Η παράταση του πολέμου στην Ουκρανία έχει γίνει πλέον φανερό ότι αποτελεί το συστατικό στοιχείο ενός ευρύτερου πλέγματος ισχύος. Η Δύση επιδιώκει να αποτρέψει την επαναφορά της Ρωσίας σε θέση άνετης επιρροής στην Ευρασία, ενώ η Μόσχα προσπαθεί να αποφύγει την εικόνα δύναμης που υποχωρεί.
Η Ουκρανία βρίσκεται στο επίκεντρο επειδή η έκβαση του πολέμου θα επηρεάσει όλους τους γείτονες, από τον Καύκασο μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Η στρατηγική της υποστήριξης προς το Κίεβο είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων: Η Ευρώπη δεν μπορεί να αποδεχθεί αλλαγή συνόρων με τη βία, οι ΗΠΑ θέλουν να εμποδίσουν μια ρωσική νίκη που θα ενίσχυε την Κίνα, ενώ χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αισθάνονται ότι παίζεται η δική τους ασφάλεια.
Η διατήρηση της πίεσης δεν εξυπηρετεί σε καμία περίπτωση έναν και μοναδικό στόχο, αλλά διαφορετικά συμφέροντα που συναντιούνται στην ανάγκη να μη βγει η Ρωσία από τον πόλεμο με αίσθηση στρατηγικού κέρδους. Από την άλλη πλευρά, η Μόσχα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα δύσκολο περιφερειακό τοπίο. Οι εξελίξεις στον Νότιο Καύκασο και η απομάκρυνση της Αρμενίας από την παραδοσιακή συμμαχία της, δείχνουν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει κόστος πέρα από το πεδίο.
Το ίδιο ισχύει και για τη Συρία, όπου η Ρωσία διατηρεί βάσεις και επιρροή, αλλά δεν μπορεί να κινηθεί με την ευελιξία που είχε στο παρελθόν. Συνολικά, το μέτωπο από την Ουκρανία έως την Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι ενιαίος χώρος επιχειρήσεων. Πρόκειται για μια ζώνη όπου η Ρωσία προσπαθεί να ανακόψει την πίεση, όμως η περιορισμένη της δυνατότητα να διαθέσει πόρους σε πολλά μέτωπα την εκθέτει.
Μέση Ανατολή: απόλυτη αστάθεια, αλλά όχι προδιαγεγραμμένα σενάρια
Στη Μέση Ανατολή βλέπουμε μια άλλη μορφή ανασχεδιασμού ισχύος. Η εφαρμογή καθορισμένου σχεδίου είναι το πρόσχημα όπως και η ευθύγραμμη στρατηγική από μία δύναμη. Πρόκειται για συγκλίνουσες και αντικρουόμενες επιδιώξεις που παράγουν μια πραγματικότητα κατακερματισμένων κρατών, μεταβατικών ηγεσιών και ρευστών συσχετισμών.
Οι ΗΠΑ, η Τουρκία, οι χώρες του Κόλπου και το Ισραήλ έχουν ο καθένας διαφορετικές προτεραιότητες. Άλλος εστιάζει στην ασφάλεια, άλλος στην ενεργειακή πρόσβαση, άλλος στην περιφερειακή επιρροή. Η εικόνα που προκύπτει μοιάζει με γενικευμένο σχέδιο επειδή οι επιμέρους κινήσεις συναντιούνται πάνω στα κενά ισχύος που αφήνει η κατάρρευση κρατικών δομών. Όμως αυτή η σύμπτωση δεν προέρχεται από μία ενιαία διοίκηση.
Η ανάδειξη προσώπων που, σε προηγούμενες περιόδους, ήταν περιθωριακοί ή επικηρυγμένοι, σίγουρα δεν ήταν προμελετημένη επιλογή, ήταν όμως το αποτέλεσμα της εξάντλησης των κρατικών μηχανισμών. Όταν το κράτος δεν μπορεί να επιβληθεί, όταν η κοινωνία είναι κατακερματισμένη και όταν η διεθνής κοινότητα αναζητά γρήγορες λύσεις, οι τοπικοί ισχυροί αποκτούν ρόλους που πριν θα θεωρούνταν αδιανόητοι. Σ’ αυτό μπορούν πράγματι να υπάρξουν ατυχείς ή ακόμη και επικίνδυνες ισορροπίες, χωρίς να σημαίνει ότι σχεδιάστηκε από πριν η άνοδος κάθε νέου παράγοντα.
Η ισορροπία ΗΠΑ -Ρωσίας-Κίνας και το Ιράν ως κρίσιμο σημείο
Το Ιράν βρίσκεται στο σημείο όπου τέμνονται τρεις κύκλοι στρατηγικών συμφερόντων: – η αμερικανική προσπάθεια για περιορισμό της ιρανικής επιρροής, – η κινεζική προσέγγιση προς την ιρανική ενέργεια και την πρωτοβουλία των Δρόμων του Μεταξιού, -η ρωσική ανάγκη για σταθερούς συμμάχους στην περιοχή. Αν η Τεχεράνη δεχθεί ισχυρή πίεση, θα επηρεαστεί εκτός από το ενεργειακό σύστημα-και η περιφερειακή ασφάλεια από τον Λίβανο μέχρι την Κασπία. Ωστόσο, το πώς θα κινηθούν οι μεγάλες δυνάμεις δεν είναι δεδομένο.
Καμία από τις τρεις δεν επιθυμεί ανοιχτή, γενικευμένη σύγκρουση. Αυτό σημαίνει ότι το Ιράν είναι ενδεχομένως ο χώρος όπου θα φανεί αν μπορεί να υπάρξει ισχυρή εναλλακτική ισορροπία απέναντι στη Δύση.
Το μέλλον: ούτε προδιαγεγραμμένη διάλυση ούτε εύκολη αποκλιμάκωση
Η εντύπωση ότι οδηγούμαστε σταθερά σε ατελείωτους πολέμους προκύπτει από τη συσσώρευση εστιών αστάθειας. Η σκέψη ότι υπάρχει κάποιο ενιαίο σχέδιο που κινεί τις εξελίξεις είναι μάλλον ανεδαφική.
Οι επιλογές των μεγάλων δυνάμεων, η φθορά των κρατικών δομών, οι ανακατατάξεις σε ενεργειακούς κόμβους και ο ανταγωνισμός για επιρροή δημιουργούν ένα περιβάλλον μεγάλης έντασης. Ωστόσο, η διεθνής πραγματικότητα είναι λιγότερο γραμμική από όσο περιγράφεται στα δραματικά αφηγήματα.
Υπάρχουν υπερβολές που συσκοτίζουν τη σκέψη, όπως η αντίληψη ότι μια χώρα μπορεί να σχεδιάσει μονομερώς την κατασκευή ή διάλυση ολόκληρων κρατών. Στην πράξη, κάθε βήμα παράγει αντιστάσεις, κάθε επιτυχία παράγει νέα προβλήματα και κάθε κενό αφήνει χώρο σε ανταγωνιστές που περίμεναν τον χρόνο τους.
Η πολυπλοκότητα αυτή κάθε άλλο παρά ακυρώνει τους κινδύνους. Αντίθετα, δείχνει ότι η μεγάλη πρόκληση είναι να διαβάσουμε τις αλληλεπιδράσεις που κάνουν την περιοχή -από τον Καύκασο έως τη Μεσόγειο ένα πεδίο όπου η σταθερότητα μπορεί να κερδηθεί, αλλά με κόστος και με συνέπειες που κανένας δεν ελέγχει πλήρως.
