Συνεχής είναι η προσπάθεια ώστε να καταστεί η Κύπρος προορισμός για ποιοτικές επενδύσεις κάτι που έχει επιτύχει σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια, μέσα από τις στοχευμένες στρατηγικές του Κυπριακού Οργανισμού Προώθησης Επενδύσεων (Invest Cyprus). Σύμφωνα με τον γενικό διευθυντή του Invest Cyprus Γιώργο Καμπανέλλα, σημαντικό στοιχείο της αναθεωρημένης στρατηγικής του Οργανισμού είναι η προσέλκυση επενδύσεων σε τεχνολογίες αιχμής ενώ έμφαση δίδεται και στα επενδυτικά κεφάλαια τα οποία την τελευταία πενταετία κατέγραψαν αύξηση 70% στην Κύπρο.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Κύπρο. Είστε ικανοποιημένοι από αυτήν την εξέλιξη ή μπορούμε να προσελκύσουμε ακόμα περισσότερες επενδύσεις;
Είναι γεγονός ότι η πορεία ανάκαμψης που ακολούθησε τα τελευταία χρόνια η κυπριακή οικονομία, αποτυπώθηκε και στην εισροή ξένων επενδύσεων. Το πιο σημαντικό είναι ότι καταφέραμε να προσελκύσουμε ξένα κεφάλαια σε σημαντικούς κλάδους της κυπριακής οικονομίας, όπως ο τομέας των επενδυτικών ταμείων, οι τράπεζες, η ναυτιλία, η εκπαίδευση, το λιανικό εμπόριο, ο τουρισμός, ο ιατροφαρμακευτικός τομέας και η ενέργεια. Το ζητούμενο είναι να συνεχίσουμε να προσελκύουμε ποιοτικές ξένες επενδύσεις προστιθέμενης αξίας αφενός για σκοπούς ενίσχυσης της αγοράς εργασίας και αφετέρου για την οικοδόμηση συνθηκών μακροχρόνιας βιώσιμης ανάπτυξης.
Επικρατεί η εντύπωση πως αυτή η αύξηση στις ΑΞΕ τα τελευταία χρόνια οφειλόταν περισσότερο στην κρίση και στην πίεση που υπήρχε στην αξία περιουσιακών στοιχείων παρά στο ότι διέκριναν επιτέλους οι ξένοι επενδυτές τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας. Έτσι είναι;
Πιστεύω ότι είναι ισοπεδωτική μία τέτοια προσέγγιση. Η διόρθωση στις τιμές περιουσιακών στοιχείων σίγουρα διαδραμάτισε κάποιο ρόλο, όμως, ο καθοριστικός παράγοντας ήταν οι προοπτικές και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Κύπρου. Συγκεκριμένα η πρόσβαση που προσφέρει στις αγορές της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, το ελκυστικό και διαφανές φορολογικό καθεστώς, το χαμηλό λειτουργικό κόστος, οι ποιοτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες που παρέχει, η υψηλή ποιότητα ζωής που μπορεί να προσφέρει, αλλά και το ταλαντούχο ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει.
Πως προχωρά ο σχεδιασμός για προσέλκυση οργανισμών που θα χρησιμοποιήσουν την Κύπρο για headquartering. Υπάρχει ανταπόκριση;
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Κύπρο. Είστε ικανοποιημένοι από αυτήν την εξέλιξη ή μπορούμε να προσελκύσουμε ακόμα περισσότερες επενδύσεις;
Είναι γεγονός ότι η πορεία ανάκαμψης που ακολούθησε τα τελευταία χρόνια η κυπριακή οικονομία, αποτυπώθηκε και στην εισροή ξένων επενδύσεων. Το πιο σημαντικό είναι ότι καταφέραμε να προσελκύσουμε ξένα κεφάλαια σε σημαντικούς κλάδους της κυπριακής οικονομίας, όπως ο τομέας των επενδυτικών ταμείων, οι τράπεζες, η ναυτιλία, η εκπαίδευση, το λιανικό εμπόριο, ο τουρισμός, ο ιατροφαρμακευτικός τομέας και η ενέργεια. Το ζητούμενο είναι να συνεχίσουμε να προσελκύουμε ποιοτικές ξένες επενδύσεις προστιθέμενης αξίας αφενός για σκοπούς ενίσχυσης της αγοράς εργασίας και αφετέρου για την οικοδόμηση συνθηκών μακροχρόνιας βιώσιμης ανάπτυξης.
Επικρατεί η εντύπωση πως αυτή η αύξηση στις ΑΞΕ τα τελευταία χρόνια οφειλόταν περισσότερο στην κρίση και στην πίεση που υπήρχε στην αξία περιουσιακών στοιχείων παρά στο ότι διέκριναν επιτέλους οι ξένοι επενδυτές τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας. Έτσι είναι;
Πιστεύω ότι είναι ισοπεδωτική μία τέτοια προσέγγιση. Η διόρθωση στις τιμές περιουσιακών στοιχείων σίγουρα διαδραμάτισε κάποιο ρόλο, όμως, ο καθοριστικός παράγοντας ήταν οι προοπτικές και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Κύπρου. Συγκεκριμένα η πρόσβαση που προσφέρει στις αγορές της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, το ελκυστικό και διαφανές φορολογικό καθεστώς, το χαμηλό λειτουργικό κόστος, οι ποιοτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες που παρέχει, η υψηλή ποιότητα ζωής που μπορεί να προσφέρει, αλλά και το ταλαντούχο ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει.
Πως προχωρά ο σχεδιασμός για προσέλκυση οργανισμών που θα χρησιμοποιήσουν την Κύπρο για headquartering. Υπάρχει ανταπόκριση;
Οι προωθητικές δράσεις του Invest Cyprus αναπτύσσονται σε δύο επίπεδα. Από τη μια στοχεύουμε στην προώθηση της Κύπρου ως ελκυστικού επενδυτικού προορισμού και την ίδια ώρα εργαζόμαστε για την ανάδειξή της ως αξιόπιστου και ανταγωνιστικού επιχειρηματικού κέντρου. Προς τον σκοπό αυτό συνεργαζόμαστε με μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα και ΜΜΕ του εξωτερικού όπως το Bloomberg και το CNBC, ενώ διοργανώνουμε διεθνή συνέδρια τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Κύπρο φιλοξενώντας ξένους επενδυτές, όπως το Cyprus International Investors Summit… Σε όλες τις διεθνείς αποστολές μας στο πλαίσιο της προσπάθειας εξερεύνησης νέων αγορών, αλλά και στις δράσεις που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της προσπάθειας διαχείρισης του Brexit, εργαστήκαμε για να μεταφέρουμε το μήνυμα ότι η Κύπρος συγκεντρώνει τέτοια χαρακτηριστικά που την καθιστούν ιδανική επιλογή ως κύρια ή εναλλακτική βάση δραστηριοποίησης επιχειρήσεων εντός της ευρωπαϊκής αγοράς. Είδαμε να αποδίδουν καρπούς οι προσπάθειές μας, αφού εταιρείες που είχαν ως έδρα τη Βρετανία, ανακοίνωσαν ενόψει Brexit τη μεταφορά της έδρας τους στην Κύπρο ή επέδειξαν ζωηρό ενδιαφέρον προς αυτήν την κατεύθυνση. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στις κοινές δράσεις μας με τον CIFA για την προσέλκυση επενδυτικών ταμείων από την Μεγάλη Βρετανία στην χώρα μας ως επίσης και οι κοινές δράσεις με το Υφυπουργείο Ναυτιλίας με την διοργάνωση roadshows και επιχειρηματικών δείπνων για την προσέλκυση περισσότερων ναυτιλιακών εταιρειών. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί σε αυτό το σημείο η συλλογική προσπάθεια που γίνεται από την κυβέρνηση και συγκεκριμένα τα Υπουργείο Εξωτερικών και Εργασίας με την στήριξη του Οργανισμού μας για διεκδίκηση της έδρας της Ευρωπαϊκής Αρχής Εργασίας, ενός νεοσύστατου Ευρωπαϊκού Οργανισμού.
Σε ποιους τομείς επικεντρώνεστε και προωθείτε την Κύπρο στο εξωτερικό ώστε να πείσετε νέους επενδυτές να έρθουν στο νησί;
Η προσπάθεια μας πλέον είναι πιο στοχευμένη γεωγραφικά. Προτεραιότητα είναι η διείσδυση σε αγορές που δεν είχαμε εξερευνήσει μέχρι σήμερα και οι οποίες παρουσιάζουν μεγάλες προοπτικές, όπως είναι για παράδειγμα η αγορά της Νοτιοανατολικής Ασίας. Την περασμένη Πέμπτη πραγματοποιήθηκε κοινή εκδήλωση του Κυπρο-Νοτιοασιατικού Επιχειρηματικού Συνδέσμου και του Invest Cyprus, με κεντρικό ομιλητή τον υπουργό Εξωτερικών κ. Νίκο Χριστοδουλίδη. Τόσο ο υπουργός Εξωτερικών, όσο και οι πρόεδροι των δύο Οργανισμών, συμφώνησαν ότι πρόκειται για μία ιδιαίτερα ελπιδοφόρα αγορά που προσφέρει μεγάλες προοπτικές στον τομέα των επενδύσεων και για την αναβάθμιση των εμπορικών σχέσεων. Παράλληλα, πέραν των παραδοσιακών τομέων την οικονομίας όπως είναι η ναυτιλία, ο τουρισμός και ο τομέας ακινήτων και ανάπτυξης γης προσπαθούμε να επεκταθούμε και σε εναλλακτικούς τομείς της οικονομίας. Ο τομέας των επενδυτικών ταμείων, για παράδειγμα, ο οποίος παρουσιάζει πολύ μεγάλες προοπτικές, ενώ έμφαση δίνουμε και σε άλλους τομείς όπως η οπτικοακουστική βιομηχανία για την οποία ο Invest Cyprus έχει την αποκλειστική ευθύνη της προώθησης αλλά και της διαχείρισης σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών του σχεδίου κινήτρων. Ως Invest Cyprus επικεντρωνόμαστε ιδιαίτερα στην προσέλκυση εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της τεχνολογίας, σε μια προσπάθεια να αυξήσουμε τον αριθμό τέτοιων εταιρειών που επιλέγουν την Κύπρου για έδρα, δημιουργώντας ταυτόχρονα νέες θέσεις εργασίας.
Αντίστοιχα, για ποιους τομείς διαβλέπετε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από ξένους;
Αναφορικά με το ενδιαφέρον των ξένων για μεταφορά έδρας στην Κύπρο, σίγουρα οι τομείς της ναυτιλίας και των επενδυτικών ταμείων βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα επενδυτικά κεφάλαια που μεταφέρθηκαν στην Κύπρο την τελευταία πενταετία κατέγραψαν αύξηση 70%, ενώ εντυπωσιακή αύξηση κατέγραψε και το σύνολο των υπό διαχείριση επενδυτικών κεφαλαίων που ξεπέρασε τα €5,8 δις. Όσον αφορά επενδύσεις από ξένους, παρατηρούμε ότι το ενδιαφέρον εστιάζεται στον τομέα των ακινήτων είτε αυτά αφορούν οικιστικά είτε εμπορικά ακίνητα, περιλαμβανομένων των ξενοδοχειακών μονάδων, ακόμα και των φοιτητικών εστιών. Επίσης έντονο ενδιαφέρον την περίοδο αυτή παρατηρείτε στα έργα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας καθώς οι προοπτικές από πλευράς απόδοσης θεωρούνται σημαντικές για τους ξένους επενδυτές..
Δεν θεωρείτε πως θα ήταν πιο ωφέλιμο αν επικεντρωνόμασταν σε ένα συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας παρά αυτό που γίνεται σήμερα, με ανοίγματα σε πολλούς διαφορετικούς τομείς (funds, κινηματογράφο, start–ups, regional headquartering κτλ);
Από τη στιγμή που υπάρχουν αρκετά δυνατά-συγκριτικά πλεονεκτήματα δεν βλέπω τον λόγο να ακολουθήσουμε μία τέτοια προσέγγιση. Βασικό ζητούμενο είναι να βελτιωθούμε σε δύο επίπεδα. Το πρώτο αφορά την περαιτέρω βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος της χώρας, με την υλοποίηση των διαφόρων μεταρρυθμιστικών προτάσεων, να προωθήσουμε τον ψηφιακό μετασχηματισμό και να αντιμετωπίσουμε τις γραφειοκρατικές δυσλειτουργίες. Το δεύτερο αφορά την ενδυνάμωση του δικτύου των Διπλωματικών Αποστολών της Κύπρου στο εξωτερικό, τόσο με το άνοιγμα νέων Πρεσβειών και Προξενείων όσο και με την ενίσχυση των υφιστάμενων.
ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Μεγάλος όγκος των ξένων επενδύσεων τα τελευταία χρόνια αφορά τον ευρύτερο τομέα των ακινήτων και το Πρόγραμμα πολιτογράφησης επενδυτών. Πόσο υγιής είναι αυτή η κατάσταση και ποια είναι τα οφέλη του Προγράμματος για την κυπριακή οικονομία;
Το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα είχε ουσιαστική συνεισφορά στην προσπάθεια επανεκκίνησης της αναπτυξιακής δραστηριότητας στην Κύπρο. Τα οφέλη του αγγίζουν το σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας και δεν περιορίζονται στον τομέα των ακινήτων. Μεταξύ άλλων, συνέβαλε στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, στην αύξηση των φορολογικών εσόδων του κράτους, στη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων επιχειρήσεων, αλλά και στην αναθέρμανση κλάδων ζωτικής σημασίας για την οικονομία του τόπου. Επιπλέον, με την παρουσία επενδυτών διεθνούς εμβέλειας, ενισχύεται η προσπάθεια προώθησης της Κύπρου ως ελκυστικού επιχειρηματικού κέντρου. Θεωρούμε ότι δημιουργήθηκε δυσανάλογος και αχρείαστος θόρυβος, τον οποίο και εμείς από την πλευρά μας ως Invest Cyprus προσπαθήσαμε να αντιμετωπίσουμε στο πλαίσιο της διεθνούς μας δράσης. Σε κάθε περίπτωση πιστεύουμε ότι οι αλλαγές που προωθήθηκαν πρόσφατα είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, αφού καθιστούν το πρόγραμμα πιο στοχευμένο, πιο προσαρμοσμένο στα σημερινά δεδομένα της κυπριακής οικονομίας και θωρακίζουν την αξιοπιστία του. Με τις αλλαγές που έγιναν, διανοίγονται ακόμη μεγαλύτερες προοπτικές για προσέλκυση ποιοτικών ξένων επενδύσεων σε όλους ανεξαιρέτως τους τομείς της οικονομίας.
Σε ποιους τομείς επικεντρώνεστε και προωθείτε την Κύπρο στο εξωτερικό ώστε να πείσετε νέους επενδυτές να έρθουν στο νησί;
Η προσπάθεια μας πλέον είναι πιο στοχευμένη γεωγραφικά. Προτεραιότητα είναι η διείσδυση σε αγορές που δεν είχαμε εξερευνήσει μέχρι σήμερα και οι οποίες παρουσιάζουν μεγάλες προοπτικές, όπως είναι για παράδειγμα η αγορά της Νοτιοανατολικής Ασίας. Την περασμένη Πέμπτη πραγματοποιήθηκε κοινή εκδήλωση του Κυπρο-Νοτιοασιατικού Επιχειρηματικού Συνδέσμου και του Invest Cyprus, με κεντρικό ομιλητή τον υπουργό Εξωτερικών κ. Νίκο Χριστοδουλίδη. Τόσο ο υπουργός Εξωτερικών, όσο και οι πρόεδροι των δύο Οργανισμών, συμφώνησαν ότι πρόκειται για μία ιδιαίτερα ελπιδοφόρα αγορά που προσφέρει μεγάλες προοπτικές στον τομέα των επενδύσεων και για την αναβάθμιση των εμπορικών σχέσεων. Παράλληλα, πέραν των παραδοσιακών τομέων την οικονομίας όπως είναι η ναυτιλία, ο τουρισμός και ο τομέας ακινήτων και ανάπτυξης γης προσπαθούμε να επεκταθούμε και σε εναλλακτικούς τομείς της οικονομίας. Ο τομέας των επενδυτικών ταμείων, για παράδειγμα, ο οποίος παρουσιάζει πολύ μεγάλες προοπτικές, ενώ έμφαση δίνουμε και σε άλλους τομείς όπως η οπτικοακουστική βιομηχανία για την οποία ο Invest Cyprus έχει την αποκλειστική ευθύνη της προώθησης αλλά και της διαχείρισης σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών του σχεδίου κινήτρων. Ως Invest Cyprus επικεντρωνόμαστε ιδιαίτερα στην προσέλκυση εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της τεχνολογίας, σε μια προσπάθεια να αυξήσουμε τον αριθμό τέτοιων εταιρειών που επιλέγουν την Κύπρου για έδρα, δημιουργώντας ταυτόχρονα νέες θέσεις εργασίας.
Αντίστοιχα, για ποιους τομείς διαβλέπετε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από ξένους;
Αναφορικά με το ενδιαφέρον των ξένων για μεταφορά έδρας στην Κύπρο, σίγουρα οι τομείς της ναυτιλίας και των επενδυτικών ταμείων βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα επενδυτικά κεφάλαια που μεταφέρθηκαν στην Κύπρο την τελευταία πενταετία κατέγραψαν αύξηση 70%, ενώ εντυπωσιακή αύξηση κατέγραψε και το σύνολο των υπό διαχείριση επενδυτικών κεφαλαίων που ξεπέρασε τα €5,8 δις. Όσον αφορά επενδύσεις από ξένους, παρατηρούμε ότι το ενδιαφέρον εστιάζεται στον τομέα των ακινήτων είτε αυτά αφορούν οικιστικά είτε εμπορικά ακίνητα, περιλαμβανομένων των ξενοδοχειακών μονάδων, ακόμα και των φοιτητικών εστιών. Επίσης έντονο ενδιαφέρον την περίοδο αυτή παρατηρείτε στα έργα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας καθώς οι προοπτικές από πλευράς απόδοσης θεωρούνται σημαντικές για τους ξένους επενδυτές..
Δεν θεωρείτε πως θα ήταν πιο ωφέλιμο αν επικεντρωνόμασταν σε ένα συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας παρά αυτό που γίνεται σήμερα, με ανοίγματα σε πολλούς διαφορετικούς τομείς (funds, κινηματογράφο, start–ups, regional headquartering κτλ);
Από τη στιγμή που υπάρχουν αρκετά δυνατά-συγκριτικά πλεονεκτήματα δεν βλέπω τον λόγο να ακολουθήσουμε μία τέτοια προσέγγιση. Βασικό ζητούμενο είναι να βελτιωθούμε σε δύο επίπεδα. Το πρώτο αφορά την περαιτέρω βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος της χώρας, με την υλοποίηση των διαφόρων μεταρρυθμιστικών προτάσεων, να προωθήσουμε τον ψηφιακό μετασχηματισμό και να αντιμετωπίσουμε τις γραφειοκρατικές δυσλειτουργίες. Το δεύτερο αφορά την ενδυνάμωση του δικτύου των Διπλωματικών Αποστολών της Κύπρου στο εξωτερικό, τόσο με το άνοιγμα νέων Πρεσβειών και Προξενείων όσο και με την ενίσχυση των υφιστάμενων.
ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Μεγάλος όγκος των ξένων επενδύσεων τα τελευταία χρόνια αφορά τον ευρύτερο τομέα των ακινήτων και το Πρόγραμμα πολιτογράφησης επενδυτών. Πόσο υγιής είναι αυτή η κατάσταση και ποια είναι τα οφέλη του Προγράμματος για την κυπριακή οικονομία;
Το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα είχε ουσιαστική συνεισφορά στην προσπάθεια επανεκκίνησης της αναπτυξιακής δραστηριότητας στην Κύπρο. Τα οφέλη του αγγίζουν το σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας και δεν περιορίζονται στον τομέα των ακινήτων. Μεταξύ άλλων, συνέβαλε στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, στην αύξηση των φορολογικών εσόδων του κράτους, στη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων επιχειρήσεων, αλλά και στην αναθέρμανση κλάδων ζωτικής σημασίας για την οικονομία του τόπου. Επιπλέον, με την παρουσία επενδυτών διεθνούς εμβέλειας, ενισχύεται η προσπάθεια προώθησης της Κύπρου ως ελκυστικού επιχειρηματικού κέντρου. Θεωρούμε ότι δημιουργήθηκε δυσανάλογος και αχρείαστος θόρυβος, τον οποίο και εμείς από την πλευρά μας ως Invest Cyprus προσπαθήσαμε να αντιμετωπίσουμε στο πλαίσιο της διεθνούς μας δράσης. Σε κάθε περίπτωση πιστεύουμε ότι οι αλλαγές που προωθήθηκαν πρόσφατα είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, αφού καθιστούν το πρόγραμμα πιο στοχευμένο, πιο προσαρμοσμένο στα σημερινά δεδομένα της κυπριακής οικονομίας και θωρακίζουν την αξιοπιστία του. Με τις αλλαγές που έγιναν, διανοίγονται ακόμη μεγαλύτερες προοπτικές για προσέλκυση ποιοτικών ξένων επενδύσεων σε όλους ανεξαιρέτως τους τομείς της οικονομίας.
Θεωρείτε πως υπάρχει εξάρτηση της πορείας της οικονομίας και του τομέα των ακινήτων από το συγκεκριμένο πρόγραμμα;
Όπως κατέδειξε σχετική μελέτη που εκπόνησε το Υπουργείο Οικονομικών, η συμβολή του Προγράμματος είναι μεν σημαντική σε όλα τα επίπεδα που έχω ήδη αναφέρει, όμως δεν θα έλεγα ότι υπάρχει εξάρτηση από αυτό. Η προσπάθεια προσέλκυσης ξένων επενδύσεων είναι πολυδιάστατη. Εξελίχθηκε και συνεχίζει να εξελίσσεται σε πολλούς τομείς και επίπεδα, στη βάση ενός πολύ συγκεκριμένου στρατηγικού σχεδιασμού, μέχρι στιγμής με θετικά αποτελέσματα. Αυτό που χρειάζεται είναι διαρκής μελέτη της αγοράς και των διεθνών τάσεων, σωστή στόχευση, μα κυρίως συνεχής βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και του επενδυτικού προϊόντος που προσφέρουμε.
Όπως κατέδειξε σχετική μελέτη που εκπόνησε το Υπουργείο Οικονομικών, η συμβολή του Προγράμματος είναι μεν σημαντική σε όλα τα επίπεδα που έχω ήδη αναφέρει, όμως δεν θα έλεγα ότι υπάρχει εξάρτηση από αυτό. Η προσπάθεια προσέλκυσης ξένων επενδύσεων είναι πολυδιάστατη. Εξελίχθηκε και συνεχίζει να εξελίσσεται σε πολλούς τομείς και επίπεδα, στη βάση ενός πολύ συγκεκριμένου στρατηγικού σχεδιασμού, μέχρι στιγμής με θετικά αποτελέσματα. Αυτό που χρειάζεται είναι διαρκής μελέτη της αγοράς και των διεθνών τάσεων, σωστή στόχευση, μα κυρίως συνεχής βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και του επενδυτικού προϊόντος που προσφέρουμε.
