Κάθε 40 δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος στον κόσμο θέτει τέρμα στη ζωή του. Περισσότεροι από 700.000 πεθαίνουν κάθε χρόνο και η αυτοκτονία είναι η τέταρτη κυριότερη αιτία θανάτου μεταξύ των νέων και συγκεκριμένα μεταξύ των ατόμων 15-29 ετών. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου αφού τα επίσημα διεθνή δεδομένα καταδεικνύουν ότι οι αυτοκτονίες έχουν καταστεί πλέον θέμα δημόσιας υγείας.
Στα καλά νέα, το γεγονός ότι οι αυτοκτονίες μπορούν να προληφθούν. Αρκεί να υπάρχει σωστή ενημέρωση των πολιτών και να γνωρίζει ο καθένας από εμάς να εντοπίζει τα «συμπτώματα» και τις συμπεριφορές των ανθρώπων γύρω του.
Ο Σεπτέμβριος, και συγκεκριμένα η 10η Σεπτεμβρίου έχει οριστεί, από το 2003 ως η παγκόσμια ημέρα για την πρόληψη της αυτοκτονίας με στόχο την ενημέρωση των πολιτών και την αποτροπή, όσο το δυνατό περισσότερων περιστατικών αυτοχειρίας.
Ο πραγματικός αριθμός των αυτοκτονιών ανά το παγκόσμιο είναι άγνωστος. Σε κάποιες χώρες δεν καταγράφονται όλα τα δεδομένα ενώ ουδείς γνωρίζει τον αριθμό των ατόμων που αποπειρώνται να θέσουν τέρμα στη ζωή τους κάθε μέρα, χωρίς, ευτυχώς, να πετυχαίνουν τον στόχο τους.
«Στην πραγματικότητα οι αυτοκτονίες είναι πολύ περισσότερες από αυτές που καταγράφονται ενώ δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία για τις μη θανατηφόρες απόπειρες, οι οποίες εκτιμάται ότι είναι σχεδόν 25 φορές περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών (WHO, 2023)», αναφέρει στον «Φ» η κλινική ψυχολόγος Ιωάννα Κατσουνάρη επισημαίνοντας παράλληλα ότι «παγκοσμίως είναι δεδομένη η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών, γεγονός το οποίο ισχύει και στη χώρα μας, λόγω των πολιτισμικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων».
«Το φαινόμενο της αυτοχειρίας παρουσιάζει σταδιακή αύξηση σε όλες τις χώρες του κόσμου και τα στατιστικά κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου», λέει και προσθέτει ό,τι στην Κύπρο, «το γεγονός ότι η αυτοκτονία αποτελεί θέμα ταμπού στην κοινωνία, συχνά μας εμποδίζει να προσεγγίσουμε το θέμα με την ευαισθησία και προσοχή που του αρμόζει».
«Κάθε 40 δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος σε όλο τον κόσμο θέτει τέρμα στη ζωή του ενώ περισσότεροι από 700,000 άνθρωποι πεθαίνουν από αυτοκτονίες κάθε χρόνο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Η αυτοκτονία είναι η τέταρτη κυριότερη αιτία θανάτου μεταξύ των νέων ηλικίας από 15 έως 29 ετών (WHO, 2023)».
Αξιοσημείωτο το γεγονός, αναφέρει η κ. Κατσουνάρη ότι «οι αυτοκτονίες επηρεάζουν όλες τις χώρες, τα φύλα και τις ηλικίες. Το 77% των αυτοκτονιών καταγράφεται στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, ωστόσο στις υψηλού εισοδήματος χώρες σημειώνονται υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών από τον παγκόσμιο μέσο όρο, που είναι 10,5 αυτοκτονίες ανά 100.000 ανθρώπους».
Η αυτοκτονική συμπεριφορά, «δεν αποτελεί φαινόμενο της σύγχρονης κοινωνίας. Σε όλο το φάσμα της ιστορίας, μπορούμε να παρατηρήσουμε περιπτώσεις εκούσιου θανάτου. Παρ’ όλα αυτά, λόγω των σύνθετων δεδομένων της σύγχρονης κοινωνίας, το φαινόμενο έχει πάρει ανυπολόγιστες διαστάσεις».
Η αυτοκτονία «αποτελεί πλέον παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας με επιπτώσεις για την οικογένεια, τους φίλους αλλά και ολόκληρη την κοινωνία». Η απουσία συζήτησης αυτού του θέματος σε μια κοινωνία, τονίζει μάλιστα η κ. Κατσουνάρη, «δεν βοηθά στην αντιμετώπιση του».
Πρόκειται, όπως εξηγεί, «για ένα ιδιαίτερα σύνθετο και περίπλοκο θέμα, το οποίο για πολλούς αιώνες, ακόμα και σήμερα, για ένα σύνολο ανθρώπων, προσκρούει σε στερεότυπα και αντιλήψεις, με τον αυτόχειρα συχνά να χαρακτηρίζεται ως «τρελός» και την οικογένειά του να στιγματίζεται».
Ποιοι παράγοντες όμως οδηγούν ένα άνθρωπο στην αυτοκτονία; Υπάρχουν τρόπου πρόληψης; Οι παράγοντες που οδηγούν στην αυτοκτονία είναι πολλοί και σύνθετοι, λέει η κ. Κατσουνάρη. «Η ψυχική ασθένεια είναι ένας από αυτούς αλλά δεν αποτελεί αποκλειστικά την μόνη αιτία». «Δεν είναι ασυνήθιστο ένα άτομο να οδηγηθεί στην αυτοκτονία λόγω πιέσεων από το κοινωνικό ή το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο ζει».
Από εκεί και πέρα υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες όπως: «η οικονομική δυσπραγία, η χρόνια σωματική νόσος, η αναπηρία και η χρήση ουσιών που είναι μόνο μερικά από τα αίτια τα οποία μπορούν να οδηγήσουν το άτομο σε αυτή την πράξη».
«Ψυχοπιεστικές καταστάσεις όπως απώλειες, αποτυχίες, απορρίψεις, αλλαγές ή συγκρούσεις είναι πιθανό να οδηγήσουν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και αισθήματα αναξιότητας, ενοχής ή ντροπής». Για αυτό και η αυτοκτονία «συχνά απορρέει από την απελπισία και αίσθημα αδιεξόδου που βιώνει ένας άνθρωπος, συναισθήματα τα οποία τον κάνουν να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να συνεχίσει την ζωή του».
Με απλά λόγια, «η αυτοκτονία δεν είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας ή χαρακτήρα αλλά το αποτέλεσμα απελπισίας και ψυχικής οδύνης, που εγκλωβίζουν τα άτομα σε νοητικά, συναισθηματικά και υπαρξιακά αδιέξοδα και τα εμποδίζουν να δουν το μέλλον με αισιοδοξία».
Αυτά όλα τα αρνητικά συναισθήματα δεν πρέπει να οδηγούν από πλευράς των υπολοίπων ανθρώπων, σε υποτίμηση τους, όταν τα νιώθει ένα άτομο αφού αποτελούν λόγους για τους οποίους «αποφασίζει κάποιος να θέσει τέρμα στην ζωή του». Επιπρόσθετα, «το τι είναι «σοβαρό» και δύσκολο να αντιμετωπιστεί ή όχι, διαφέρει από άτομο σε άτομο». Για αυτό τον λόγο, «μια τέτοια συζήτηση (σ.σ. περί σοβαρότητας ή όχι αυτών που βίωνε ένα άτομο) δεν εξυπηρετεί ούτε την οικογένεια του ατόμου, η οποία θα έχει να αντιμετωπίσει τα δικά της αναπάντητα ερωτήματα μετά την απώλεια του αγαπημένου τους προσώπου».
Το σημαντικότερο είναι ότι η αυτοκτονία μπορεί να προληφθεί», Αυτό επειδή, συχνά, «υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια όπως η έκφραση συναισθημάτων απελπισίας, παγίδευσης σε αδιέξοδες καταστάσεις, η κοινωνική απομόνωση-απόσυρση από οικογένεια και φίλους, η ξαφνική αλλαγή της διάθεσης, η αδιαφορία για το μέλλον, η έλλειψη κινήτρων και στόχων, η έκφραση ενοχικών συναισθημάτων, η ξαφνική ενασχόληση με άμεση επίλυση προσωπικών ζητημάτων, οι συζητήσεις περί θανάτου και αυτοκτονίας».
«Η προσπάθεια επικοινωνίας της αυτοκτονικής πρόθεσης δεν είναι σπάνια», σύμφωνα με την κ. Κατσουνάρη. Συχνά, όμως λέει, «υποαξιολογείται ή διαφεύγει της προσοχής». Για αυτό και υπολογίζεται ότι «οι μισοί περίπου ασθενείς που διαπράττουν απόπειρα αυτοκτονίας έχουν αποκαλύψει τις αυτοκαταστροφικές τους σκέψεις σε ιατρό, οικογενειακό, φιλικό ή άλλο οικείο πρόσωπο κατά τον τελευταίο μήνα πριν την επιτέλεση της αυτοκαταστροφικής πράξης».
Μάλιστα, «οι επιζώντες μιας απόπειρας σχεδόν παγκοσμίως, αναφέρουν ότι εάν κάποιος είχε πάρει ένα λεπτό για να τους προσεγγίσει, η τροχιά στην οποία είχαν μπει θα μπορούσε να είχε διακοπεί».
Θεσμοθέτηση πολιτικών και δράσεων
Καταλήγοντας η κ. Κατσουράνη τονίζει ότι επιβάλλεται όλοι οι αρμόδιοι φορείς, να στρέψουν την προσοχή τους σε όλους εκείνους τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν έναν άνθρωπο στην αυτοκτονία. Ταυτόχρονα λέει, χρειάζεται ενημέρωση των πολιτών και υπογραμμίζει τον ρόλο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
«Επείγει να στραφεί η προσοχή μας στο φαινόμενο αυτό. Όλοι οι φορείς στον τομέα της ψυχικής υγείας, όλοι οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς, οι επαγγελματικές οργανώσεις, οι οργανώσεις ψυχικής υγείας και η επιστημονική κοινότητα πρέπει να στρέψουν την προσοχή τους στο συγκεκριμένο θέμα».
«Πρέπει επιτέλους να δοθεί η μέγιστη προσοχή στην δημιουργία και θεσμοθέτηση πολιτικών και προώθηση δράσεων με στόχο την πρόληψη των αυτοκτονιών μέσα από την κατάρριψη του στιγματισμού των πασχόντων και την προώθηση της ψυχικής υγείας σε όλες τις ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες».
Ο ρόλος των ΜΜΕ «είναι εξίσου σημαντικός καθώς η δική τους στάση μπορεί να έχει θετικά και αρνητικά αποτελέσματα, ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν αυτό το θέμα». Στόχος όλων των δράσεων «πρέπει να είναι η αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού ως προς την αυτοκτονία, καθώς και η παραδοχή του φαινομένου αυτού που θεωρείται ακόμη ταμπού στις μέρες μας».
