεις και κυρίως μια κοινή στόχευση: επιστροφή στο τραπέζι των συνομιλιών από εκεί που έμειναν στο Κραν Μοντανά. Και αυτό, με βάση την πιο έγκυρη –κατά τη γνώμη μου- νομικοπολιτική ανάλυση που έχουμε στη δημόσια σφαίρα – του Τουμάζου Τσελεπή – δεν είναι μια φράση για εσωτερική κατανάλωση, αλλά ο μόνος δρόμος για ουσιαστική διαπραγμάτευση.
Η αποτίμηση του Προέδρου Χριστοδουλίδη καταγράφει τέσσερα σαφή θετικά:
- Συμφωνία για κοινή συνάντηση με τη Μαρία Άνχελα Ολγκίν στις αρχές Δεκεμβρίου.
- Επανέναρξη των συναντήσεων των διαπραγματευτών, οι οποίοι μπαίνουν ξανά σε εντατική λειτουργία.
- Επικείμενες επαφές της Ολγκίν με Ελλάδα και Τουρκία, δηλαδή με τους πραγματικούς παίκτες του συστήματος ασφαλείας.
- Κάθοδος του απεσταλμένου της ΕΕ, Γιοχάνες Χαν, επίσης εντός Δεκεμβρίου.
Με αυτά τα δεδομένα, η κινητικότητα δεν είναι επικοινωνιακή. Είναι δοκιμαστικά προπαρασκευαστική για ένα νέο διεθνές πλαίσιο συνομιλιών, που ο ΓΓ του ΟΗΕ προτίθεται να συγκαλέσει σε ευρύτερη σύνθεση. Αν συγκρίνει κανείς την εικόνα της Πέμπτης με την περίοδο 2017–2024, η διαφορά είναι εμφανής: δεν υπάρχει πλέον η ακινησία, ούτε η κοροϊδία του «διαλόγου περί διαλόγου». Υπάρχει χρονοδιάγραμμα ενεργειών, διεθνής κινητικότητα και, για πρώτη φορά μετά από χρόνια, κοινός βηματισμός σε επίπεδο διαδικασίας.
Ο Τουφάν Έρχιουρμαν προσήλθε στη συνάντηση με μια λίστα δέκα πρακτικών μέτρων: από θέματα υπηκοότητας παιδιών μεικτών γάμων, μέχρι λειτουργικές διευκολύνσεις στα οδοφράγματα, αθλητικές εξαιρέσεις για παιδιά κάτω των 14, τη σύμβαση χαλλουμιού, γραφειοκρατικά εμπόδια στις δικοινοτικές εμπορικές συναλλαγές. Όμως, η μεγαλύτερη παρεξήγηση που κυκλοφόρησε σε ελληνοκυπριακά ΜΜΕ είναι ότι πρόκειται για «απαιτήσεις». Η λίστα δεν είναι πολιτική πλατφόρμα. Είναι μέτρα καλού κλίματος — τα λεγόμενα confidence-building steps.
Πράγματα που μπορούν να γίνουν μέσα στις επόμενες εβδομάδες χωρίς να θίγεται κανένα κεφάλαιο των συνομιλιών. Αυτό δεν είναι δευτερεύοντα. Στην πραγματικότητα, είναι ακριβώς το αντίθετο:
Τα ΜΟΕ αυτού του τύπου χτίζουν το ελάχιστο επίπεδο εμπιστοσύνης ώστε να μπορεί μια πολιτική διαδικασία να λειτουργήσει. Το σημαντικότερο όμως δεν είναι η λίστα αλλά οι τέσσερις προϋποθέσεις του Έρχιουρμαν. Και εδώ αρχίζει η πραγματική ουσία.
Οι τέσσερις προϋποθέσεις που ο Τ/κ ηγέτης έθεσε είναι:
- α) Αποδοχή της πολιτικής ισότητας εκτός διαπραγμάτευσης.
- β) Χρονοδιάγραμμα στις συνομιλίες.
- γ) να μην ανοίξουν ξανά οι συγκλίσεις.
- δ) Εγγύηση ότι δεν θα επιστρέψουμε στο status quo σε περίπτωση αποτυχίας.
Αν δει κανείς το πλαίσιο επιφανειακά, μπορεί να θεωρήσει ότι η τ/κ πλευρά θέτει εμπόδια.
Αν όμως το δει μέσα από την ανάλυση Τσιελεπή, η εικόνα αλλάζει δραματικά καθότι ο κορυφαίος
εμπειρογνώμονας των συνομιλιών εξηγεί σαφώς:
- Η πολιτική ισότητα δεν είναι θέμα προς διαπραγμάτευση. Είναι ήδη κατοχυρωμένη στα Ψηφίσματα ΣΑ και στις συγκλίσεις.
- Το μη άνοιγμα συγκλίσεων είναι πάγια θέση του ΟΗΕ.
- Τα χρονοδιαγράμματα τα έχει θέσει ο ίδιος ο ΓΓ στις εκθέσεις του.
Και το πιο σημαντικό: Το τέταρτο σημείο (εγγύηση μη επιστροφής στο status quo) υπάρχει ρητά στην έκθεση Κόφι Ανάν μετά το 2004.
Συνεπώς, όπως υπογραμμίζει από τις τέσσερις προϋποθέσεις, οι τρεις αποτελούν ήδη δεσμεύσεις του κεκτημένου των συνομιλιών, άρα δεν αποτελούν «νέες απαιτήσεις» της τ/κ πλευράς. Αυτό εξηγεί και γιατί στη συνάντηση Χριστοδουλίδη– Έρχιουρμαν «έπεσαν» αμέσως τα τρία από τα τέσσερα.
Το μόνο πραγματικό ανοιχτό ζήτημα– και όντως δύσκολο – είναι το τι θα γίνει αν μια νέα διαδικασία αποτύχει. Η παρέμβαση του Τσιελεπή δεν σταματά στην τεχνική επεξήγηση, προχωρά σε μια καίρια υπενθύμιση. Στο Κραν Μοντανά, υπήρχε έγγραφο των Ηνωμένων Εθνών για άμεση κατάργηση των Εγγυήσεων και αποχώρηση κατοχικών στρατευμάτων.
Και η ελληνοκυπριακή πλευρά το απέρριψε. Σύμφωνα με τις σημειώσεις των ΗΕ – τις οποίες επικαλείται ο Τσιελεπής – ο ΓΓ Αντόνιο Γκουτέρες ενημέρωσε προσωπικά τον Νίκο Αναστασιάδη λίγες ώρες πριν το τελευταίο δείπνο ότι η Τουρκία ήταν έτοιμη να συζητήσει τερματισμό της Συνθήκης Εγγύησης από την πρώτη μέρα, με εμπιστευτικό έγγραφο στα χέρια του ΓΓ. Η υπενθύμιση αυτή έχει δύο λειτουργίες: Ξεκαθαρίζει ότι οι δυνατότητες λύσης δεν πέθαναν στο Κραν Μοντανά και αποκρούει εκ των προτέρων κάθε προσπάθεια σήμερα να παρουσιαστούν οι τ/κ προϋποθέσεις ως αδιανόητες. Διότι όχι μόνο δεν είναι αδιανόητες – ήταν ήδη στο τραπέζι, στις παραμονές μιας σχεδόν ιστορικής ευκαιρίας.
Και γι’ αυτό, σύμφωνα με τον Τσελεπή, η μοναδική ρεαλιστική πορεία σήμερα είναι η επανέναρξη από εκεί. Όχι από το μηδέν, όχι με νέες ιδέες, όχι με νέο πλαίσιο. Από το πλαίσιο Γκουτέρες και το σχεδόν ολοκληρωμένο σύνολο συγκλίσεων.
Υπάρχει κάτι ενδιαφέρον στον τρόπο που τοποθετείται ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης: Δεν αναιρεί τις συγκλίσεις. Δεν μιλά για «νέες ιδέες». Δεν θέτει κόκκινες γραμμές στη μεθοδολογία του ΟΗΕ. Δεν απορρίπτει την πολιτική ισότητα. Και προκρίνει ρητά την επιστροφή εκεί που μείναμε στο Κραν Μοντανά.
Αυτό είναι η πρώτη φορά από το 2017 που Ε/κ ηγέτης παίρνει ξεκάθαρη θέση υπέρ του κεκτημένου των συνομιλιών, χωρίς υπεκφυγές. Αν συμβεί αυτό πράγματι στις διαπραγματεύσεις, θα έχει τεράστια σημασία. Διότι η αλήθεια είναι ότι, χωρίς συγκλίσεις, χωρίς αποδοχή πολιτικής ισότητας, χωρίς πλαίσιο Γκουτέρες, λύση ΔΔΟ δεν υπάρχει. Και αυτό δεν το λέει η τ/κ πλευρά. Το λένε τα Η.Ε. Τα ρεπορτάζ των τελευταίων ημερών καταλήγουν σε έναν κοινό παρονομαστή.
Με αυτή τη συνάντηση τερματίζεται μια άγονη περίοδος οκτώ χρόνων. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο δρόμος προς λύση άνοιξε διάπλατα. Σημαίνει όμως ότι άνοιξε μια πύλη. Και το πρώτο που πέρασε μέσα είναι η διαδικασία — ο μόνος τρόπος να υπάρξει πολιτική ουσία. Ο Χασίμ Ντιάν, η Ολγκίν, ο Χαν, καθώς και οι πρωτεύουσες Αθήνας – Άγκυρας, μπαίνουν ξανά σε έναν μηχανισμό με ροή και με διευρυμένη σύνθεση στο ορίζοντα. Το μεγαλύτερο κέρδος της συνάντησης δεν ήταν οι δηλώσεις. Ήταν η απουσία σύγκρουσης, η απουσία δηλητηρίου και η επιλογή χαμηλών τόνων. Από εδώ και πέρα έρχονται τα πραγματικά τεστ:
- Οι διαπραγματευτές πρέπει να βρουν κοινή κατεύθυνση για τα ανοιχτά θέματα του Πλαισίου Γκουτέρες.
- Η τ/κ πλευρά πρέπει να αποσαφηνίσει τον τρόπο με τον οποίο εννοεί το τέταρτο σημείο των προϋποθέσεων.
- Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης πρέπει να κρατήσει πολιτικό μέτωπο εντός Λευκωσίας, που εδώ και χρόνια «φοβάται» τη λέξη πολιτική ισότητα.
- Η Τουρκία πρέπει να δείξει ότι το 2017 δεν ήταν ένα ιστορικό ατύχημα — κάτι που μόνον η Ολγκίν μπορεί να αξιολογήσει επακριβώς.
Η πρώτη συνάντηση δεν λύνει τίποτε από αυτά. Αλλά δημιουργεί το πλαίσιο στο οποίο μπορούν να λυθούν. Και αυτό, μετά από οκτώ χρόνια, δεν είναι λίγο. Είναι το πρώτο βήμα προς την πραγματική πολιτική. Ο Τσελεπής είπε κάτι που ίσως αποκτά σήμερα δραματική σημασία: «Στο Κραν Μοντανά ήμασταν μια ανάσα πριν τη λύση και την απορρίψαμε εμείς.»
Αν αυτό είναι αλήθεια – και όλα τα στοιχεία λένε ότι είναι – τότε η σημερινή συζήτηση δεν ξεκινά από το μηδέν ξεκινά από μια χαμένη ευκαιρία που είναι ακόμη κρατούμενο. Η συνάντηση Χριστοδουλίδη – Έρχιουρμαν δεν είναι ιστορική. Αλλά θα μπορούσε να αποδειχθεί ιστορική αν οδηγήσει στο επόμενο βήμα. Και αυτό, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, φαίνεται πράγματι πιθανό.
