Η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ πριν από σχεδόν δύο χρόνια έβαλε φωτιά στο ήδη φλεγόμενο σκηνικό στη Μέση Ανατολή. Από την πρώτη στιγμή, το μεγάλο ερώτημα ήταν αν το Ισραήλ θα προχωρούσε σε δράση εναντίον του Ιράν.

Πλέον, η απάντηση έχει δοθεί. Η ισραηλινή ηγεσία βρήκε την ευκαιρία που ζητούσε για να προσπαθήσει να πραγματοποιήσει ένα στόχο που για αυτήν είναι υπαρξιακή: την καταστροφή του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης και γιατί όχι την απομάκρυνση του καθεστώτος των Αγιατολάχ. Το πως θα εξελιχθεί η κατάσταση είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Στη συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο, ο Μάνος Καραγιάννης, καθηγητής διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και το King’s College London δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να δούμε μια επικίνδυνη κλιμάκωση, που θα οδηγήσει ακόμη και σε άμεση, εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών. Εξήγησε, πως ο πόλεμος Ισραήλ-Ιράν δεν είναι απλώς μια περιφερειακή σύγκρουση. «Είναι ένα πεδίο δοκιμής για τις νέες μορφές πολέμου του 21ου αιώνα, όπου η τεχνολογία, η πληροφορία και η στρατηγική συνδυάζονται με τρόπους που αλλάζουν ριζικά τη φύση των συγκρούσεων».

Το ιρανικό καθεστώς πλέον βρίσκεται στην πιο δύσκολη θέση στην οποία έχει βρεθεί ποτέ, 46 χρόνια έπειτα από την επανάσταση που το έφερε στην εξουσία. Το τέλος του, όμως, δεν σημαίνει απαραίτητα και καλά νέα για το Ιράν όπως και για ολόκληρη την περιοχή. Σύμφωνα, με τον Μάνο Καραγιάννη η κατάρρευση χωρίς οργανωμένη μετάβαση μπορεί να οδηγήσει σε χάος, εμφύλιο πόλεμο και διάλυση του κράτους, όπως συνέβη στη Λιβύη ή τη Συρία. «Οι γείτονες του Ιράν (π.χ. Τουρκία, Σαουδική Αραβία) μπορεί να εμπλακούν στρατιωτικά ή πολιτικά, διεκδικώντας επιρροή. Με πληθυσμό σχεδόν 90 εκατομμυρίων, μια κατάρρευση θα μπορούσε να προκαλέσει μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, προσφυγικές ροές και επισιτιστική κρίση».

Κύπρος και Ελλάδα παραμένουν σε επιφυλακή, ,όχι μόνο για τους πιθανούς κινδύνους, αλλά και για το ότι έχουν αναπτύξει στενές σχέσεις με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ. «Η στρατηγική σύμπλευση με Ισραήλ και ΗΠΑ προσφέρει ισχυρά πλεονεκτήματα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Συνιστά μια στρατηγική επιλογή της Αθήνας και πλέον της Λευκωσίας. Απαιτεί όμως προσεκτική διαχείριση των περιφερειακών ισορροπιών και ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας, ώστε να αντιμετωπιστούν οι πιθανές παρενέργειες», επεσήμανε.

–Ποια είναι η εκτίμησή σας για το πως θα εξελιχθεί η σύγκρουση του Ισραήλ με το Ιράν;

-Κοιτάξτε, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση, εκτιμώ ότι υπάρχουν τρία βασικά σενάρια. Το πρώτο σενάριο προβλέπει ότι το Ιράν, υπό την πίεση των ισραηλινών επιθέσεων και των οικονομικών κυρώσεων, θα αναγκαστεί να αποδεχθεί μια συμφωνία για τον περιορισμό του πυρηνικού του προγράμματος. Μπορεί δηλαδή η ιρανική ηγεσία να εγκαταλείψει τον εμπλουτισμό ουρανίου για να διασώσει το καθεστώς, αρκεί να υπάρξει μια λύση που να σώζει τα προσχήματα. Αυτό μπορεί να συμβεί με ρωσική ή ευρωπαϊκή συνδρομή, η διοίκηση Τραμπ δεν θεωρείται αρκετά αξιόπιστη από τους Ιρανούς.

Το δεύτερο σενάριο, πιο δραματικό, προβλέπει ότι το Ισραήλ θα συνεχίσει τις επιθέσεις μέχρι να εξουδετερώσει την πολιτική ηγεσία του Ιράν, με στόχο τη δολοφονία του Αλί Χαμενεΐ. Ο ίδιος ο Νετανιάχου έχει δηλώσει πως η εξόντωση του Χαμενεΐ «δεν θα οδηγήσει σε κλιμάκωση, αλλά θα θέσει τέλος στη σύγκρουση». Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει εσωτερική κατάρρευση με απρόβλεπτες συνέπειες για την περιοχή.

Το τρίτο και πιο ανησυχητικό σενάριο είναι η κλιμάκωση στο επίπεδο πυρηνικής απειλής. Αν το καθεστώς αισθανθεί ότι απειλείται υπαρξιακά, μπορεί να επιταχύνει το πυρηνικό του πρόγραμμα. Το Ισραήλ έχει ήδη βομβαρδίσει αρκετές πυρηνικές εγκαταστάσεις, αλλά χωρίς να τις καταστρέψει πλήρως λόγω της υπόγειας θωράκισης τους. Ακόμα και αν η Αμερική μπει στον πόλεμο, πάλι μπορεί ένα κομμάτι του πυρηνικού προγράμματος να παραμείνει ανέπαφο από τους βομβαρδισμούς.

–Στην περίπτωση που η κατάσταση κλιμακωθείθα χρησιμοποιηθούν νέες τακτικές ή νέα όπλα; Για παράδειγμα στον πόλεμο στην Ουκρανία είδαμε την Ρωσία να δίνει ιδιαίτερη σημασία στον κυβερνοπόλεμο και την Ουκρανία να αξιοποιεί τα drones.

-Η χρήση βαλλιστικών πυραύλων από μέρους του Ιράν δείχνει ότι η σύρραξη έχει ήδη περάσει σε επίπεδο στρατηγικής αναμέτρησης, με χρήση προηγμένων όπλων και μεθόδων. Ο πόλεμος Ισραή-Ιράν δεν είναι απλώς μια περιφερειακή σύγκρουση. Είναι ένα πεδίο δοκιμής για τις νέες μορφές πολέμου του 21ου αιώνα, όπου η τεχνολογία, η πληροφορία και η στρατηγική συνδυάζονται με τρόπους που αλλάζουν ριζικά τη φύση των συγκρούσεων. Και προφανώς εξάγονται ήδη πολύτιμα διδάγματα για τη δική μας πλευρά από όσα δραματικά συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή.

–Ας υποθέσουμε πως το καθεστώς τηςΤεχεράνηςτελικά καταρρέει. Έχουμε ιδέα τι μπορεί να ακολουθήσει; Ποιο είναι το καλό και πιο είναι το κακό σενάριο;

–Η κατάρρευση του καθεστώτος στο Ιράν θα αποτελούσε ένα ιστορικό γεγονός με τεράστιες συνέπειες για τη χώρα και την ευρύτερη περιοχή. Σε περίπτωση που υπάρχει οργανωμένη μετάβαση, με συμμετοχή φιλοδημοκρατικών δυνάμεων και στήριξη από τη διεθνή κοινότητα, το Ιράν θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια πιο ανοιχτή κοινωνία, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες. Μια τέτοια ηγεσία θα μπορούσε να επιδιώξει εξομάλυνση των σχέσεων με ΗΠΑ και ΕΕ, άρση των κυρώσεων και επανένταξη στην παγκόσμια οικονομία. Θα μού επιτρέψετε να σας πω, όμως, ότι το σενάριο της ομαλής μετάβασης δεν είναι πολύ ρεαλιστικό. Δυστυχώς, το χειρότερο σενάριο είναι περισσότερο πιθανό. Με άλλα λόγια, η κατάρρευση χωρίς οργανωμένη μετάβαση μπορεί να οδηγήσει σε χάος, εμφύλιο πόλεμο και διάλυση του κράτους, όπως συνέβη στη Λιβύη ή τη Συρία. Οι γείτονες του Ιράν (π.χ. Τουρκία, Σαουδική Αραβία) μπορεί να εμπλακούν στρατιωτικά ή πολιτικά, διεκδικώντας επιρροή. Με πληθυσμό σχεδόν 90 εκατομμυρίων, μια κατάρρευση θα μπορούσε να προκαλέσει μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, προσφυγικές ροές και επισιτιστική κρίση.

–Το κενό εξουσίας που θα ακολουθήσει αν το ιρανικό καθεστώς καταρρεύσει θα επιδιώξουν αρκετοί να το καλύψουν. Η Τουρκία, πιστεύετε, θα αναζητήσει, άμεσα ρόλο; Και τι θα σημαίνει αυτό για την Κύπρο και την Ελλάδα;

-Αν το καθεστώς στο Ιράν καταρρεύσει, η Τουρκία είναι πολύ πιθανό να επιδιώξει άμεσο και ενεργό ρόλο στην επόμενη μέρα της περιοχής. Πιστεύω ότι η Άγκυρα θα κινηθεί γρήγορα και αποφασιστικά για να καλύψει το γεωπολιτικό κενό, με στόχο την ενίσχυση της επιρροής της στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής και του Καυκάσου. Η Άγκυρα θα προβάλλει τον εαυτό της ως σταθεροποιητική δύναμη, προσφέροντας «ασφάλεια» σε σουνιτικές κοινότητες ή φιλοτουρκικές ομάδες, όπως έκανε στη Συρία μετά την πτώση του Άσαντ. Ενδέχεται να επιχειρήσει στρατιωτική ή πολιτική διείσδυση στο βορειοδυτικό Ιράν για να επιδιώξει τη δημιουργία μιας αυτόνομης αζερικής περιοχής και να ελέγξει τους κουρδικούς πληθυσμούς του Ιράν. Η κατάρρευση του Ιράν μπορεί ακόμα να προκαλέσει νέο κύμα μεταναστών προς την Ευρώπη, με την Ελλάδα και την Κύπρο στην πρώτη γραμμή. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, η Άγκυρα ενδέχεται να χρησιμοποιήσει αυτές τις ροές ως διαπραγματευτικό εργαλείο.

–Η Κύπρος αλλά και η Ελλάδα έχουν ενισχύσει σημαντικά τις σχέσεις τους τόσο με το Ισραήλ όσο και με τις ΗΠΑ. Θα υπάρξουν συνέπειες, παρενέργειες για Λευκωσία και Αθήνα επειδή βρίσκονται στην ίδια τροχιά με Τελ Αβίβ και Ουάσιγκτον;

-Η στρατηγική σύμπλευση με Ισραήλ και ΗΠΑ προσφέρει ισχυρά πλεονεκτήματα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Συνιστά μια στρατηγική επιλογή της Αθήνας και πλέον της Λευκωσίας. Απαιτεί όμως προσεκτική διαχείριση των περιφερειακών ισορροπιών και ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας, ώστε να αντιμετωπιστούν οι πιθανές παρενέργειες. Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Αυτή τη στιγμή, Ελλάδα και Κύπρος λειτουργούν ως κόμβοι φιλοξενίας και συντονισμού για χιλιάδες Ισραηλινούς πολίτες. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι η βοήθεια της Ελλάδας και της Κύπρου εκτιμάται πάρα πολύ από τους Ισραηλινούς, αλλά χρειάζεται εγρήγορση σε επίπεδο ασφάλειας.

–Η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν δείχνει πως ο σεβασμός στο διεθνές δίκαιο θεωρείται όλο και λιγότερο δεδομένος. Τι σημαίνει αυτό για την Κύπρο και την Ελλάδα που έχουν απέναντί τους μια αναθεωρητική, αναβαθμισμένη Τουρκία;

-Κακά τα ψέματα, η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν αποδυναμώνει το διεθνές δίκαιο ως εργαλείο μη-στρατιωτικής αποτροπής και ενισχύει τη λογική των προληπτικών χτυπημάτων. Για την Ελλάδα και την Κύπρο, αυτό σημαίνει ότι η διπλωματική και στρατιωτική ετοιμότητα πρέπει να ενισχυθεί, καθώς η Τουρκία μπορεί να αξιοποιήσει το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον για να «τεστάρει» τα όρια της διεθνούς ανοχής.

– Έχετε συγγράψει αρκετά άρθρα για την ιρανική εξωτερική πολιτική και τη σχέση τους Ιράν με σιιτικές οργανώσεις στη Μέση Ανατολή και είσαστε καλός γνώστης της περιοχής. Επομένως, πως βλέπετε ότι θα διαμορφωθεί η επόμενη μέρα στη Μέση Ανατολή αν νικητής της σύγκρουσης είναι το Ισραήλ; Και πως θα διαμορφωθεί αν νικήσει το Ιράν;

-Η στρατιωτική επικράτηση του Ισραήλ θα έχει ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση του πυρηνικού και πυραυλικού προγράμματος του Ιράν, καθώς και των δικτύων επιρροής του στην περιοχή, όπως η Χεζμπολάχ και οι Χούθι στην Υεμένη. Αυτό θα μειώσει πολύ την ικανότητα του Ιράν να επηρεάζει τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή μέσω πληρεξουσίων. Το Ισραήλ θα εδραιώσει τη θέση του ως κυρίαρχη στρατιωτική δύναμη στην περιοχή. Η επικράτηση του Ισραήλ μπορεί όμως να οδηγήσει άλλα κράτη της περιοχής να επενδύσουν σε στρατιωτική τεχνολογία και εξοπλισμούς, φοβούμενα την υπεροχή του. Μια τέτοια αντίδραση θα εντείνει τις εντάσεις και θα δημιουργήσει νέες εστίες ανταγωνισμού.

Στην περίπτωση του Ιράν, η νίκη θα είχε διαφορετικά χαρακτηριστικά. Όσο οι ιρανικές δυνάμεις είναι σε θέση να εξαπολύουν πυραυλικές επιθέσεις εναντίον του Ισραήλ, η ισραηλινή ηγεσία θα εντατικοποιεί τις αεροπορικές του επιχειρήσεις. Αν το ιρανικό καθεστώς τελικά μείνει στη θέση του, τότε θα μπορεί να υποστηρίξει ότι έχει κερδίσει τον πόλεμο. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέα φάση «ψυχρού πολέμου» μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, με την Τουρκία να επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε ανταγωνιστικά στρατόπεδα.

–Η Χεζμπολάχ, ο πιο ισχυρός και πιστός σύμμαχος του Ιράν, δεν έκανε το παραμικρό για να βοηθήσει την Τεχεράνη. Ισχύει ότι ο «άξονας της αντίστασης» έχει σπάσει και πως οι δρώντες του είναι ο καθένας μόνος του;

-Εκτιμώ ότι είναι νωρίς για να υποστηρίξουμε κάτι τέτοιο. Αυτή τη στιγμή πάντως η Χεζμπολάχ δεν φαίνεται να επιθυμεί την εμπλοκή της στην ιρανοϊσραηλινή πολεμική αντιπαράθεση. Δεν είναι τυχαίο ότι ο νέος ηγέτης της Χεζμπολάχ, Ναΐμ Κασέμ (ο πρώην υπαρχηγός) εμφανίστηκε δημόσια χωρίς ιρανικές σημαίες ή πορτρέτα του Χομεϊνί, σηματοδοτώντας μια αποστασιοποίηση από την Τεχεράνη. Επίσης, οι σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ δεν φαίνεται αυτή τη στιγμή να παίρνουν θέση μάχης εναντίον δυτικών συμφερόντων στη χώρα. Ωστόσο, το κίνημα των Χούθι στην Υεμένη έχει δηλώσει δημόσια πως βρίσκεται σε στενό συντονισμό με την Τεχεράνη και είναι έτοιμο να την υποστηρίξει στρατιωτικά στην αντιπαράθεση με το Ισραήλ. Οι Χούθι φαίνεται να είναι ο πιο πιστός και πρόθυμος στρατιωτικός σύμμαχος του Ιράν αυτή τη στιγμή, με πιθανή συνέχιση των επιθέσεων εναντίον του Ισραήλ.

-Υπάρχει πράγματι διάσταση μεταξύ ΗΠΑ και Ισραήλ; Τι θα κάνουν τώρα οι ΗΠΑ που βλέπουν τον πιο στενό τους σύμμαχο στη Μέση Ανατολή να είναι έτοιμος για όλα ενώ ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ δηλώνει πως προτιμά την ειρήνη;

-Ο Αμερικανός Πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ έχει όντως εκφράσει την προτίμησή του για την ειρήνη, αποφεύγοντας μέχρι στιγμής την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο. Παρά τη συγκέντρωση αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή, δεν έχει δοθεί εντολή για στρατιωτική δράση, αν και το Ισραήλ πιέζει για ενεργή συμμετοχή. Αυτή η στρατηγική διάσταση μεταξύ των δύο συμμάχων δημιουργεί αβεβαιότητα για την εξέλιξη της σύγκρουσης. Εκτιμώ ότι οι επόμενες ώρες και ημέρες θα είναι κρίσιμες για το αν αυτή η διάσταση θα οδηγήσει σε ρήγμα ή σε συντονισμένη επίθεση εναντίον των Ιρανών. Πάντως είναι αρκετά πιθανόν να μην αποφύγει ο Ντόναλντ Τραμπ την εμπλοκή της Αμερικής στον πόλεμο.