Καλλιέργεια κριτικής σκέψης με εναλλακτικές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις

Είναι γεγονός ότι ώς σήμερα, κατά τα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, η καθηγητική νοοτροπία της διαμόρφωσης του μαθήματος περιβάλλεται από απαρχαιωμένες πρακτικές μάθησης όπου ο διδάσκων εκπαιδευτικός παραμένει το επίκεντρο της τάξης. Ο μαθητής αποκτά σποραδικά ενεργό ρόλο εφόσον υπάρχει χρόνος, καθώς η υποχρεωτική ύλη που πρέπει να καλυφθεί δεν αφήνει περιθώρια για πολλές παρεκκλίσεις από την κανονικότητα της θεωρητικής γνώσης. Παρά τη συνεχή, διεθνή συζήτηση για αναβάθμιση της εκπαιδευτικής πολιτικής με ολοένα και περισσότερη έμφαση στην πρακτική διδασκαλία και την ενσωμάτωση της διαδραστικότητας μέσα στην καθημερινότητα της τάξης, λίγα φαίνονται να υλοποιούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Ειδικότερα, στο πλαίσιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα περιθώρια ελιγμών και εισαγωγής καινοτομιών είναι ακόμα λιγότερα από ό,τι στην πρωτοβάθμια βαθμίδα λόγω και του αυξανόμενου όγκου και βαρύτητας των σχολικών εξετάσεων ανά τάξη. 

Η δόμηση του σχολείου για τους έφηβους μαθητές υιοθετεί ακόμα, εν πολλοίς, την κανονιστική άποψη συμμόρφωσης των μαθητών έναντι του σχολικού περιβάλλοντος και σε πρακτικό πλαίσιο δείχνει να αποθαρρύνει τον διάλογο και την αναζήτηση ερωτημάτων πέρα από τα σχολικά εγχειρίδια. Οι έφηβοι διαφοροποιούνται από την παιδική ηλικία, καθώς διανύουν τη φάση αμφισβήτησης της πραγματικότητας και καλούνται να ψάξουν μόνοι τους ερωτήματα για τη ζωή, καθώς και να καθησυχάσουν τους εαυτούς τους από τους φόβους τους. Η εξέλιξη, ή ακόμα και η επανάσταση του ατόμου κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ανάπτυξης είναι σημαντική, ωστόσο δεν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στο γενικό πλαίσιο της εκπαίδευσης.

Οι φιλοσοφικοί, διανοητικοί προβληματισμοί των εφήβων κινητοποιούν το αισθητήριο της φαντασίας, πυροδοτούν μια κρίση ταυτότητας που αγνοείται επιδεικτικά από το κανονιστικό πλαίσιο οριοθέτησης των μαθημάτων. Αποσπασματικές δράσεις με πρωτοβουλία των ίδιων των καθηγητών φαίνεται πως τελικά πρέπει να καλύψουν το κενό και να ενεργοποιήσουν τους μαθητές για κάτι διαφορετικό, τη διδασκαλία μέσα από την πρακτική γνώση με επίκεντρο τους ίδιους και όχι τον καθηγητή. Συχνά η υλοποίηση εξωσχολικών σεμιναρίων υπό το πρίσμα μιας εναλλακτικής οπτικής θεώρησης αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερη καχυποψία και είναι άκρως απαιτητική, καθώς οι μαθητές αρχικά διστάζουν να ασπαστούν οτιδήποτε δημιουργείται από άτομα μέσα από το σχολείο.

Το τελευταίο τετράμηνο της προηγούμενης σχολικής χρονιάς είχα τη χαρά να εποπτεύω και να διαμορφώσω τη δημιουργία φιλοσοφικών σεμιναρίων για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με τη συμμετοχή 4 συγκροτημάτων από τη Λευκωσία. Οι εκπαιδευτικές διαλέξεις υπό τον τίτλο «Φυσιογνωμία στο σχολείο» εμπνεύστηκαν από το βιβλίο του Νίκου Τουμαρά «Φυσιογνωμία, Αλλοιωμένη Αλήθεια» και αποτελούν εκπαιδευτική ιδέα που ξεκίνησε πέρυσι και υλοποιήθηκε ταυτοχρόνως σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης, μεταξύ άλλων την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Ελβετία. Η διαδραστική «συνομιλία» των μαθητών με οπτικοακουστικά μέσα (ταινίες, μουσική) ήταν κάτι ιδιαίτερα πρωτότυπο και ψυχαγωγικό, ενώ ήταν από τις λίγες φορές που έγινε η προσπάθεια διαμόρφωσης μιας πρωτοβουλίας για τις ανάγκες του εφήβου σήμερα και όχι απλώς για τον μαθητή. 

Για πρώτη ίσως φορά οι μαθητές αποποιήθηκαν τον ρόλο του μαθητή και είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε συζήτηση για πολιτικά και κοινωνικά θέματα, μιλώντας χωρίς πολιτική ταυτότητα κομμάτων, για την καθημερινότητα της Κύπρου που τους απασχολεί. Οι μαθητές συνομιλούσαν μεταξύ τους, διαμόρφωναν εκείνοι το πλαίσιο της γνώσης που θα αποκομίσουν στο τέλος, ενώ οι καθηγητές πλέον ήταν εκεί για την τήρηση των κανόνων ενός εποικοδομητικού διαλόγου που δεν προσβάλλει κανέναν. Τέτοιες πρακτικές φιλοσοφικής μάθησης, εναλλακτικής προσέγγισης για περισσότερο ενεργή συμμετοχή του μαθητή είναι αρκετές, ωστόσο πηγάζουν από την προσωπική προσπάθεια των καθηγητών για κάτι διαφορετικό. Ακόμα δεν αποτελούν βασικό πυλώνα της συνολικής σχολικής πολιτικής, ενώ η πειραματική φύση της διδασκαλίας πολλές φορές χαρακτηρίζεται ως άσκοπη προσθήκη στο ήδη βεβαρημένο πρόγραμμα της τάξης. Ο χρόνος, η επιμονή των καθηγητών και το ενδιαφέρον των μαθητών θα αποδείξουν εάν τελικά χρειάζεται να μετεξελιχθεί η παιδεία προς ένα αναθεωρημένο σύστημα καλλιέργειας γόνιμης κριτικής σκέψης προς τους μαθητές.

*Φιλόλογος δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και διδάκτωρ Γλωσσολογίας.