Η διαδρομή του ψωμιού της Κύπρου, από τον καιρό της εμφάνισής του μέχρι σήμερα, επιβεβαιώνει ότι η ίδια η ύπαρξη της Κύπρου και των κατοίκων της οφείλεται εν πολλοίς στο ψωμί. Το ψωμί ήταν βέβαια διατροφικό είδος που κράτησε τους Κυπρίους ακόμα και σε δύσκολους καιρούς. Ήταν όμως, και είναι, και αξία πολιτισμού, που συνοδεύει σχεδόν όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας και διατηρεί μέχρι σήμερα σημαντικό συμβολικό ρόλο. Είναι αξιοσημείωτο και συγκινητικό να βλέπεις ότι τα τελετουργικά ψωμιά των Κυπρίων της αρχαϊκής περιόδου επιβιώνουν μέχρι σήμερα και φτιάχνονται σε διάφορες περιοχές του νησιού σχεδόν απαράλλακτα. Να σημειώσουμε επίσης ότι η Κύπρος, όπως δείχνουν ευρήματα νεολιθικών οικισμών, είναι ανάμεσα στις παλαιότερες τοποθεσίες του κόσμου όπου πιθανολογείται ότι ξεκίνησε η εξημέρωση του άγριου δίκοκκου σιταριού. Τα δύο ειδών σιταριού, το μονόκοκκο (Triticum Monococum) και το δίκοκκο (Triticum Dicoccum) των οποίων η καλλιέργεια είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη στην Κύπρο από τη νεολιθική εποχή, συγκαταλέγονται ανάμεσα στις τέσσερις αρχαιότερες γνωστές ποικιλίες του πλανήτη και είναι από τα πρώτα δημητριακά που καλλιεργήθηκαν ως τροφή.
Το βιβλίο ήρθε ως φυσική συνέχεια της έρευνας που έκανα όλα αυτά τα χρόνια καθώς και άλλων δύο βιβλίων μου σχετικών με το ψωμί που είχαν ήδη εκδοθεί. Το ψωμί ήταν και παραμένει ένα από τα αγαπημένα μου θέματα. Το πρώτο μου βιβλίο για το θέμα είχε τίτλο «Τόποι κοινοί με ψωμί και με κρασί», με εκδότη το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου. Αναφερόταν κυρίως στις κοινές παραδόσεις των λαών της Κύπρου, της Ελλάδας, της Ρουμανίας, της Ουκρανίας και της Ρωσίας σε σχέση με τα δύο αυτά αγαθά. Ακολούθησε το βιβλίο μου «Ο άρτος της γιορτής-τα εορταστικά ζυμώματα της Πάφου». Το τρίτο και πιο πρόσφατό μου βιβλίο «Το ψωμί της Κύπρου», ήταν λοιπόν η φυσική συνέχεια της ενασχόλησής μου με το θέμα.
Το βιβλίο απευθύνεται σε όλους τους αναγνώστες, μαθητές, φοιτητές, μάγειρες και μελετητές. Ενώ άντλησα πληροφορίες ανατρέχοντας σε πάρα πολλές δευτερογενείς πηγές, τις οποίες αναφέρω στη βιβλιογραφία, ο στόχος μου δεν ήταν ένα ακόμα βιβλίο με ακαδημαϊκό χαρακτήρα, ενός είδους επιστημονική διατριβή. Ήθελα να διαβάζεται ευχάριστα, να φέρνει την ιστορία του ψωμιού κοντά σε όλους τους αναγνώστες που τους ενδιαφέρει το θέμα και, οπωσδήποτε, να προσφέρει στους αναγνώστες την ίδια απόλαυση με αυτήν που εισέπραξα εγώ γράφοντας το βιβλίο.
Ο τελετουργικός του χαρακτήρας στον τόπο μας
Ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στον εθιμικό και τελετουργικό χαρακτήρα του ψωμιού στην Κύπρο. Γιατί;
Το ψωμί στην Κύπρο δεν ήταν ποτέ μόνο τροφή. Συνδέθηκε από την αρχή με τη λατρευτική ζωή και τα κοινωνικά έθιμα της Κύπρου. Αρχαιολογικά ευρήματα όπως ειδώλια και αναθήματα, τάματα δηλαδή, της Αρχαϊκής Περιόδου, τεκμηριώνουν τον τελετουργικό χαρακτήρα του ψωμιού στην Κύπρο από τα βάθη της ιστορίας. Γύρω από το ψωμί χτίστηκαν σύμβολα και σημασίες, έτσι που να αποκτά πλέον άλλες διαστάσεις και να συντροφεύει τον άνθρωπο στις κοινωνικές του σχέσεις, στις γιορτές του, στη χαρά και στη λύπη του, στις σημαντικές στιγμές της ζωής του, στην εργασία του.
Πέρα από τις βιβλιογραφικές πηγές, από πού αλλού άντλησες πληροφορίες;
Πήρα αρκετές συνεντεύξεις και κατέγραψα πληροφορίες από νοικοκυρές και γενικά ανθρώπους που διασώζουν μέχρι σήμερα πολύτιμες παραδόσεις σε σχέση με το ψωμί και τα αρτοποιήματα. Μελέτησα τις σημαντικότερες δευτερογενείς πηγές σε σχέση με το ψωμί της Κύπρου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ενώ, προκειμένου να αναφερθώ και στον πολιτισμό άλλων λαών της Ανατολικής Μεσογείου αλλά και της Ευρώπης γύρω από το ψωμί, άντλησα και στοιχεία από σχετικές σύγχρονες μελέτες. Γι’ αυτό και το βιβλίο περιέχει ένα κεφάλαιο για την παγκόσμια ιστορία του ψωμιού. Κάνοντας αυτή τη σύγκριση, διαπιστώνεις, για παράδειγμα, ότι η δική μας πίτα της σάτζης και αντίστοιχα όλα τα πρόχειρα σαν πίτες ψωμιά που δεν περιέχουν προζύμι είναι μια από τις αρχαιότερες μορφές ψωμιού και συναντάται σε όλες τις ηπείρους. Για σκοπούς φωτογράφησης, ζύμωσα με μαστόρισσες του είδους και φτιάξαμε εορταστικά ψωμιά όπως αυτά του γάμου που μοιάζουν με περίτεχνα κεντήματα. Για όσους έχουν έμπρακτο ενδιαφέρον, αφιέρωσα ένα ολόκληρο κεφάλαιο με παραδοσιακές συνταγές ψωμιών και αρτοποιημάτων.
* Το βιβλίο της Φλωρεντίας Κυθραιώτου «Το ψωμί της Κύπρου» ανήκει στη σειρά πολυτελών εκδόσεων «Βιβλιοθήκη Γεύσης» του Φιλελεύθερου, το οποίο επανακυκλοφορεί την Κυριακή σε περιορισμένη ποσότητα.
