Πιο κοντά στην κυπριακή κοινωνία, φέρνει τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας Κατά των Γυναικών (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης), το έργο «Ε.Σ.Υ» («Επικύρωση σε Υλοποίηση») που υλοποιείται από το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS). Όπως τόνισε σε δηλώσεις στον «Φ» η διευθύντρια του MIGS Σουσάνα Παύλου, «στόχος του έργου είναι να καταρρίψει μύθους και παραπληροφόρηση γύρω από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης και να ενισχύσει τη δημόσια συζήτηση για τη βία κατά των γυναικών. Πρόκειται – πρόσθεσε – για ολοκληρωμένη ενημέρωση, που αφορά όλα όσα οφείλουμε να ξέρουμε γι’ αυτή τη συνθήκη-σταθμό του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία έχει ήδη τεθεί σε ισχύ σε αρκετά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά η πλήρης εφαρμογή της, εξακολουθεί να αποτελεί ζητούμενο σε πολλές χώρες, περιλαμβανομένης και της Κυπριακής Δημοκρατίας! Το έργο χρηματοδοτείται από το Συμβούλιο της Ευρώπης, υλοποιείται από τον Μάϊο 2025 και θα διαρκέσει μέχρι τον Νοέμβρη 2025 – όπως γνωρίζετε, η 25η Νοεμβρίου είναι η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Βρισκόμαστε λοιπόν, στα μισά της εκστρατείας μας και τα μηνύματά μας, έφτασαν μέχρι τώρα, τουλάχιστον σε 25 χιλιάδες άτομα».
Άγνοια νόμων και μέτρα που εφαρμόζονται … μερικώς
Όπως μας ανέφερε η Σουσάνα Παύλου, «πρόκειται για μια ολοκληρωμένη επικοινωνιακή καμπάνια του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου, με έντονη παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, αλλά και με δράσεις όπως άρθρα, βίντεο, podcasts, συνεντεύξεις και ανοιχτές επιστολές, προς φορείς χάραξης πολιτικής. Γιατί – πρόσθεσε – η μάχη κατά της βίας, δεν είναι υπόθεση μόνο των θεσμών, αλλά ολόκληρης της κοινωνίας. Και το έργο «Ε.Σ.Υ», έρχεται να μας θυμίσει, ότι κανείς δεν είναι υπεράνω του νόμου και ότι η αλλαγή, ξεκινά από εμάς!». Η κυρία Παύλου υπογράμμισε ότι «η βία κατά των γυναικών και η ενδοοικογενειακή βία, αποτελούν ένα από τα πιο σοβαρά κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας. Στην Κύπρο – συνέχισε – τα στοιχεία είναι ανησυχητικά, αφού οι καταγγελίες για περιστατικά βίας, σχεδόν τριπλασιάστηκαν από το 2018, ενώ η χώρα καταγράφει υψηλά ποσοστά γυναικοκτονιών, σε σχέση με αρκετά άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, η δυσπιστία απέναντι στους κρατικούς μηχανισμούς προστασίας και στήριξης, παραμένει έντονη, επιτείνοντας την αίσθηση ανασφάλειας για τα θύματα. Η Κύπρος επικύρωσε το 2017 τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας – τη γνωστή Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.
Σημαντικά βήματα έχουν ακολουθήσει έκτοτε, όπως η ψήφιση του Νόμου για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας το 2021 και η αναγνώριση της Γυναικοκτονίας ως ξεχωριστού ποινικού αδικήματος το 2022. Έχουμε όλα τα νομοθετικά εργαλεία για την καταπολέμηση της βίας στην Κύπρο. Κάναμε όλες τις αναγκαίες νομοθετικές αλλαγές, δημιουργήσαμε τον Συντονιστικό Φορέα για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας Κατά των Γυναικών που υπάγεται στο υπουργείο Δικαιοσύνης, ετοιμάσαμε Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας Κατά των Γυναικών 2023-2028, ωστόσο, η εφαρμογή των προβλεπόμενων μέτρων, παραμένει αποσπασματική, ενώ η ενημέρωση και η κατανόηση της Σύμβασης από το κοινό, είναι περιορισμένη.
Η πλειοψηφία των συμπολιτών μας, δεν γνωρίζουν ότι ο ορισμός του βιασμού, με βάση τη νέα νομοθεσία και τη Σύμβαση, έχει αλλάξει και αφορά τη μη συναίνεση – και μέσα στο γάμο. Οι καταγγελίες για βιασμούς έχουν αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια κι αυτό είναι θετικό. Όμως ο χειρισμός των υποθέσεων από τις αρμόδιες Αρχές, δεν είναι ικανοποιητικός και θυματοκεντρικός και υπάρχει μεγάλη χρονική καθυστέρηση στην εκδίκαση των υποθέσεων, με αποτέλεσμα την ατιμωρησία των δραστών, την έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς και την πιθανή αποθάρρυνση των γυναικών θυμάτων να προχωρούν σε καταγγελίες, αφού θεωρούν ότι δεν θα δικαιωθούν. Οι δράσεις λοιπόν στο πλαίσιο της εκστρατείας μας, εστιάζουν στην ενημέρωση για τη σημασία και τις πρόνοιες της Σύμβασης, στα βήματα που έχουν γίνει από την Κύπρο μέχρι σήμερα, στα κενά που εξακολουθούν να υπάρχουν στην εφαρμογή της, καθώς και στην αποδόμηση στερεοτύπων και παρανοήσεων, γύρω από τα δικαιώματα των γυναικών.
Ιδιαίτερη έμφαση, δίνεται στον τίτλο της καμπάνιας, «Ε.Σ.Υ», που λειτουργεί τόσο ως ακρωνύμιο του «Επικύρωση σε Υλοποίηση», όσο και ως άμεσο κάλεσμα προς τον καθένα και την καθεμιά – «εσύ» – να συμμετάσχει στην προσπάθεια για μια κοινωνία χωρίς βία. Με την ολοκλήρωσή του, το έργο φιλοδοξεί να συμβάλει ουσιαστικά στην ενίσχυση της κατανόησης και της αποδοχής της Σύμβασης από την κοινωνία, να ενδυναμώσει τη συνεργασία μεταξύ κράτους και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και να αφήσει ένα μόνιμο αποτύπωμα, μέσω εκπαιδευτικού υλικού και ψηφιακών πόρων που θα παραμείνουν διαθέσιμοι και μετά το πέρας της καμπάνιας».
Ιδιαίτερη αναφορά στις δύο πρόσφατες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, που αφορούν δύο υποθέσεις βιασμού, έκανε η διευθύντρια του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου, υποδεικνύοντας ότι αυτές «αποτελούν αφορμή για σοβαρή αυτοκριτική». Με την πρώτη απόφαση του, ημερομηνίας 27 Φεβρουαρίου 2025 σε υπόθεση του 2022, το ΕΔΑΔ καταδίκασε την Κυπριακή Δημοκρατία για τον τρόπο που χειρίστηκε την καταγγελία 19χρονης Βρετανίδας για βιασμό της από ομάδα νεαρών Ισραηλινών. Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι κυπριακές Αρχές, χειρίστηκαν με λανθασμένο τρόπο την υπόθεση της Βρετανίδας, που είχε καταγγείλει τον ομαδικό βιασμό της, αλλά αργότερα καταδικάστηκε γιατί θεωρήθηκε ότι είχε πει ψέματα για το περιστατικό, που συνέβη τον Ιούλιο 2019 στην Αγία Νάπα. Με τη δεύτερη απόφασή του, ημερομηνίας 3 Ιουλίου 2025 σε υπόθεση επίσης του 2022, το ΕΔΑΔ καταδίκασε την Κυπριακή Δημοκρατία, αναφορικά με αναστολή ποινικής δίωξης πολιτικού προσώπου, που καταγγέλθηκε και κατηγορήθηκε για βιασμό 28χρονης κοπέλας. Το Δικαστήριο έκρινε ότι και στην περίπτωση αυτή, υπήρξε παραβίαση από τις κυπριακές Αρχές, σχετικών άρθρων της Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και διέταξε το κράτος να καταβάλει στην αιτούσα, 35 χιλιάδες ευρώ για ηθική βλάβη και δικαστικά έξοδα. «Και σε αυτή την περίπτωση – μας είπε η Σ. Παύλου – η απόφαση του ΕΔΑΔ, αναδεικνύει σοβαρές αποτυχίες του συστήματος δικαιοσύνης στην Κύπρο, όπως είναι η δευτερογενής θυματοποίηση θύματος βιασμού, η ανεπαρκής διερεύνηση της απουσίας συναίνεσης, η αποτυχία στις βασικές αρχές ποινικής διαδικασίας και τα σεξιστικά στερεότυπα και ενοχοποίηση του θύματος (victim-blaming)».
Υποχρέωση των κρατών η ποινικοποίηση της βίας
Όπως τόνισε η Σουσάνα Παύλου, «η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης εστιάζει στη βία κατά των γυναικών, αλλά η προστασία της, δεν σταματά εκεί. Προστατεύει όλα τα θύματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, ανεξάρτητα από την υπηκοότητα, το νομικό καθεστώς ή την ταυτότητά τους. Απαγορεύει κάθε διάκριση λόγω φύλου, εθνικότητας, θρησκείας, γλώσσας ή αναπηρίας. Δεν είναι απλώς μια διεθνής συμφωνία, είναι ένας πρακτικός οδικός χάρτης για τον τερματισμό της έμφυλης βίας, που προβλέπει ανάπτυξη νόμων, δημιουργία στοχευμένων πολιτικών και παροχή υπηρεσιών στήριξης για τα θύματα.
Η Σύμβαση υποχρεώνει τα κράτη να ποινικοποιήσουν όλες τις μορφές έμφυλης βίας — τη ψυχολογική και τη σωματική βία, τη σεξουαλική κακοποίηση, τον αναγκαστικό γάμο, τον ακρωτηριασμό γυναικείων οργάνων και την εξαναγκαστική στείρωση και άμβλωση. Προβλέπει τη δίωξη και τιμωρία των αντρών που είναι θύτες έμφυλης ή ενδοοικογενειακής βίας και αναγνωρίζει τον βιασμό μέσα στον γάμο ως ποινικό αδίκημα, αφού η συναίνεση είναι απαραίτητη σε κάθε σεξουαλική πράξη». Πρόσθεσε τα εξής η διευθύντρια του MIGS: «Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουν όλοι, ότι η ενδοοικογενειακή βία, δεν αφορά μόνο το θύμα και την οικογένεια του, αλλά μας αφορά όλους και όλοι έχουμε ευθύνη να την καταγγείλουμε. Δεν είναι «γυναικεία» υπόθεση, δεν είναι ιδιωτική υπόθεση, είναι δημόσια υπόθεση κι αυτό θέλουμε να περάσουμε στα παιδιά – ότι όταν είναι μάρτυρες της βίας, έχουν ευθύνη και μπορούν να κάνουν κάτι. Βλέπω πάντως με ευχαρίστηση, ότι και πολλοί άνδρες αρχίζουν να ενδιαφέρονται, να προβληματίζονται από τα μηνύματα μας, αλλά και να τοποθετούνται δημόσια, για τα θέματα αυτά. Σημειώνουμε πολλά σχόλια ανδρών στις αναρτήσεις της εκστρατείας μας, που έχουν θετικό πρόσημο και αυτό είναι σημαντικό για εμάς».
Σοκάρουν οι αριθμοί
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύει η Αστυνομία για τη βία κατά των γυναικών στην Κύπρο, το διάστημα 2022-2023 σημειώθηκαν 999 περιστατικά βίας κατά των γυναικών. Πιο αναλυτικά, αναφέρει ότι:
- Κατά την περίοδο 2021-2023καταγγέλθηκαν 147 βιασμοί και 20 απόπειρες βιασμών.
- Τη δεκαετία 2014-2024 υπήρξαν 41 δολοφονίες γυναικών (γυναικοκτονίες).
Σε σχέση με τα αναφερόμενα περιστατικά βίας στην οικογένεια, η Αστυνομία κατέγραψε:
- Το 2022 30 καταγγελίες για σεξουαλική βία, 1752 καταγγελίες για σωματική βία και 1300 καταγγελίες για ψυχολογική βία.
- Τον προηγούμενο χρόνο 2021 (ίσως λόγω κορωνοϊού και του εγκλεισμού στο σπίτι), οι σχετικοί αριθμοί ήταν πολύ μεγαλύτεροι, αφού καταγράφηκαν 51 καταγγελίες για σεξουαλική βία, 1925 καταγγελίες για σωματική βία και 1371 καταγγελίες για ψυχολογική βία.
Τι βιώνουν τα παιδιά, μέσα και έξω από το διαδίκτυο;
Σύμφωνα με τη διευθύντρια του MIGS, «παρατηρείται σήμερα μια καθημερινή, τεράστιας έκτασης έκθεση των παιδιών και των εφήβων στο διαδίκτυο και σε επιβλαβές ψηφιακό περιεχόμενο, που οδηγεί σε «σεξουαλικοποίηση» ανήλικων κοριτσιών, και στην εύκολη πρόσβαση αγοριών σε μισογυνικό και βίαιο πορνογραφικό υλικό. Τι πρέπει να γίνει; Πρέπει να επενδύσουμε στην πρόληψη, πρωταρχικά μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα. Όχι μόνο μέσα από θεωρητικές διαλέξεις αστυνομικών του Κλάδου Δίωξης Διαδικτυακού Εγκλήματος (οι οποίοι σε κάθε περίπτωση κάνουν πολύ καλή δουλειά), όπως γίνεται σήμερα, αλλά και μέσα από διάλογο με τα παιδιά. Πρέπει να δώσουμε φωνή στα παιδιά, για να πουν τι βιώνουν στην καθημερινότητά τους, μέσα και έξω από το διαδίκτυο. Γιατί πολύ φοβάμαι ότι δεν έχουμε πλήρη εικόνα, για το τι σκέφτονται, τι θέλουν και πού πηγαίνουν οι έφηβοι – και συνεπώς δεν μπορούμε να διαμορφώσουμε πολιτικές, μέτρα και προγράμματα για πρόληψη της βίας.
Κάνοντας μια μικρή έρευνα στην Κύπρο, πολλοί έφηβοι, αγόρια και κορίτσια, ανέφεραν πλατφόρμες στο διαδίκτυο, που οι ενήλικες δεν γνωρίζουν! Πλατφόρμες που είναι απαγορευμένες για ανήλικους, αλλά … προσβάσιμες σε αυτούς, αφού ξέρουν πώς να αποφεύγουν τα μέτρα ασφάλειας των διαδικτυακών εταιριών. Τα παιδιά λοιπόν, πρέπει να έχουν την ευκαιρία να μοιραστούν με τους ενήλικες, μέσα σε κλίμα εμπιστοσύνης και κατανόησης, όλα αυτά που βιώνουν και γνωρίζουν και τα οποία εμείς δεν γνωρίζουμε…
Παρόλο που το υπουργείο Παιδείας και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο έχουν υλοποιήσει πολλές σχετικές δράσεις και προγράμματα στα σχολεία τα τελευταία χρόνια, χρειάζεται πιο συστηματική προσπάθεια. Κι αυτό θα γίνει, μόνο μέσα από μια ολοκληρωμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, που να περιλαμβάνει διαπαιδαγώγηση για την ισότητα των φύλων, για υγιείς σχέσεις και για πρόληψη της έμφυλης βίας. Αυτή η διαπαιδαγώγηση, πρέπει να γίνει αναπόσπαστο μέρος του αναλυτικού προγράμματος, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, καλύπτοντας θέματα που πραγματικά απασχολούν τα παιδιά, για να μην τρέχουμε εκ των υστέρων να προλαμβάνουμε το κακό που έχει ήδη γίνει…».
