Οι «εκλογές» που θα διεξαχθούν στις 19 Οκτωβρίου στα κατεχόμενα για την ανάδειξη νέου Τουρκοκυπρίου ηγέτη έχουν αναδειχθεί – μέσα και από τις τοποθετήσεις που έγιναν και κατά την τελευταία άτυπη πολυμερή τον περασμένο Ιούλιο – σε κομβικής σημασίας για τις μετέπειτα προσπάθειες στο Κυπριακό. Τόσο ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών όσο και όλοι εκείνοι που εμπλέκονται στις προσπάθειες του Κυπριακού εκτιμούν ότι μετά τις «εκλογές» του Οκτωβρίου θα μπορεί να γίνει μια πιο ουσιαστική συζήτηση, σημειώνοντας ότι μέσα σε ένα έντονο «προεκλογικό» κλίμα είναι δύσκολη η όποια συζήτηση.
Η προσέγγιση αυτή των Ηνωμένων Εθνών και εκείνου του τμήματος του διεθνούς παράγοντα που ασχολείται με το Κυπριακό έχει να κάνει και με το ποιος θα είναι ο επόμενος ηγέτης των Τουρκοκυπρίων. Το ποιος θα κάθεται στη θέση του Τουρκοκύπριου ηγέτη έχει σημασία και παίζει ρόλο στις προσπάθειες επανέναρξης των συνομιλιών. Η όλη προσέγγιση των ξένων αξιωματούχων ενδεχομένως να συνδέεται και δική τους εκτίμηση ότι τα πράγματα ενδεχομένως με κάποιον άλλο στη θέση του Ερσίν Τατάρ θα είναι καλύτερα και θα δημιουργούν περισσότερες προοπτικές για επανέναρξη συνομιλιών στο Κυπριακό.
Δύο αντίθετα οράματα
Τουλάχιστον ενώπιον του «εκλογικού σώματος» των κατεχομένων, αλλά και ενώπιον ξένων παραγόντων, οι δύο, Τουφάν Ερχουρμάν και Ερσίν Τατάρ, εμφανίζονται με δύο αντίθετα οράματα σ’ ό,τι αφορά το Κυπριακό και τις προοπτικές για συνομιλίες. Σε κάθε περίπτωση όμως, βασικός παράγοντας με καθοριστικό (αν όχι απόλυτο) ρόλο και λόγο είναι η Τουρκία.
Στη βάση των όσων δηλώνουν στο πλαίσιο του «προεκλογικού» στα κατεχόμενα: Ο Τουφάν Ερχουρμάν του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος (CTP) προωθεί μια προσέγγιση βασισμένη στη «χαλαρή ομοσπονδία» και τον διάλογο, ενώ από την άλλη, ο Ερσίν Τατάρ υιοθετεί μια ριζικά διαφορετική λογική που επικεντρώνεται στη «λύση δύο κρατών» και την κυριαρχική ισότητα.
Ερχουρμάν: Χαλαρή ομοσπονδία και ευρωπαϊκή προοπτική
Το μοντέλο της χαλαρής ομοσπονδίας: Ο Τουφάν Ερχουρμάν παρουσιάζει μια σύνθετη προσέγγιση που στοχεύει στη δημιουργία μιας «ισχυρής, διεθνώς αποδεκτής λύσης» που θα καταλήξει σε ένα κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το μοντέλο που προτείνει βασίζεται σε μια χαλαρή ομοσπονδία με δύο ισότιμα ιδρυτικά κράτη, όπου τα συστατικά κράτη θα διατηρούν ισχυρές αρμοδιότητες ενώ παράλληλα θα συνεργάζονται σε κρίσιμα θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Προσπαθεί να ισορροπήσει την ύπαρξη δύο «αυτόνομων κοινοτήτων» με αποφάσεις που στρατηγικούς τομείς η ενέργεια, οι θαλάσσιες ζώνες, οι εμπορικοί δρόμοι και η ασφάλεια.
Προϋποθέσεις έναρξης και κατάληξης: Ο Ερχουρμάν θέτει συγκεκριμένες προϋποθέσεις για την έναρξη διαπραγματεύσεων, τις οποίες συνδέει με τις εμπειρίες του παρελθόντος, όπως της βλέπει η τ/κ κοινότητα. Η επιβεβαίωση της πολιτικής ισότητας, με την εκ περιτροπής προεδρία και τη διασφάλιση ότι καμία απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί χωρίς τη βούληση των Τουρκοκυπρίων, αποτελεί θεμελιώδη στοιχείο της πρότασής του. Σημαντική θεωρείται και η απαίτησή του για καθορισμό συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος, που στοχεύει στην αποφυγή των ατελέσφορων πολυετών διαπραγματεύσεων του παρελθόντος. Υποστηρίζει διατήρηση της προόδου που έχει επιτευχθεί σε θέματα όπως η ιδιοκτησία. Στα προαπαιτούμενα βάζει ως όρο να υπάρξουν εγγυήσεις κατά της εγκατάλειψης των διαπραγματεύσεων από την ελληνοκυπριακή ηγεσία.
Τατάρ: Λύση δύο κρατών και κυριαρχική ισότητα
Δύο «κράτη» και δύο «λαοί»: Ο Ερσίν Τατάρ με το που ανήλθε στη θέση του ηγέτη των Τουρκοκυπρίων προχώρησε σε μια ριζική αλλαγή στην όλη προσέγγιση της τ/κ πλευράς στο Κυπριακό. Πρόταξε τη θέση για «λύση βασισμένη στην αρχή των δύο κρατών» τερματίζοντας την πάγια τουρκοκυπριακή προσέγγιση περί ομοσπονδιακής λύσης (η οποία στις πλείστες περιπτώσεις δεν ήταν παρά μόνο επικεφαλίδα). Η κατηγορηματική του θέση ότι «το θέμα της ομοσπονδίας έχει κλείσει οριστικά» σηματοδότησε μια ρήξη με τις παραδοσιακές προσεγγίσεις όλων των προκατόχων του, ακόμα και του ίδιου του Ραούφ Ντενκτάς. Η λογική του Τατάρ βασίζεται στη λογική ότι στην Κύπρο υπάρχουν «δύο ξεχωριστά κράτη, δύο ξεχωριστοί λαοί» που ζουν ξεχωριστά εδώ και 51 χρόνια. Μια προσέγγιση η οποία μπορεί να δώσει μια αποτύπωση της πραγματικότητας όπως έχει διαμορφωθεί επί του εδάφους εδώ και πέντε δεκαετίες. Ωστόσο υφίστανται ερωτηματικά και αμφιβολίες ως προς το κατά πόσο μπορεί να υπάρξει ποτέ διεθνής αποδοχή μιας τέτοιας προσέγγισης.
Απόλυτη προτεραιότητα οι εγγυήσεις: Κεντρικό στοιχείο της φιλοσοφίας του Τατάρ είναι η απόλυτη προτεραιότητα που δίνει στο θέμα της ασφάλειας αλλά και των τουρκικών εγγυήσεων. Η «αποτελεσματική και πραγματική εγγύηση της μητέρας πατρίδας Τουρκίας» και η «παρουσία Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων» θεωρούνται μη διαπραγματεύσιμα στοιχεία. Η άποψη του ότι «από το 1974 επικρατεί ειρήνη στο νησί» παρουσιάζει την τουρκική στρατιωτική παρουσία ως παράγοντα σταθερότητας. Παράλληλα ο Τατάρ προκειμένου να ενισχύσει περαιτέρω το αφήγημα της αναγκαιότητας των τουρκικών εγγυήσεων και τη λογική της προστάτιδας «μητέρας πατρίδας» φροντίζει να αναδεικνύει συνεχώς τις προσπάθειες ενίσχυσης της αμυντικής ικανότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επιχειρώντας παράλληλα να περάσει το μήνυμα εντός και εκτός κατεχομένων ότι η τ/κ κοινότητα βρίσκεται υπό απειλή.
Αντίθετες φιλοσοφίες και δυσκολίες
Ανάμεσα στους δύο μονομάχους των «εκλογών» του Οκτωβρίου καταγράφονται θεμελιώδεις διαφορές και προσεγγίσεις. Ο Ερχουρμάν επιδιώκει την ένταξη σε ευρωπαϊκές δομές μέσω μιας ομοσπονδιακής λύσης μέσω διαπραγματεύσεων, ενώ ο Τατάρ επιζητεί αναγνώριση της υπάρχουσας κατάστασης και της ύπαρξης «δύο κρατών» ως βάση για μελλοντικές εξελίξεις. Μεταξύ των δυο υπάρχει και μια διαφορετική αντίληψη σε σχέση με την Τουρκία. Ενώ και οι δύο αναγνωρίζουν τη σημασία της Άγκυρας, ο Ερχουρμάν βλέπει τη συνεργασία ως μέσο για την επίτευξη μιας διεθνώς αποδεκτής λύσης, ενώ ο Τατάρ την αντιλαμβάνεται ως απόλυτη εγγύηση για την επιβίωση και την ασφάλεια.
Στο θέμα των ελληνοκυπριακών περιουσιών στα κατεχόμενα ο Ερχουρμάν υιοθετεί μια πιο ισορροπημένη στάση δείχνοντας να αναγνωρίζει την νομική πτυχή του όλου θέματος αλλά απορρίπτει την πολιτικοποίηση του. Θεωρεί ότι είναι «απαράδεκτη» η δίωξη ατόμων για όσο διάστημα το Κυπριακό παραμένει άλυτο (δείχνοντας εμμέσως ότι δεν έχει πρόβλημα με τους σφετεριστές που προχωρούν σε παράνομες αναπτύξεις στα κατεχόμενα). Την ίδια ώρα διαμηνύει πως η «επιτροπή ακίνητης περιουσίας» είναι ένα μέσο τήρησης του διεθνούς δικαίου.
Ως προς τα θέματα της ενέργειας ο Ερχουρμάν τονίζει πως οι Τουρκοκύπριοι «είναι δικαιούχοι» και έχουν δικαιώματα. Τονίζει όμως την ίδια ώρα πως είναι «αδύνατη» η ανάπτυξη ενεργειακών έργων που αποκλείουν Τουρκοκύπριους και Τούρκους. Αφήνοντας να φανεί και η δική του τάση προώθησης των ευρύτερων συμφερόντων της Τουρκίας στην περιοχή.
Η σύγκριση τριών θέσεων στο Κυπριακό
Είναι ωστόσο σημαντικό, σε σχέση με το Κυπριακό, να μπουν στην όλη εξίσωση και οι θέσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, συνεχίζει όπως και οι προκάτοχοί του να υποστηρίζει μια ομοσπονδιακή λύση βασισμένη στη διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα. Μια θέση που είναι πλήρως συμβατή με τις αποφάσεις του ΟΗΕ και τις θέσεις του διεθνούς παράγοντας όπως εδώ και δεκαετίες έχουν διαμορφωθεί.
Σε διαμετρική αντίθεση, ο Ερσίν Τατάρ έχει κλείσει κατηγορηματικά το κεφάλαιο της ομοσπονδίας, επιμένοντας στη “λύση δύο κρατών”. Η θέση αυτή προβλέπει την αναγνώριση δύο ανεξάρτητων, κυρίαρχων κρατών και αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια σε διεθνές επίπεδο, καθώς προϋποθέτει θεμελιώδεις αλλαγές στις διεθνείς θέσεις.
Ο Τουφάν Ερχουρμάν προσπαθεί να βρίσκεται ανάμεσα στις δύο θέσεις προωθώντας το μοντέλο της “χαλαρής ομοσπονδίας” με ευρωπαϊκή προοπτική. Η προσέγγιση αυτή διατηρεί το ομοσπονδιακό πλαίσιο αλλά προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία και δυνατότητες προσαρμογών που μπορούν να απαντήσουν σε συγκεκριμένες ανησυχίες που αφορούν τα θέματα ασφάλειας και αυτονομίας των Τουρκοκυπρίων.
Η θέση του Χριστοδουλίδη και του Ερχουρμάν για ομοσπονδιακές λύσεις εμφανίζονται συμβατές με τις διεθνείς αναφορές και τις αποφάσεις του ΟΗΕ, παρά τις διαφοροποιήσεις τους ως προς τον βαθμό “χαλαρότητας” της ομοσπονδίας. Αντίθετα, η θέση του Τατάρ για λύση δύο κρατών απαιτεί ριζικές αλλαγές σε θέσεις που έχουν διαμορφωθεί και εδραιωθεί επί δεκαετίες από τη διεθνή κοινότητα.
Σε κάθε περίπτωση τα επόμενα βήματα στο Κυπριακό θα καθοριστούν ευθύς μετά τις «εκλογές» στα κατεχόμενα στη βάση 2+1 δεδομένων. Από τη μια είναι τα δύο δεδομένα των θέσεων της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής πλευράς. Το πρόσθετο δεδομένο που πρέπει να λαμβάνεται πάντοτε υπόψη είναι η Τουρκία και το πως αυτή θέλει να χειριστεί τις «εκλογές» και να διαχειριστεί το Κυπριακό.
Οι τρεις βασικές θέσεις στο Κυπριακό
Νίκος Χριστοδουλίδης (Πρόεδρος Κυπριακής Δημοκρατίας)
- Όραμα: Παραδοσιακή ομοσπονδία
- Προσέγγιση: Διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα
- Διεθνής Στήριξη: Πλήρως συμβατή με αποφάσεις ΟΗΕ και διεθνείς θέσεις
- Χαρακτηριστικά: Συνέχεια των προηγούμενων διαπραγματευτικών πλαισίων
Ερσίν Τατάρ (Τουρκοκύπριος ηγέτης)
- Όραμα: “Λύση δύο κρατών”
- Προσέγγιση: Κατηγορηματική απόρριψη του ομοσπονδιακού μοντέλου
- Θέση: Αναγνώριση δύο ανεξάρτητων, κυρίαρχων κρατών
- Προκλήσεις: Μεγάλα εμπόδια διεθνούς αποδοχής και νομιμότητας
- Επιπτώσεις: Απαιτεί θεμελιώδεις αλλαγές στις διεθνείς θέσεις
Τουφάν Ερχουρμάν (ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος)
- Όραμα: “Χαλαρή ομοσπονδία”
- Προσέγγιση: Ευρωπαϊκή προοπτική με μεγαλύτερη αυτονομία
- Ευελιξία: Δυνατότητα προσαρμογών και καινοτόμων λύσεων
- Συμβατότητα: Εναρμονισμένη με διεθνείς αναφορές αλλά με νέα στοιχεία
Βασικές διαφορές και αντιθέσεις
Διαμετρική αντίθεση Τατάρ-Ερχουρμάν
- Θεμελιώδης διχοτόμηση: Αντανακλά διαφορετικές αντιλήψεις για την ταυτότητα των Τουρκοκυπρίων, τα θέματα ασφάλειας και τις μελλοντικές προοπτικές.
Σύγκλιση Χριστοδουλίδη – Ερχουρμάν
- Κοινό έδαφος: Και οι δύο αποδέχονται κάποιας μορφής ομοσπονδιακό πλαίσιο
- Διεθνής αποδοχή: Οι θέσεις τους είναι συμβατές με διεθνείς αποφάσεις
- Διαφοροποίηση: Ο βαθμός «χαλαρότητας» της ομοσπονδίας
