Σε νέα φάση φαίνεται να εισέρχεται το ζήτημα της δημιουργίας νέας οδικής πρόσβασης προς το Διεθνές Αεροδρόμιο Πάφου και ειδικότερα προς την αεροπορική βάση «Ανδρέας Παπανδρέου». Μετά από εισήγηση των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (ΗΠΑ), στο τραπέζι έχει τεθεί η δημιουργία δεύτερου δρόμου, ο οποίος θα λειτουργεί ως εναλλακτική οδός πρόσβασης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Πρόκειται για την πρώτη φορά που γίνεται επίσημη επίκληση λόγων εθνικής ασφάλειας με στόχο την υπέρβαση των σημαντικών περιβαλλοντικών εμποδίων που έχουν επανειλημμένα μπλοκάρει την κατασκευή οδικού άξονα μέσω της εκβολής του ποταμού Έζουσας, εντός της περιοχής του δικτύου Natura 2000 Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) Εκβολές Ποταμών Έζουσας, Ξερού και Διαρίζου.
Σύμφωνα με πληροφορίες, το Υπουργείο Άμυνας, μετά την εισήγηση των ΗΠΑ, προχώρησε σε σειρά επαφών με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, ενημερώνοντας για τη νέα προσέγγιση και τη θέση της πολιτείας. Πλέον, το Υπουργείο Άμυνας αναμένεται να υποβάλει επίσημη πρόταση στο Υπουργικό Συμβούλιο, προκειμένου να προχωρήσουν οι σχετικές διαδικασίες.
Οι ΗΠΑ, οι οποίες έχουν εκδηλώσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αναβάθμιση της αεροπορικής βάσης «Ανδρέας Παπανδρέου», θεωρούν την ύπαρξη δεύτερης οδικής διόδου ως κομβικό στοιχείο επιχειρησιακής επάρκειας και ασφάλειας. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την αξιοποίηση γειτονικών εκτάσεων, καθώς και έργα υποδομής που θα ενισχύσουν τη διαλειτουργικότητα με τις ΗΠΑ και τους ευρωπαίους εταίρους τους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η σχετική εισήγηση τέθηκε από την 435η Μοίρα Υποστήριξης Έκτακτων Αναγκών της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, με έδρα τη Γερμανία. Η συγκεκριμένη ομάδα έχει ήδη πραγματοποιήσει δύο επισκέψεις στην Κύπρο, προχωρώντας σε αυτοψία στην αεροπορική βάση και διαμορφώνοντας συγκεκριμένες τεχνικές και επιχειρησιακές προτάσεις.
Το Υπουργείο Άμυνας, σε συντονισμό με τους στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες από τις ΗΠΑ, αναμένεται να καταθέσει συγκεκριμένη πρόταση στο Υπουργικό Συμβούλιο. Το έργο αναμένεται να ενταχθεί σε νέα στρατηγική υποδομών διπλής χρήσης (στρατιωτικής και πολιτικής), με την επίκληση λόγων εθνικής ασφάλειας να μεταβάλλει πλέον το πλαίσιο λήψης αποφάσεων.
Καταληκτικά, η συζήτηση για το νέο δρόμο προς την αεροπορική βάση της Πάφου βρίσκεται πλέον σε κομβικό σημείο, με την πολιτεία να καλείται να ισορροπήσει μεταξύ εθνικής ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας, δύο ζητήματα με βαριές συνέπειες και σύνθετες προεκτάσεις.
Περιβαλλοντικές αντιδράσεις και Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση
Η αναφορά σε λόγους εθνικής ασφάλειας έρχεται σε αντίθεση με σειρά αρνητικών γνωματεύσεων που εξέδωσε η Περιβαλλοντική Αρχή τις τελευταίες δύο δεκαετίες για το προτεινόμενο έργο, το οποίο αφορά την κατασκευή παραλιακού δρόμου που θα συνδέει τον Διεθνή Αερολιμένα Πάφου με την τουριστική περιοχή Πάφου-Γεροσκήπου.
Σύμφωνα με την τελευταία Έκθεση Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (Ιούνιος 2023), η κατασκευή του επίμαχου παραλιακού δρόμου αναμένεται να προκαλέσει σοβαρές, αρνητικές και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις σε είδη και οικοτόπους της περιοχής του Δικτύου Natura 2000 ΖΕΠ Εκβολές Ποταμών Έζουσας, Ξερού και Διαρίζου.
Η Περιβαλλοντική Αρχή, επικαλούμενη και παλαιότερες μελέτες, υποστηρίζει πως οι αρνητικές συνέπειες δεν μπορούν να μετριαστούν επαρκώς και επισημαίνει ότι υπάρχει βιώσιμη εναλλακτική: η αναβάθμιση του υφιστάμενου οδικού δικτύου, η οποία δεν θα προκαλέσει την ίδια περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Το ιστορικό των απορρίψεων:
2005 & 2009: Απορρίφθηκαν περιβαλλοντικές μελέτες λόγω σοβαρών επιπτώσεων στα δύο είδη θαλάσσιων χελωνών που περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα Ι και ΙV της Οδηγίας για τους Οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ) που αναπαράγονται στην περιοχή, καθώς και σε σημαντικά είδη άγριων πτηνών του Παραρτήματος I της Οδηγίας για τα Πτηνά (2009/147/ΕΚ, πρώην Οδηγία 79/409/ΕΟΚ).
2016 & 2017: Νέες μελέτες επιβεβαίωσαν την αλλοίωση, κατακερματισμό και απώλεια ζωτικών ενδιαιτημάτων.
2022 & 2023: Οι αρμόδιες υπηρεσίες επανέλαβαν πως το έργο παραμένει περιβαλλοντικά μη αποδεκτό, προτείνοντας τη χρήση υπαρχουσών υποδομών.
Η στρατηγική σημασία της βάσης και ο ρόλος των ΗΠΑ
Η αεροπορική βάση «Ανδρέας Παπανδρέου» έχει αποκτήσει ιδιαίτερη στρατηγική σημασία για ανθρωπιστικές αποστολές, μεταφορές αμάχων, και ως διαμετακομιστικός κόμβος. Οι ΗΠΑ συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό της αναβάθμισης, η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων:
●Επέκταση διαδρόμου προσγείωσης/απογείωσης
●Κατασκευή υπόστεγου
●Δημιουργία σύγχρονου κέντρου επικοινωνιών
Η οικονομική συνεισφορά των ΗΠΑ θεωρείται δεδομένη, όπως είχε επιβεβαιωθεί και κατά την επίσημη επίσκεψη του Προέδρου Χριστοδουλίδη στην Ουάσιγκτον (30 Οκτωβρίου 2024), επί προεδρίας Μπάιντεν – δέσμευση που δεν μεταβλήθηκε ούτε μετά την εκλογή Τραμπ.
Από το 2005 στο 2025
Η πρώτη περιβαλλοντική μελέτη ετοιμάστηκε το 2005 και απορρίφθηκε, με Γνωμάτευση της Περιβαλλοντικής Αρχής, στις 09/01/2006, λόγω σημαντικών επιπτώσεων στο παραλιακό μέτωπο (επηρεασμός βιότοπου αναπαραγωγής θαλάσσιων χελωνών), αλλά και λόγω λειτουργικών προβλημάτων από την γειτνίαση με το αεροδρόμιο.
Ακολούθησε νέα μελέτη το 2007, για διερεύνηση άλλων εναλλακτικών λύσεων. Το Συμβόλαιο της μελέτης, αφορούσε στην εκπόνηση Περιβαλλοντικής Μελέτης και Προμελέτης και σε περίπτωση έγκρισής της από την Περιβαλλοντική Αρχή, προέβλεπε την ετοιμασία κατασκευαστικών σχεδίων. Η Γνωμάτευση της Περιβαλλοντικής Αρχής εκδόθηκε στις 09/09/2009 και ήταν αρνητική. Ακολούθησε το 2011 εξειδικευμένη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε θέματα προστασίας της θαλάσσιας χελώνας και της πανίδας.
Η περιοχή της προτεινόμενης όδευσης, όπως παρουσιάστηκε το 2016, διέρχεται και καταλαμβάνει 36% της περιοχής του Δικτύου Natura 2000 – ΖΕΠ Εκβολές Ποταμών Έζουσας, Ξερού και Διαρίζου και κατακερματίζει το βιότοπο, η οποία λόγω του γραμμικού της χαρακτήρα αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές περιοχές για πολλά είδη του Παραρτήματος I και μεταναστευτικά είδη της Οδηγίας των Άγριων Πτηνών (2009/147/ΕΚ) όπως κίρκους, φαλκόνια (περιλαμβανομένου του απειλούμενου Falco vespertinus) κ.λπ., ενώ είναι ιδιαίτερης σημασίας για τη φωλεοποίηση των ειδών χαρακτηρισμού της προστατευόμενης περιοχής αλλά και της φραγκολίνας.
Σύμφωνα με την αξιολόγηση της Μελέτης Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΜΕΟΑ), που έγινε στις 24/10/2016, διαφάνηκε ότι η κατασκευή και η χρήση του προτεινόμενου δρόμου θα προκαλέσει την υποβάθμιση της προστατευόμενης περιοχής με αποτέλεσμα σημαντικές, αρνητικές και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στα είδη και στα ενδιαιτήματά τους, καθώς και στους στόχους διατήρησης, στη συνοχή και την ακεραιότητα της ΖΕΠ. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του έργου κατέδειξαν επιπτώσεις οι οποίες αφορούν την αλλαγή χρήσης γης, αλλοίωση, απώλεια και κατακερματισμό της περιοχής, όχληση, απώλεια ειδών της ΖΕΠ και των ενδιαιτημάτων τους, που χρησιμοποιούν ως ζωτικούς χώρους τροφοληψίας, φωλεοποίησης, αναπαραγωγής και ανάπαυσης.
Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, εκδόθηκε σχετική έκθεση Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ) στις 15/3/2017, η οποία κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το έργο θα προκαλέσει σημαντικές, αρνητικές και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις κατά την κατασκευή αλλά και τη λειτουργία του έργου. Το εν λόγω συμπέρασμα συμφωνούσε και με την προηγούμενη σχετική περιβαλλοντική Γνωμάτευση που εκδόθηκε για το έργο στις 9/9/2009 και το γεγονός ότι υπάρχει η εναλλακτική λύση του υφιστάμενου δρόμου.
Μετά από νέα συζήτηση του θέματος στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων, στις 24/2/20217, τα αρμόδια Τμήματα επανεξέτασαν τα δεδομένα και επεσήμαναν εκ νέου ότι, λόγω της περιοχής του Δικτύου Natura 2000 ΖΕΠ Εκβολές Ποταμών Έζουσας, Ξερού και Διαρίζου, δεν μπορεί να επιτραπεί η κατασκευή γέφυρας πάνω από τον ποταμό. Εξάλλου, η εναλλακτική λύση διατρητικής σήραγγας κάτω από τον ποταμό, δεν αποτελεί εφικτή επιλογή, λόγω της τεχνικής της πολυπλοκότητας και των εξειδικευμένων μελετών που θα απαιτούσαν, καθώς και του δυσανάλογου κόστους. Επιπλέον, δεν θα ήταν ούτε περιβαλλοντικά αποδεκτή, επειδή θα εμποδίζει την απρόσκοπτη ροή των υπόγειων υδάτων προς τη θάλασσα.
Ενόψει των πιο πάνω, και δεδομένου ότι το Τμήμα Δημοσίων Έργων δεν είχε την δυνατότητα για περαιτέρω ενασχόληση με το θέμα της περιβαλλοντικής έγκρισης του έργου, το Υπουργείο Μεταφορών συμφώνησε με εισήγηση που τέθηκε από τον πρόεδρο του ΕΒΕ Πάφου προς τον Υπουργό, σε συνάντηση που έγινε στην Πάφο, στις 20/01/2020, για την ανάθεση νέας περιβαλλοντικής μελέτης από το ίδιο το ΕΠΕ Πάφου, για εξέταση εναλλακτικών λύσεων.
Ακολούθως, σύμφωνα με την πιο πάνω απόφαση, κατατέθηκε στο Τμήμα Περιβάλλοντος νέα ΜΕΟΑ, η οποία εξετάστηκε στις 23/9/2022 και για την οποία εκδόθηκε αρνητική γνωμάτευση τον Ιούνιο 2023.
