Ο Ντόναλντ Τραμπ ως πρόεδρος των ΗΠΑ διεκδικεί μια μοναδική διάκριση. Σε όλες τις προηγούμενες θητείες στον Λευκό Οίκο, υπήρχαν περίοδοι – μέχρι και μήνες – που ακόμη και μορφωμένοι, ενημερωμένοι Βρετανοί, Γερμανοί, Ινδοί, Βραζιλιάνοι, Γάλλοι ή Αυστραλοί δεν έδιναν ούτε μια στιγμή σημασία στον ηγέτη της Αμερικής.
Βέβαια, μας κέντριζε την προσοχή όταν ένας πρόεδρος επισκεπτόταν τη χώρα μας ή ξεκινούσε έναν πόλεμο ή παραπεμπόταν σε δίκη ή είχε μια απίστευτα όμορφη σύζυγο που ντυνόταν υπέροχα. Γνωρίζαμε ότι οι ΗΠΑ ήταν η πλουσιότερη και με τη μεγαλύτερη επιρροή χώρα στη γη και ότι στα σημαντικά θέματα, έπρεπε να παίζουμε τον ρόλο του ακόλουθου. Αλλά ακόμη και κάποιος σαν εμένα, που έζησε στις ΗΠΑ για μερικά χρόνια και τις επισκεπτόταν τακτικά μέχρι τον Ιανουάριο του 2025, δεν ξαγρυπνούσα τις νύχτες αναρωτώμενος τι θα μπορούσε να κάνει στη συνέχεια η υπερδύναμη της γειτονιάς μας.
Σήμερα, αυτό έχει αλλάξει. Συνηθίζαμε να κοροϊδεύουμε τους νευρικούς τύπους που περνούσαν τη ζωή τους τρομοκρατημένοι ότι ένα αεροπλάνο μπορεί κάποια στιγμή να πέσει πάνω στο σπίτι τους. Τώρα, όμως, ξέρουμε ακριβώς πώς νιώθουν αυτοί οι άνθρωποι.
Είμαστε υπνωτισμένοι, στοιχειωμένοι, από ό,τι λέει και κάνει ο Τραμπ, επειδή κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την επόμενη εναλλαγή της διάθεσής του (mood swing). Αυτό, τον ευχαριστεί. Το μόνο που θέλει από τη ζωή είναι αφάνταστα πλούτη και οι υπόλοιποι να υποκλινόμαστε σε κάθε του καπρίτσιο. Είναι ο Βασιλιάς Ήλιος, το επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής, επειδή έχει δείξει την προθυμία αλλά και τη δύναμη να προκαλέσει καταιγίδα, ή να λάμψει, ανάλογα με την παρόρμηση.
Κανείς δεν πρέπει να μπορεί να προσποιείται ότι αυτό είναι φυσιολογικό. Είναι απολύτως αφύσικο. Αντιπροσωπεύει μια πολιτική κλιματική αλλαγή, κατά κάποιο τρόπο πιο περίπλοκη από το γεγονός ότι ζούμε σε έναν πλανήτη που θερμαίνεται όλο και περισσότερο. Και αυτό, διότι κάποιες μέρες η χώρα μας – όποια κι αν είναι αυτή – βρίσκεται στον φούρνο μικροκυμάτων του Λευκού Οίκου, ενώ άλλες, ξαφνικά, είναι εκτεθειμένη στον πάγο.
Τελευταίο παράδειγμα είναι η ανακοίνωση του Τραμπ ότι οι ΗΠΑ θα στείλουν στην Ουκρανία νέα συστήματα αεράμυνας, τα οποία έχουν αγοραστεί από μέλη του ΝΑΤΟ, μαζί με πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς. Αυτό είναι αναμφισβήτητα μια καλή είδηση. Οι κάτοικοι των ουκρανικών πόλεων υπομένουν νυχτερινά πλήγματα από ρωσικούς πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη απέναντι στα οποία έχουν γίνει σχεδόν ανυπεράσπιστοι, καθώς η ροή των αμερικανικών όπλων έχει επιβραδυνθεί.
Το μεγάλο ερώτημα είναι πόσο σοβαρή είναι η μεταστροφή του προέδρου μετά από μήνες επικριτικής στάσης προς την Ουκρανία και τον ηγέτη της – και πόσο θα διαρκέσει. Ο ίδιος λέει ότι είναι “απογοητευμένος” από τον Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά “δεν έχει τελειώσει μαζί του”. Από την ορκωμοσία του, οι Ρώσοι ολιγάρχες μπορούν να δραστηριοποιούνται πιο ελεύθερα στις ΗΠΑ και οι υπηρεσίες της Ουάσινγκτον που είναι επιφορτισμένες με την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων τους έχουν κλείσει.
Ο Τραμπ ανανέωσε την υποστήριξή του στην Ουκρανία κυρίως επειδή αισθάνεται ότι τον σνομπάρει προσωπικά ο Πούτιν. Αν αυτό αλλάξει, το ίδιο θα μπορούσε να κάνει και η αμερικανική πολιτική.
Παράλληλα, υπάρχει και η παγκόσμια οικονομία. Ορισμένοι από τους πιο έξυπνους οικονομολόγους λένε ότι δεν είναι σίγουροι αν οι αμερικανικές επιχειρήσεις μπορούν να επιβιώσουν από το τρενάκι του τρόμου που ξεκίνησε ο Τραμπ, με πιο εμφανή τρόπο αυτό των δασμών, ή αν η οικονομία θα βουλιάξει. Η εσκεμμένη αβεβαιότητα σχετικά με το μέλλον του Τζερόμ Πάουελ και της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, με τις επιθέσεις που επανέλαβε την περασμένη εβδομάδα ο Τραμπ, κλονίζει περαιτέρω την εμπιστοσύνη.
Ο σεβαστός Μάρτιν Γουλφ των Financial Times είναι μεταξύ εκείνων που χαρακτηρίζουν τους δασμούς του Τραμπ ως “τρελούς”, ένα επίθετο που επανέλαβε αυτή την εβδομάδα. Ο Μοχάμεντ Ελ-Εριάν, πρώην επενδυτικό μυαλό της Wall Street και τώρα διακεκριμένος ακαδημαϊκός, είναι μεταξύ εκείνων που παραδέχεται ότι δεν έχει ιδέα για το πώς θα εξελιχθεί το κεφάλαιο Τραμπ.
Δεν πρέπει ποτέ να υποτιμούμε την ανθεκτικότητα και την εκπληκτική ικανότητα της Αμερικής για καινοτομία. Γράφει όμως στο Foreign Affairs ότι η μόνη ορθολογική πορεία για τα άλλα έθνη είναι να οικοδομήσουν ισχυρή οικονομική άμυνα και να μειώσουν την εξάρτησή τους από τις ΗΠΑ, δημιουργώντας παράλληλα νέες σχέσεις, διότι δεν υπάρχει καμία πρώιμη προοπτική, και ίσως καμία προοπτική ακόμη και μετά τον Τραμπ, ότι οι ΗΠΑ θα επανακτήσουν τον ιστορικό τους ρόλο ως αξιόπιστου εταίρου.
Ο Ελ-Εριάν προειδοποιεί τόσο τα έθνη όσο και τις εταιρείες ενάντια σε αυτό που οι ερευνητές της συμπεριφορικής επιστήμης αποκαλούν “ενεργητική αδράνεια” – “όταν οι δρώντες αναγνωρίζουν ότι πρέπει να συμπεριφερθούν διαφορετικά, αλλά καταλήγουν να εμμένουν σε γνώριμα πρότυπα και προσεγγίσεις”.
Το ερώτημα που θέτει στον εαυτό της σχεδόν κάθε κυβέρνηση στον κόσμο είναι αν τολμά να αψηφήσει τον Τραμπ. Πριν από δύο εβδομάδες, προειδοποίησε τον πρόεδρο της Βραζιλίας Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα ότι θα επιβάλει δασμούς 50% στις εξαγωγές της χώρας προς τις ΗΠΑ, εκτός εάν σταματήσει η ποινική διαδικασία κατά του πρώην προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρου, για την απόπειρα πραξικοπήματος που επιχείρησε το 2022 για να διατηρήσει την εξουσία μετά την ήττα του στις τελευταίες εκλογές.
Δεν υπάρχει καμία πρόφαση ότι αυτή η απειλή συνδέεται με τα εμπορικά ισοζύγια. Είναι απλώς ένα στοιχείο σε αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε πρόγραμμα προστασίας δικτατόρων του Τραμπ. Ήταν θερμός υποστηρικτής του Μπολσονάρου, ο οποίος θεωρείται ευρέως ένας τρομακτικός καθώς και διεφθαρμένος ηγέτης. Ο γιος του Μπολσονάρου, ο Εντουάρντο, έχει στενές προσωπικές σχέσεις με την οικογένεια Τραμπ.
Ο Λούλα απάντησε με οργή στην απειλή του Τραμπ, λέγοντας ότι “κανείς δεν είναι υπεράνω του νόμου”. Οι εξαγωγές της χώρας του προς τις ΗΠΑ ανέρχονται μόλις στο 2% του ΑΕΠ της, αλλά ένας δασμός 50% θα προκαλέσει αναμφίβολα αναστάτωση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει ακόμη πιο σοβαρά διλήμματα στον καθορισμό της απάντησής της στις πιέσεις του Τραμπ, που υποστηρίζονται από απειλές δασμών, για λογαριασμό της αμερικανικής Big Tech. Εδώ υπάρχει ένα ζήτημα που υπερβαίνει το απλό εμπόριο. Οι τεχνολογικοί κολοσσοί επωφελούνται σε μεγάλο βαθμό από τη λειτουργία σχεδόν ανοιχτών πολιτικών περιεχομένου, τις οποίες ορισμένοι από εμάς θεωρούμε βαθιά επικίνδυνες, ιδίως για τους νέους.
Οι Βρυξέλλες προσπαθούν να ρυθμίσουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να τιμωρήσουν τις εταιρείες που διαδίδουν αντικοινωνικό περιεχόμενο. Αλλά ο Τραμπ μάχεται για να απολαμβάνουν οι τεχνολογικοί γίγαντες ελεύθερο πεδίο δράσης – “ελευθερία του λόγου”, όπως την αποκαλεί ο ίδιος και οι ακόλουθοί του – και να γλιτώσουν από την τιμωρία της ΕΕ. Ο φόβος της Ευρώπης για έναν ευρύτερο εμπορικό πόλεμο είναι τόσο μεγάλος, ώστε οι ρυθμιστικές της αρχές μπορεί ακόμη να υποκύψουν στην Ουάσινγκτον. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν η ΕΕ θα διακινδυνεύσει να χρησιμοποιήσει το Μέσο κατά του Εξαναγκασμού της (Anti-Coercion Instrument) κατά της Αμερικής, παρόλο που ο δασμολογικός εκβιασμός προσφέρει μια προφανή δικαιολογία για να το κάνει.
Στη συνέχεια, υπάρχει το Ιράν. Θα επιχειρήσουν οι ΗΠΑ να διαπραγματευτούν με τους μουλάδες για το πυρηνικό τους πρόγραμμα ή θα επιστρέψουν στους βομβαρδισμούς; Οι φίλοι μου, μεταξύ των οποίων και ένας πολύ καλά πληροφορημένος Ισραηλινός, λένε ότι ο Μπενιαμίν Νετανιάχου κορόιδεψε τον Τραμπ για να συμμετάσχει στον πόλεμό του – ότι δηλαδή οι Ιρανοί, αν και αναμφισβήτητα μια κακόβουλη δύναμη, δεν επρόκειτο να κατασκευάσουν πυρηνικό όπλο – και ότι η ισχύς από μόνη της δεν μπορεί να επιλύσει τα προβλήματα και τις απειλές που θέτει η περιφερειακή επιθετικότητα του Ιράν.
Ωστόσο, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν τα συναισθήματα του Τραμπ για τον Νετανιάχου τελικά του “τελειώσουν”, όπως δηλώνει τώρα ότι ερωτεύτηκε τον Πούτιν. Ο ίδιος ο πρόεδρος δεν ξέρει τι μπορεί να κάνει, ή να μην κάνει, την επόμενη Τρίτη. Αυτή η άγνοια είναι που τρομάζει τόσο πολύ τον κόσμο – και που μας κάνει να μιλάμε για τον Ντόναλντ Τραμπ σχεδόν κάθε μέρα.
Απόδοση – Επιμέλεια: Λυδία Ρουμποπούλου
