Πολλά τα μελανά σημεία πίσω από την ολέθρια πυρκαγιά της Λεμεσού, εξαιτίας της οποίας δύο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, τουλάχιστον 250 σπίτια κάηκαν ή υπέστησαν ζημιές, και πάνω από 120 τετραγωνικά χιλιόμετρα έγιναν στάχτη.
Ο καθηγητής Εκτίμησης Κινδύνου του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, Γιώργος Μπούστρας, μίλησε στον «Φ» για τα κακώς κείμενα γύρω από την πρόληψη και την κατάσβεση των πυρκαγιών στην Κύπρο. Η διαδικασία εκκένωσης που περιγράφεται στα σχέδια διαχείρισης κρίσεων, παραμένει απαράλλακτη εδώ και χρόνια, επεσήμανε σε σχέση και με τον τραγικό θάνατο του ζεύγους των ηλικιωμένων.
Ο κ. Μπρούστας υπογράμμισε, ακόμη, τη σημασία μαζικής αποστολής μηνυμάτων προς τους πολίτες σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, όπως λειτουργεί το 112 στην Ελλάδα, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως «σώζει ζωές». Ωστόσο, δεν είναι μόνο η απουσία του 112. «Παράγουμε κινδύνους (παράδειγμα οι πολυάριθμοι σκυβαλότοποι)». Επίσης, ανέφερε, έχουμε πολλούς δρώντες (πολυάριθμες υπηρεσίες) και πρέπει να γίνει βελτιστοποίηση του συντονισμού τους.
«Δυστυχώς η χώρα μας δεν αποτέλεσε βάση του rescEU και δεν συμμετείχε στην αγορά αμφίβιων αεροπλάνων πυρόσβεσης», αναφέρει σε άλλο σημείο ο κ. Μπούστρας, καταλήγοντας πως«Πρέπει να αλλάξουμε κουλτούρα, να παράγουμε λιγότερους κινδύνους, να φροντίσουμε να είναι ο περίγυρος των σπιτιών μας καθαρός από καύσιμη ύλη». Η εγκατάλειψη της γεωργικής γης έχει επιτρέψει στο δάσος και τη βλάστηση να «μπουν» στον αστικό ιστό ή/και στα χωριά.
> Τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά στην πρόσφατη πυρκαγιά που ξέσπασε στην ορεινή Λεμεσό;
Θα ξεκινήσω εκφράζοντας τη λύπη μου και τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια στους συγγενείς των αποθανόντων στην πυρκαγιά της ορεινής Λεμεσού. Θέλω, επίσης, να ζητήσω ένα μεγάλο συγγνώμη για τα όσα δεν έγιναν εδώ και πολλά χρόνια. Είχαμε μια μεγάλη καταστροφή και είχαμε δυο απώλειες. Κάθε καταστροφή μας προβληματίζει και πρέπει να μας οδηγεί σε μια διαδικασία αξιολόγησης του τι πήγε λάθος και πως θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε παρακάτω με καλύτερες συνθήκες. Ως επιστήμονας που ασχολείται με τις καταστροφές εδώ και σχεδόν 3 δεκαετίες, έχοντας αξιολογήσει το δικό μας αλλά και άλλα Εθνικά Συστήματα Πολιτικής Προστασίας, θέλω να πω ότι για να γίνει αποδοτική αξιολόγηση θα πρέπει να έχουμε δεδομένα ενώπιων μας. Αν δεν έχουμε μετρήσιμα δεδομένα τα συμπεράσματα που θα καταλήξουμε θα είναι λανθασμένα. Προτιμώ να περιμένω να δω τις εκθέσεις που θα καταθέσουν οι αρμόδιοι και μετά να τοποθετηθώ.
> Πιστεύεται ότι επαναλαμβάνονται τα σφάλματα της Κύπρου, γύρω από τις επιχειρήσεις κατάσβεσης; Ποιο ήταν για εσάς το σοβαρότερο λάθος; Κάναμε τα ίδια λάθη και σε προηγούμενες πυρκαγιές; (πχ ορεινής Λάρνακας – Λεμεσού, Σολέας)
Θα αναφερθώ σε ένα βασικό σημείο της Έκθεσης Εμπειρογνωμόνων που κατατέθηκε μετά την πυρκαγιά της Σολέας, στο οποίο δεν δόθηκε ιδιαίτερη σημασία. Αναφερθήκαμε τότε στην ανάγκη αλλαγής κουλτούρας, σε επίπεδο κοινωνίας αλλά και εσωτερικά στα τμήματα. Δεν θα είμαι ισοπεδωτικός να πω ότι δεν έγινε κάτι, γιατί αλλαγές τέτοιας φύσης παίρνουν χρόνια για να αποδώσουν, θα μπορούσαν να έχουν γίνει περισσότερα.
Αναφορικά με αυτό, έχουμε πλέον και την νέα EU Preparedness Union Strategy, η οποία μιλάει για καθολική συμμετοχή της κοινωνίας στην πρόληψη και τη διαχείριση των καταστροφών. Για να το πω πιο απλά, δυστυχώς παράγουμε κινδύνους (παράδειγμα οι πολυάριθμοι σκυβαλότοποι) σε μια περίοδο που η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται σε κρίση και επιτείνει τις πιθανότητες να έχουμε μεγάλα γεγονότα πυρκαγιών. Επίσης, έχουμε πολλούς δρώντες (πολυάριθμες υπηρεσίες) και πρέπει να βελτιστοποιήσουμε το συντονισμό μεταξύ τους, θα πρέπει η πληροφορία να πηγαίνει γρήγορα και απρόσκοπτα, όπως επίσης να παράγουμε περισσότερα δεδομένα για να τα αναλύσουμε και να πάρουμε τα μαθήματα.
> Τι θα βοηθούσε ώστε να αποφευχθούν οι δύο θάνατοι, οι καταστροφές περιουσιών και περιβάλλοντος; Ή ακόμη, τι θα βοηθούσε ώστε η φωτιά να περιοριστεί ή σβηστεί άμεσα;
Η Πυροσβεστική Υπηρεσία αναφέρει ένα ελάχιστο χρόνο αντίδρασης, άρα δεν φαίνεται να υπάρχει θέμα αμεσότητας. Σίγουρα μπορούμε ακόμα πιο γρήγορα, αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν ότι η πυρκαγιά ξεκίνησε σε μέρα ακραίου κινδύνου με θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών και ριπές ανέμου υψηλής έντασης.
Σχετικά με τους τραγικούς θανάτους, ακολουθήθηκε η διαδικασία εκκένωσης που περιγράφεται στα σχέδια διαχείρισης κρίσεων, τα ίδια που υπάρχουν εδώ και χρόνια, προφανώς αυτή η διαδικασία θα γίνει πολύ καλύτερη με την εισαγωγή του 112.
Για το περιβάλλον θα ήθελα να κάνω ένα σχόλιο, το οποίο κάνω εδώ και χρόνια. Η εγκατάλειψη της γεωργικής γης επί δεκαετίες, έχει αφήσει το δάσος ή τη βλάστηση να «μπει» στον αστικό ιστό ή στα χωριά. Είδαμε τις φωτογραφίες από τα σημεία στα οποία υπήρχαν αμπέλια και διαπιστώσαμε ότι στα σημεία αυτά δεν πέρασε η φωτιά. Υπάρχουν προγράμματα αραίωσης της καύσιμης ύλης και είναι αρκετά αποδοτικά όμως πρέπει να σκεφτούμε ευκολότερες και συντομότερες μεθόδους. Για αυτό το λόγο σε συνεργασία με το Τμήμα Δασών και ξένων ειδικών το Μάρτιο κάναμε την πρώτη ελεγχόμενη καύση σε περιοχή στα περίχωρα της Λευκωσίας με πολύ καλά αποτελέσματα.
Η έκταση παρακολουθείται και η αφαίρεση καύσιμης ύλης (αυτό που λέμε υπόστρωμα) – χωρίς κανένα πρόβλημα στα δέντρα – είναι εντυπωσιακή. Από όσα γνωρίζω προωθείται και η ελεγχόμενη βόσκηση, η οποία επίσης θα βοηθήσει. Ελπίζω ότι στο μέλλον θα έχουμε αυτά τα νέα εργαλεία, διαθέσιμα για αξιοποίηση από κατάλληλα εκπαιδευμένους και αδειοδοτημένους δρώντες.
> Αναφέρθηκε πως έχει καεί έκταση μεγαλύτερη από 120 τετραγωνικά χιλιόμετρα; Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες πυρκαγιές στην Κύπρο και ποιες οι πιο καταστροφικές;
Όντως αυτή ήταν η μεγαλύτερη σε έκταση πυρκαγιά. Προηγούμενες σημαντικές φωτιές των τελευταίων 20 ετών είναι αυτή του Σαϊτά, η πυρκαγιά στη Σολέα που ήταν φονική το 2016 και φυσικά η επίσης φονική πυρκαγιά της ορεινής Λάρνακας το 2021. Βλέπουμε λοιπόν ότι η συχνότητα εμφάνισης μεγάλων φαινομένων πυρκαγιάς γίνεται μεγαλύτερη. Επίσης θα ήταν σημαντικό να θυμηθούμε ότι όλα αυτά τα μεγάλα γεγονότα ξεκίνησαν από τον ανθρώπινο παράγοντα. Αυτό έρχεται ως επίρρωση των όσων ανέφερα πιο πάνω για τους κινδύνους που παράγουμε.
> Μετά τη Σολέα ετοιμάσατε έκθεση με εισηγήσεις. Τι προτείνατε τότε; Εισακουστήκαν οι προτάσεις σας; Αν ναι, γιατί φαίνεται να είμαστε σε χειρότερο σημείο;
Εύλογη η ερώτησή σας και έχω προσπαθήσει να απαντήσω αρκετές φορές. Το πόρισμα είναι διαθέσιμο με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο. Το πόρισμα προνοούσε μια σειρά προτάσεων (αν θυμάμαι καλά άνω των 60) και έγινε αντικείμενο συζήτησης. Αν δεν κάνω λάθος είναι η μοναδική καταγεγραμμένη δέσμη προτάσεων μεταρρύθμισης.
> Πολλές από τις προτάσεις δεν έγιναν αντιληπτές στην ολότητα τους, άλλες δεν υιοθετήθηκαν από τις αρμόδιες υπηρεσίες και πολλές εφαρμόστηκαν. Για παράδειγμα το 2016 μιλήσαμε για την ανάγκη να υπάρξει αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας. Φτάσαμε στο 2024 να αιτηθεί η Κυπριακή Δημοκρατία τεχνική βοήθεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το πρόγραμμα μεταρρύθμισης είναι στην πορεία υλοποίησης του.
Μιλήσαμε για τη επικοινωνία του κινδύνου, αυτό δεν έγινε κατορθωτό στο σημείο που θα έπρεπε. Μιλήσαμε για αυστηροποίηση και επικαιροποίηση της νομοθεσίας, φτάσαμε πριν μερικούς μήνες να εγκριθεί αυτό. Δε γνωρίζω αν είμαστε σε χειρότερο σημείο, αλλά αυτό που ελπίζω είναι ότι θα είμαστε σε καλύτερο σημείο όταν ολοκληρωθούν όλες οι αλλαγές.
«Στην Κύπρο το 112 ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί»
> Στην Ελλάδα, σε περιπτώσεις κρίσης όπως πυρκαγιές ή πλημμύρες, στέλνεται μήνυμα από τον αριθμό 112 σε όσες τηλεφωνικές συσκευές βρίσκονται στην επηρεαζόμενη περιοχή. Τι γίνεται στην Κύπρο;
Το 112 σώζει ζωές! Συμφωνώ απόλυτα μαζί σας ότι το 112 στην Ελλάδα έχει δουλέψει ιδανικά. Πολλές φωνές μιλούν για στρατηγική εκκενώσεων, απλά. Στα δικά μου μάτια θα πρέπει να υπάρξει και ενδυνάμωση των τοπικών κοινωνιών με έμφαση στην πρόληψη.
Η επαναλειτουργία του Δασικού Κολλεγίου έγινε με αυτό το διττό γνώμονα: Να εκπαιδεύσει νέους δασικούς λειτουργούς αλλά και σταδιακά να εκπαιδεύσει και ενδυναμώσει τις παραδασόβιες κοινότητες αλλά και να τρέξει στο μέλλον προγράμματα συντονισμού και εκπαίδευσης των λειτουργών της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Στην Κύπρο το 112 ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί. Η Πυροσβεστική Υπηρεσία είναι στη διαδικασία εισαγωγής του συστήματος και ελπίζω ότι στο άμεσο μέλλον θα ενταχθούν και οι υπόλοιπες ζωτικές υπηρεσίες. Αναφορικά με την ενημέρωση των πολιτών, το mass alert, από όσο γνωρίζω βρίσκεται στη διαδικασία κατακύρωσης του διαγωνισμού.
> Μπορούμε να αναπτύξουμε ένα τέτοιο σύστημα; Τι βήματα έχουν γίνει μέχρι σήμερα; Γιατί δεν προχώρησε το έργο; Τι δυσκολίες υπάρχουν;
Νομίζω περιέγραψα πιο πάνω τα όσα γνωρίζω. Η εισαγωγή του 112 θα δώσει μια άλλη δυναμική γιατί όλα θα γίνονται με βάση συγκεκριμένες διαδικασίες και επίσης όλα θα καταγράφονται.
Ο ρόλος της τεχνολογίας στην πρόληψη και την κατάσβεση
> Μπορεί να μας βοηθήσει η τεχνολογία ή ακόμη και η τεχνητή νοημοσύνη στην πρόληψη ή και την κατάσβεση πυρκαγιών;
Σαφέστατα η τεχνολογία έχει να παίξει ένα τεράστιο ρόλο χωρίς να παραγνωρίζουμε το ρόλο των τοπικών κοινωνιών. Μιας και αναφερθήκαμε στο 2016, δηλαδή 10 χρόνια πριν, η έκθεση τότε πρότεινε τη δημιουργία διατμηματικής επιτροπής παρακολούθησης της τεχνολογίας με σκοπό να αναγνωρίζονται τα εργαλεία που απαιτούνται και η ευκολότερη εισαγωγή και υιοθέτηση τους. Αυτό δεν έγινε κατορθωτό ως σήμερα. Από όσα γνωρίζω υπάρχει σε διαδικασία δρομολόγησης η Β’ Φάση του Ολιστικού Συστήματος το οποίο είναι απότοκο της φονικής πυρκαγιάς της ορεινής Λάρνακας, με σκοπό να βοηθήσει στην έγκαιρη ανίχνευση των πυρκαγιών αλλά και στην καλύτερη διαχείριση τους.
> Πιστεύεται χρειαζόμαστε Υφυπουργείο Πολιτικής Προστασίας; Σε τι θα συνέβαλε;
Όπως γνωρίζετε είμαι πανεπιστημιακός – τεχνοκράτης και όχι πολιτικό πρόσωπο άρα δεν σχολιάζω πολιτικές αποφάσεις. Βλέποντας τη διαδικασία ίδρυσης προηγούμενων υφυπουργείων θεωρώ ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θα χρειαστεί συνεννόηση των πολιτικών δυνάμεων. Αυτό, είναι το ζητούμενο σε ένα θέμα που θα απασχολήσει εμάς αλλά πολύ περισσότερο τις επόμενες γενιές.
> Τι νομικά κενά εντοπίζεται σε ό,τι αφορά στις πυρκαγιές; Τι θεωρείται ότι επείγει να ρυθμιστεί;
Τα θέματα ποινικής μεταχείρισης των εμπρηστών αντιμετωπίστηκαν πρόσφατα με την ενοποίηση των νόμων. Είναι σημαντικό να γίνει αποτίμηση αυτής της αλλαγής σε βάθος πενταετίας με μετρήσιμο τρόπο (ποινές, πρόστιμα) και να επανέλθει ο νομοθέτης με πιθανές αναπροσαρμογές.
> Πώς μπορεί να συμβάλει η ΕΕ στην κατάσβεση ή γενικότερα την διαχείριση κρίσεων;
Δυστυχώς ο κόσμος θυμάται την κοινωνική ασφάλεια μετά από τραγικά γεγονότα και σε λίγο καιρό αυτό περνάει σε δεύτερη μοίρα. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι μια οριζόντια κρίση που πρέπει να δούμε πως επηρεάζει όλους τους κρατικούς τομείς και να υιοθετηθούν αντίστοιχες δράσεις. Η ΕΕ σε απάντηση των καταστροφών στο Μάτι και στην Πορτογαλία εισήγαγε το rescEU και εξάγγειλε την πρόθεση του να ενισχύσει την αεροπυρόσβεση.
Δυστυχώς η χώρα μας δεν αποτέλεσε βάση του rescEU και δεν συμμετείχε στην αγορά αμφίβιων αεροπλάνων πυρόσβεσης (μεγαλύτερου όγκου από αυτά που είχε). Αυτό είναι ένα θέμα που το βρήκαμε μπροστά μας και πρέπει να προβληματίσει. Πρόσφατα έγινε μετάβαση του πτητικού έργου από το Τμήμα Δασών στην Εθνική Φρουρά με σκοπό την εγγύηση της ασφάλειας των πτητικών μέσων. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας είναι μια μεγάλη κατάκτηση αλλά όπως έδειξε η πρόσφατη κινητοποίηση του για την πυρκαγιά στην ορεινή Λεμεσό, έχει όρια λόγω των ακραίων πυρκαγιών στη Μεσόγειο. Η σταδιακή ενίσχυση του με νέα πτητικά μέσα (τα γνωστά Canadair) θα κάνει την ανταπόκριση γρηγορότερη. Ένας άλλος τομέας που πρέπει να πάρει πρωτοβουλίες η ΕΕ είναι η πρόληψη.
> Επηρεάζει η κλιματική κρίση τις πυρκαγιές; Αν ναι, με ποιον τρόπο; Είναι βάσιμος ο φόβος ότι πλέον θα έχουμε megaπυρκαγιές;
Οι πυρκαγιές ξεκινούν από ανθρωπογενείς – κατά κύριο λόγο – αιτίες ή από φυσικά αίτια. Η κλιματική κρίση δημιουργεί το υπόβαθρο με ξηρή καύσιμη ύλη λόγω των απανωτών επεισοδίων καύσωνα. Δεν γνωρίζω κατά πόσο θα έχουμε περισσότερα επεισόδια στο μέλλον. Με σιγουριά μπορώ να πω ότι πρέπει να αναλάβουμε δράση όλοι μας, ο καθένας από τη δική του σκοπιά. Όλοι βοηθώντας στην πρόληψη και οι πιστοποιημένα εκπαιδευμένοι στην καταστολή των πυρκαγιών. Κλείνω όπως ξεκίνησα, πρέπει να αλλάξουμε κουλτούρα, να παράγουμε λιγότερους κινδύνους, να φροντίσουμε να είναι ο περίγυρος των σπιτιών μας «καθαρός» από καύσιμη ύλη. Πρέπει να ξεκινήσουμε από το σχολείο την εκπαίδευση και τη συμμετοχή μέσω ενός ολοκληρωμένου «εθνικού σχεδίου παιδείας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής».
