Η 10η Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, και το φετινό θέμα – η ψυχική υγεία σε καταστροφές και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης – στρέφει την προσοχή στις ψυχολογικές επιπτώσεις που αφήνουν πίσω τους τέτοια γεγονότα. Η Κύπρος, ένα νησί που βιώνει συχνά τόσο φυσικές όσο και ανθρωπογενείς καταστροφές, γνωρίζει καλά τις συνέπειες τους στην ψυχική υγεία.
Όταν συμβαίνει μια καταστροφή, είτε πρόκειται για φυσική είτε για ανθρωπογενή, δεν καταστρέφονται μόνο σπίτια, δάση ή υποδομές· επηρεάζεται και η ψυχική ισορροπία των ανθρώπων. Έρευνες δείχνουν ότι περίπου το 30% των ανθρώπων που επηρεάζονται από καταστροφές αναπτύσσουν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως μετατραυματικό στρες (PTSD), ενώ ακόμη περισσότεροι βιώνουν άγχος ή κατάθλιψη (North & Pfefferbaum, 2013). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπογραμμίζει ότι τα τραύματα που δεν αντιμετωπίζονται, μπορούν να οδηγήσουν σε χρόνια προβλήματα, επηρεάζοντας όχι μόνο τα άτομα, αλλά και τις οικογένειες και την κοινωνία συνολικά (WHO, 2025).
Η Κύπρος έχει ζήσει επανειλημμένα τέτοιες εμπειρίες. Οι πυρκαγιές των τελευταίων ετών, που κατέστρεψαν χιλιάδες εκτάρια γης, δεν ήταν μόνο περιβαλλοντική τραγωδία, αλλά και ψυχολογική. Η απώλεια σπιτιών, η καταστροφή του φυσικού τοπίου και ο εκτοπισμός οικογενειών αφήνουν βαθιά ψυχολογικά τραύματα. Το ίδιο ισχύει για την τραγωδία της έκρηξης στο Μαρί το 2011, που προκάλεσε τον θάνατο 13 ανθρώπων, αλλά και για την πτώση του αεροσκάφους της «Ήλιος» το 2005, με 121 θύματα. Αυτές οι καταστροφές, μαζί με πιο πρόσφατες, δείχνουν ότι η Κύπρος δεν είναι μόνο ευάλωτη στις πυρκαγιές και στις φυσικές καταστροφές, αλλά και σε ανθρώπινες αποτυχίες με τραγικές συνέπειες.
Σε όλα αυτά, προστίθεται και το διαρκές ψυχολογικό βάρος της τουρκικής εισβολής του 1974. Η απώλεια πατρίδας, οι εκτοπισμοί και τα τραύματα πολέμου έχουν αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ψυχική υγεία των Κυπρίων. Έρευνες έδειξαν ότι ποσοστά μετατραυματικού στρες και άγχους ήταν ιδιαίτερα αυξημένα μεταξύ των προσφυγικών οικογενειών, ακόμη και δεκαετίες μετά την εισβολή (Agathangelou & Killian, 2002). Αυτό αποδεικνύει ότι οι καταστροφές, ιδιαίτερα όταν είναι ανθρωπογενείς, αφήνουν βαθύτερα και πιο μακροχρόνια ψυχικά τραύματα, αλλά και ότι ορισμένες από αυτές μπορούν να προληφθούν με υπεύθυνη διαχείριση και σωστή πολιτική.
Η αντιμετώπιση των ψυχικών συνεπειών τέτοιων καταστροφών απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση. Είναι κρίσιμο να υπάρξει έγκαιρη ψυχολογική υποστήριξη για τους πληγέντες, μέσα από κινητές μονάδες, τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας και παροχή συμβουλευτικής στις κοινότητες. Η ενσωμάτωση της ψυχολογικής φροντίδας στην πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη θα μπορούσε να εξασφαλίσει ότι οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία δεν θα μείνουν αδιάγνωστες ή αθεράπευτες. Παράλληλα, η εκπαίδευση εθελοντών και επαγγελματιών πρώτης γραμμής για την αναγνώριση συμπτωμάτων άγχους και PTSD μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην έγκαιρη παρέμβαση. Εξίσου σημαντική είναι η δημιουργία ασφαλών κοινοτικών χώρων, όπου οι άνθρωποι μπορούν να μοιράζονται εμπειρίες, να βρίσκουν στήριξη και να ξαναχτίζουν την αίσθηση του ανήκειν.
Μετά τις πυρκαγιές του 2025 ιδρύθηκαν δύο κέντρα ψυχικής υποστήριξης στις κοινότητες Σούνι και Αγίου Θεράποντα, παρέχοντας δωρεάν υπηρεσίες στους πληγέντες (Cyprus Mail, 2025). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει επίσης τη δημιουργία περιφερειακού κέντρου πυρόσβεσης στην Κύπρο, για να ενισχυθεί η ανταπόκριση σε μελλοντικές καταστροφές (AP News, 2025). Αυτές οι κινήσεις δείχνουν ότι η ψυχική υγεία πρέπει να είναι μέρος του ευρύτερου σχεδιασμού για την ανθεκτικότητα της κοινωνίας απέναντι σε κρίσεις.
Τελικά, οι καταστροφές δεν αφήνουν πίσω τους μόνο υλικές ζημιές· αφήνουν και αόρατες πληγές στις ψυχές των ανθρώπων. Όμως οι άνθρωποι δεν είναι απλώς θύματα· έχουν μέσα τους την ικανότητα για ανθεκτικότητα και αναγέννηση. Η πρόκληση για την Κύπρο, όπως και για κάθε κοινωνία, είναι να ενισχύσει αυτή την ικανότητα μέσα από την κατάλληλη στήριξη, την πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση, ώστε κάθε τραγωδία να μην οδηγεί σε μόνιμη απώλεια, αλλά σε ευκαιρία για ανανέωση και δύναμη.
Από την ομάδα του Mind and Health, Κέντρο Ψυχικής Υγείας
