«Το μόνο αποτέλεσμα που θα έχει το “οφθαλμός αντί οφθαλμού”, είναι να κάνει όλον τον κόσμο τυφλό.» – Μαχάτμα Γκάντι
Ο Μαχάτμα Γκάντι δεν κήρυξε απλώς τη μη βία —την ενσάρκωσε. Σε μια εποχή όπου η Ινδία πάλευε για ανεξαρτησία από την αποικιοκρατία, επέλεξε να αγωνιστεί χωρίς όπλα, με μόνο “όπλο” την αλήθεια και την εσωτερική πειθαρχία. Αλλά το μεγαλύτερο στοίχημα για εκείνον δεν ήταν μόνο η ελευθερία της Ινδίας από τη Βρετανία —ήταν η ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ Ινδουιστών και Μουσουλμάνων, η πρόληψη ενός αιματηρού διαχωρισμού.
Δυστυχώς, η Ινδία χωρίστηκε. Το 1947 η δημιουργία του Πακιστάν προκάλεσε μαζική βία, μετακινήσεις πληθυσμών, διωγμούς και εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους. Ο Γκάντι βυθίστηκε στη θλίψη και αφιέρωσε τους τελευταίους μήνες της ζωής του στην προσπάθεια συμφιλίωσης. Δολοφονήθηκε από έναν εθνικιστή Ινδό ονόματι Γκόντσε, επειδή τόλμησε να ζητήσει ειρήνη και ισότητα.
Και σήμερα, το “οφθαλμός αντί οφθαλμού” συνεχίζει να θερίζει. Οι σχέσεις Ινδίας–Πακιστάν παραμένουν τεταμένες. Το Κασμίρ είναι ένα από τα πιο στρατιωτικοποιημένα σημεία του κόσμου. Οι εθνικιστικές κυβερνήσεις, οι θρησκευτικές εντάσεις και η καταπίεση μειονοτήτων ανατροφοδοτούν τον φαύλο κύκλο της καχυποψίας και της βίας. Οι πρόσφατες συγκρούσεις σε πανεπιστήμια, πορείες διαμαρτυρίας και θρησκευτικά επεισόδια δείχνουν ότι το παρελθόν δεν ξεπεράστηκε —συντηρείται.
Αλλά το ερώτημα παραμένει: τι πραγματικά κερδίζει μια κοινωνία όταν απαντά στη βία με περισσότερη βία; Όταν επιτρέπει στο μίσος να ορίζει τις σχέσεις της με τους “άλλους”;
Ο Γκάντι δεν αγνοούσε τη βία. Ήξερε ότι υπάρχει. Ήξερε όμως και κάτι άλλο: ότι η βία δεν λύνει, μόνο αναβάλλει την επίλυση. Ότι η πραγματική αλλαγή έρχεται όταν ένας λαός, ή ένας άνθρωπος, επιλέξει να απαντήσει με δύναμη ψυχής και όχι με εκδίκηση.
Στον σημερινό κόσμο της κοινωνικής πόλωσης, της εύκολης κατηγορίας και της εθνικιστικής έξαρσης, τα λόγια του μοιάζουν σχεδόν προφητικά. Από τις σχέσεις μεταξύ κρατών, μέχρι τις προσωπικές μας σχέσεις, όταν επιλέγουμε να “πληρώσουμε με το ίδιο νόμισμα”, χάνουμε κάτι βαθύτερο: την ανθρωπιά μας.
Ίσως ήρθε η ώρα να ακούσουμε στ’ αλήθεια τον Γκάντι. Όχι ρομαντικά. Όχι θεωρητικά. Πρακτικά και πολιτικά. Να θυμηθούμε ότι η ειρήνη δεν είναι αδυναμία, είναι απόφαση. Και ότι η συμφιλίωση δεν ξεκινά από τις κυβερνήσεις, αλλά από εμάς.
Ας κοιτάξουμε τον άλλο, τον “εχθρό”, και ας δούμε πρώτα έναν άνθρωπο. Πριν τυφλωθούμε όλοι.
Πολλά έχουν αλλάξει από τότε που ο Μαχάτμα Γκάντι περπατούσε με ταπεινότητα στους δρόμους της Ινδίας, κηρύσσοντας τη μη βία και τη συμφιλίωση. Και όμως, τα λόγια του μοιάζουν σήμερα πιο επίκαιρα από ποτέ.
Σήμερα, βλέπουμε δυστυχώς πόσο εύκολο είναι να αναπαραχθεί η λογική της τιμωρίας. Οι κοινωνίες πολώνονται. Οι μειονότητες καταπιέζονται. Ο διάλογος πνίγεται από τη φωνή του μίσους.
Κι όμως, ποιος πραγματικά “νικά” σε έναν πόλεμο που όλοι χάνουν;
Η πρόκληση δεν είναι να θυμώσουμε —αυτό είναι εύκολο. Η πρόκληση είναι να δούμε τον άλλον όχι σαν εχθρό, αλλά σαν άνθρωπο. Να αναγνωρίσουμε το κοινό μας τραύμα και να αρνηθούμε να το αναπαράγουμε στις επόμενες γενιές.
Ο Γκάντι δεν ήταν αφελής. Ήξερε πως η μη βία απαιτεί θάρρος.
Και σήμερα, σε έναν κόσμο που “κανονικοποιεί” την εκδίκηση, η μεγαλύτερη επανάσταση είναι η επιλογή της ειρήνης.
Ας τολμήσουμε, λοιπόν, να δούμε με καθαρά μάτια. Πριν τυφλωθούμε όλοι.
