Δάκης Ιωάννου: Για μένα μετρά η προσωπική σχέση με τους καλλιτέχνες

Ο διεθνούς φήμης συλλέκτης και γνωστός επιχειρηματίας ξεδιπλώνει μνήμες από την πόλη που μεγάλωσε, μιλά για τη στενή φιλία που αναπτύσσει με τους καλλιτέχνες, το χρηματιστήριο της τέχνης, αλλά και το τελευταίο πρότζεκτ της εταιρείας Ιωάννου στη Σαντορίνη, το ξενοδοχείο NOUS.

Σ’ ένα ταξίδι- αστραπή στην Κύπρο, για να παρευρεθεί στην εκδήλωση του δήμου Λευκωσίας προς τιμήν του, ο συλλέκτης και επιχειρηματίας Δάκης Ιωάννου με τη σύζυγο του Λιέττα μας υποδέχθηκαν στο διαμέρισμα τους, στον εμβληματικό πύργο που σχεδίασε ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ζαν Νουβέλ στην καρδιά της Λευκωσίας. Το πρώτο πράγμα που τραβά την προσοχή είναι τα έργα τέχνης στο διαμέρισμα, αλλά και η θέα της πόλης.

Όλη η όψη του ρετιρέ προς τα κατεχόμενα είναι από γυαλί και από εκεί αγναντεύεις από ψηλά όλη την παλιά Λευκωσία, τον Πενταδάχτυλο, τη Μεσαορία στα ανατολικά, ενώ προς τα δυτικά η ματιά σου φτάνει ως τη Μόρφου. Σε πιο κοντινό πλάνο, η πλατεία Ελευθερίας με τον «Ποιητή» του Βαρώτσου – ένα έργο που ο καλλιτέχνης δημιούργησε το 1983 για την έκθεση που οργάνωσε το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ στην Πύλη Αμμοχώστου με τίτλο «7 Greek Artists: A new journey» και επιμέλεια της Έφης Στρούζα. Ο Δάκης Ιωάννου θυμάται ότι το ΔΕΣΤΕ οργάνωσε λίγο αργότερα μια δεύτερη έκθεση στο πάρκο της τάφρου πίσω από την Πύλη Αμμοχώστου, με έργα γλυπτικής που εγκαταστάθηκαν μόνιμα.

Ο συλλέκτης, γιος του Στέλιου και της Έλλης Ιωάννου, γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1939 και μεγάλωσε στον Άγιο Αντρέα. Του ζητήσαμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και να μας μιλήσει για τη Λευκωσία των παιδικών του χρόνων και της εφηβείας. «Θυμάμαι ότι πήγαινα στο σχολείο με το ποδήλατο. Ξεκινούσαμε με τους συμμαθητές μου από τον Άγιο Αντρέα, περνούσαμε μπροστά από το καφενείο του Χατζησάββα, παίρναμε την κατηφόρα και περνούσαμε μπροστά από την εκκλησία του Άι-Αντώνη για να φτάσουμε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο».

Στη μνήμη του έχει χαραχθεί έντονα η μαχητική αναμέτρηση των μαθητών με τους Άγγλους στη Σεβέρειο Βιβλιοθήκη στις 27 Ιανουαρίου του 1956, κατά τη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ. Οι μαθητές έστησαν οδοφράγματα και οχυρώθηκαν στη στέγη. «Ήταν μια αξέχαστη εμπειρία. Ήμουν στην ταράτσα της Σεβερείου και έβγαζα φωτογραφίες τους μαθητές που έριχναν πέτρες στους Άγγλους. Είχα μεράκι με τη φωτογραφία. Φορούσα πάντα μια καπαρντίνα και στις τσέπες μου είχα πάντα τις φωτογραφικές μου μηχανές. Οι Άγγλοι συνέλαβαν πολλούς μαθητές. Ένας Ελλαδίτης καθηγητής του σχολείου, ο Παπαϊωάννου με φυγάδευσε και μόλις που γλύτωσα τη σύλληψη». 

Στο σχολείο ήταν καλός μαθητής στα θετικά μαθήματα, γι’ αυτό και επέλεξε τις σπουδές στην Αρχιτεκτονική και τη Μηχανική. Το ενδιαφέρον του για την Τέχνη ξεκίνησε από μικρή ηλικία. Του άρεσε να διαβάζει βιβλία Τέχνης και να βλέπει τις εικόνες με τα έργα. Στο εφηβικό του δωμάτιο είχε μια λιθογραφία με ένα έργο του Πικάσο. Αργότερα, σπουδάζοντας Πολιτικός Μηχανικός στο Cornell University της Νέας Υόρκης, επέλεξε μαθήματα σχετικά με την τέχνη. «Θυμάμαι ότι είχα σχεδιάσει πέντε εξώφυλλα του περιοδικού των Μηχανικών του πανεπιστημίου. Επίσης, εκείνη τη συνταρακτική περίοδο, το 1962-63 στη Νέα Υόρκη, ήταν η εποχή του Άντι Γουόρχολ και της pop art. Ήταν από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους της ζωής μου, που ήρθα σε επαφή με την Τέχνη. Η δουλειά των καλλιτεχνών τότε ήταν πειραματική. Με τον Γουόρχολ συναντηθήκαμε αργότερα, τη δεκαετία του ’80 στο στούντιό του The Factory». 

Το πρώτο έργο που απέκτησε ο Δάκης Ιωάννου είναι το «Οne Ball Total Equilibrium Tank» του Τζεφ Κουνς, -ένα από τα αγαπημένα του μέχρι σήμερα- το οποίο είδαμε σε μια έκθεση της συλλογής του ΔΕΣΤΕ στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών στη Λευκωσία το 2001. «Ήταν το πρώτο έργο που απέκτησα, αλλά τότε δεν είχα σκεφτεί ότι θα κάνω μια συλλογή. Τότε λειτουργούσε ήδη το ίδρυμα ΔΕΣΤΕ και είχαμε διάφορες δραστηριότητες. Με ενδιέφερε ο διάλογος που γινόταν ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή μας. Μετά είδα αυτό το έργο του Τζεφ Κουνς που με μαγνήτισε από την πρώτη στιγμή. Ήταν περίπου 2.700 δολάρια, δεν ήταν πολλά λεφτά για την εποχή. Ενδιαφέρθηκα να γνωρίσω τον καλλιτέχνη, πήγα στο στούντιο του στην Νέα Υόρκη και μιλήσαμε πολύ ώρα. Έκτοτε γίναμε καλοί φίλοι. Μετά συνέχισα να αγοράζω έργα και άλλων φίλων και το 1986-1987 είχα αρκετά έργα που συνέθεταν μια συλλογή. Τότε συνειδητοποίησα ότι η συλλογή δεν είναι απλώς να μαζεύεις trophies και ότι θα μπορούσα να κάνω κάτι πιο δημιουργικό. Από τότε το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ εστίασε στη σύγχρονη τέχνη σε σχέση με τη σημερινή ζωή και η συλλογή χρησιμοποιείται σαν βάση της δραστηριότητας του ΔΕΣΤΕ». ​ 

​Το γεγονός ότι ήταν από τους πρώτους συλλέκτες που αγόρασαν έργα του Τζεφ Κουνς συνέτεινε άραγε στην ανοδική πορεία που είχαν τα έργα του στο χρηματιστήριο της τέχνης, ώστε σήμερα να είναι ο πιο ακριβοπληρωμένος εν ζωή καλλιτέχνης; «Ο Κουνς είναι ένα τεράστιο ταλέντο. Ήμουν τυχερός που γνωριστήκαμε πολύ νωρίς και αναπτύχθηκε αυτή η φιλία. Πιστεύω ότι θα έφτανε εκεί που έφτασε ούτως ή άλλως», λέει. Τι είναι όμως αυτό που τον ιντριγκάρει στο έργο του; «Δεν είμαι κριτικός τέχνης. Όμως πιστεύω ότι η δουλειά του είναι ενδιαφέρουσα και τα έργα του έχουν απήχηση σε ένα ευρύ κοινό. Βέβαια, τα επίπεδα ανάγνωσης των έργων για τον καθένα είναι πολλά και διαφορετικά. Η σειρά Celebration είναι μια από τις πιο σημαντικές ενότητες των έργων του. Τη δημιούργησε όταν η Τσιτσιολίνα είχε απαγάγει το παιδί τους και το πήγε στην Ρώμη. Όλη αυτή η δουλειά ήταν για να γιορτάσει τον γυρισμό του παιδιού του. Υπήρχε ένα τρομερό δράμα σ’ αυτά τα έργα. Για παράδειγμα, το Cake είναι ένα ζωγραφικό έργο που εκ πρώτης όψεως φαίνεται σαν μια φέτα κέικ γενεθλίων. Όμως δεν είναι μόνο αυτό που βλέπεις: Λείπει το υπόλοιπο κέικ, που γι’ αυτόν συμβολίζει πολλά από το δράμα που πέρασε». 

Στη συνέχεια της κουβέντας μας του ζητώ να μας εξηγήσει με ποια φιλοσοφία δομείται η συλλογή του ΔΕΣΤΕ. Με ποια κριτήρια επιλέγονται τα έργα; Υπάρχει μια ομάδα ιστορικών Τέχνης που τον συμβουλεύει; «Το βασικό κριτήριο είναι ότι πρέπει να επικοινωνήσω εγώ με ένα έργο. Με ενδιαφέρουν τα έργα που έχουν μια προβληματική γύρω από τη σύγχρονη ζωή και θα μπορούν να πουν κάτι στο μέλλον. Έχω πολλούς φίλους και καλλιτέχνες που μου συστήνουν κάποια έργα. Για παράδειγμα, μπορεί να με πάρει τηλέφωνο ο Μαουρίτσιο Κάτελαν ή ο Τζεφ Κουνς και να μου συστήσουν κάποιους καλλιτέχνες».

Σε ό,τι αφορά τον ρόλο της συλλογής του ΔΕΣΤΕ, μας εξηγεί ότι λειτουργεί σαν εργαλείο για να αναπτυχθεί ένας διάλογος ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή, σε ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Το πιο συναρπαστικό κομμάτι της διαδικασίας επιλογής των έργων, λέει, είναι η σχέση που αναπτύσσει με τους καλλιτέχνες. «Η προσωπική σχέση που έχω με πολλούς καλλιτέχνες μετράει για μένα. Αυτό είναι το πιο σημαντικό. Για παράδειγμα, με την Αμερικανίδα Κάρι Άπσον που πέθανε πριν από λίγους μήνες είχαμε στενή φιλία. Ήμασταν τόσο καλοί φίλοι που είχε αφήσει μια σημείωση για τρία έργα που ήθελε να μου χαρίσει μετά τον θάνατό της».

Για τον διεθνούς φήμης συλλέκτη η τέχνη δεν είναι απλώς πάθος, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του. «Η Τέχνη έχει διευρύνει τους ορίζοντές μου, έχει επηρεάσει τον τρόπο σκέψης μου, το πώς αντιμετωπίζω τη ζωή». Πώς απαντά όμως σε όσους υποστηρίζουν ότι η Τέχνη είναι πολυτέλεια; «Ο πολιτισμός μας δεν είναι μόνο ένα πιάτο φαγητό. Χρειάζεται να καλλιεργηθεί το μυαλό και η ψυχή. Είναι αναπόσπαστο μέρος της κουλτούρας ενός τόπου η Τέχνη», λέει. 

Συζητήσαμε και για το χρηματιστήριο της Τέχνης. Πώς βλέπει ο ίδιος την κούρσα με τις απίστευτες τιμές που έχουν κάποια έργα; «Η Τέχνη έχει καταντήσει περίπου σαν τη μόδα. Σήμερα είναι στη μόδα αυτοί οι καλλιτέχνες, αύριο άλλοι και μεθαύριο κάποιοι άλλοι. Αυτό το πράγμα δεν με ενδιαφέρει καθόλου. Για παράδειγμα, οι hedge managers αποφασίζουν να αγοράζουν έργα μαύρων καλλιτεχνών δημιουργώντας μια μόδα. Ο χρόνος θα δείξει πόσο καταπληκτικοί είναι». 

Ο Δάκης Ιωάννου υπογραμμίζει ότι μπορεί να αγαπά την τέχνη, αλλά ο ίδιος δεν έχει ταλέντο. Ωστόσο, όπως μάθαμε, στη διάρκεια της πανδημίας δημιούργησε κάποια κοσμήματα για τη γυναίκα του και τους φίλους του. «Είχα πει στον φίλο μου τον Κώστα Καίσαρη να μου στείλει λίγες πέτρες για να φτιάξω κοσμήματα, τα οποία χάρισα στους φίλους μου. Ήταν μια ευχάριστη απασχόληση την περίοδο της καραντίνας. Μάλιστα, κάποιοι είχαν παράπονο ότι τους ξέχασα… Είχα κάνει και παλιότερα κοσμήματα για τη γυναίκα μου με πέτρες από την Ταϊλάνδη».

Μια άλλη μοναδική δημιουργία του συλλέκτη είναι ένα γλυπτό του: Ένα μπουκάλι Coca Cola ενωμένο με μια πίπα, εμπνευσμένο από τον Warhol και τον Duchamp, το οποίο παρουσιάστηκε σε μια έκθεση στην Ύδρα, στα Σφαγεία. Λέει ο ίδιος γι’ αυτό το έργο: «Στη διάρκεια της πανδημίας είχε αναβληθεί η έκθεση του Τζεφ Κουνς και κουβεντιάζαμε με τον Μασιμιλιάνο Τζώνη τι θα μπορούσαμε να κάνουμε στα Σφαγεία εκείνη την περίοδο. Είχε την ιδέα να γίνει μια έκθεση που να εστιάζει στο πώς αντιμετωπίζουν οι καλλιτέχνες τη σχέση τους μαζί μου. Ο Μασιμιλιάνο, που είχε την επιμέλεια της έκθεσης «The Greek Gift», σκέφτηκε να βάλει αυτό το γλυπτό μου στην έκθεση. Και ο Μαουρίτζιο Κατελάν έκανε την πίπα να βγάζει καπνό».

Ο Δήμος της Ύδρας πρόσφατα τον ανακηρυξε επίτιμη δημότη. Είναι ο άνθρωπος που έβαλε το γραφικό ελληνικό νησί στον παγκόσμιο χάρτη της Τέχνης. Ο ίδιος λέει πως, όταν σκέφτηκε να αξιοποιηθούν τα παλιά Σφαγεία της Ύδρας για εκθέσεις, δεν είχε ποτέ φανταστεί την επιτυχία που θα είχε το πρότζεκτ. «Τα Σφαγεία είναι μέρος των δραστηριοτήτων του ΔΕΣΤΕ. Το σκεπτικό είναι να παραχωρείται ο χώρος σε αναγνωρισμένους καλλιτέχνες οι οποίοι καλούνται να δημιουργήσουν με πολύ περιορισμένο μπάτζετ. Η έλλειψη μπάτζετ είναι σκόπιμη και όχι τυχαία. Είναι μια πρόκληση για τους καλλιτέχνες να δημιουργήσουν κάτι επειδή το αγαπούν, το θέλουν και το νιώθουν. Είναι έξω από την λογική του ότι ένας συλλέκτης τους δίνει εκατομμύρια να παράξουν ένα καταπληκτικό έργο». 

Ένα νέο επιχειρηματικό πρότζεκτ του Δάκη Ιωάννου είναι το ξενοδοχείο «Nous» στη Σαντορίνη, στην περιοχή της Μεσαριάς κοντά στο αεροδρόμιο, που θα λειτουργήσει αυτό το καλοκαίρι. Είναι το πέμπτο ξενοδοχείο της Donkey Hotels, συμφερόντων της οικογένειας Ιωάννου. «Είναι εμπνευσμένο από της γεωμετρικές φόρμες της αρχιτεκτονικής του νησιού, τα υλικά και τα χρώματα. Και, βέβαια, θα έχει πολλά έργα Τέχνης. Η τοποθέτηση των έργων έγινε με τη φιλοσοφία της επιμέλειας, όπως σε μια έκθεση. Το “Nous” είναι μια δημιουργία του αρχιτεκτονικού γραφείου Divercity Architects σε συνεργασία με τους MplusM Architects», μας λέει ο συλλέκτης.

Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξη, τον ρωτάω ποια είναι η σχέση του με τον χρόνο. Σκέφτεται λίγο και απαντά πως «αυτό που έχει σημασία είναι να αφήσεις πίσω σου κάτι σημαντικό για τις επόμενες γενιές. Αυτό έχω πάντα στο μυαλό μου. Να μη φύγεις χωρίς να έχεις αφήσει πίσω σου τίποτα». Ήδη η συνολική προσφορά του στον Πολιτισμό, τα Γράμματα, την Κοινωνία, την Οικονομία είναι πολύ σημαντική. Η συμβολή του στην Τέχνη, πέραν από τις δραστηριότητες του ΔΕΣΤΕ, επεκτείνεται και σε διεθνή μουσεία του εξωτερικού. Συμμετέχει στα συμβούλια μουσείων ανά τον κόσμο. Είναι μέλος του Board of Trustees του New Museum of Contemporary Art της Ν. Υόρκης, μέλος του Committee of Painting and Sculpture του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Ν. Υόρκης, μέλος του διεθνούς Δ.Σ. του Solomon R.F. Guggenheim Foundation της Ν. Υόρκης και μέλος του διεθνούς συμβουλίου της Tate στο Λονδίνο.

Τιμητικό μετάλλιο της Λευκωσίας

Τον σπουδαίο συλλέκτη έργων τέχνης και επιχειρηματία Δάκη Ιωάννου τίμησε στις 15 Ιουνίου ο δήμος Λευκωσίας, σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο. Με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, απονεμήθηκε στον Δάκη Ιωάννου το Τιμητικό Μετάλλιο και το Τιμητικό Δίπλωμα της Λευκωσίας, για την εξαίρετη προσφορά του στην Τέχνη, στον Πολιτισμό και στην Κοινωνία γενικότερα. Από την πλευρά του, ο Δάκης Ιωάννου δήλωσε ιδιαίτερα συγκινημένος για το γεγονός ότι τιμάται από την πόλη που γεννήθηκε, μεγάλωσε και αγαπά. 

Ένα από τα σημαντικά έργα που έγιναν στην Κύπρο με τη δική του συμβολή είναι το Κέντρο Πληροφόρησης – Βιβλιοθήκη Στέλιος Ιωάννου του Πανεπιστημίου Κύπρου. Πρόκειται για το πιο σημαντικό έργο στην Κύπρο, μοναδικό αρχιτεκτονικό ορόσημο της Λευκωσίας, το οποίο πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή δωρεάς 8 εκατ. ευρώ (επί συνολικού κόστους 33 εκατ.) από την Έλλη Ιωάννου στη μνήμη του συζύγου της Στέλιου Ιωάννου, η οποία κάλυψε επίσης την αμοιβή του αρχιτέκτονα. Το μοναδικό έργο, εμπνευσμένο από τους λόφους του Άρωνα, σχεδιάστηκε από τον Ζαν Νουβέλ, προσωπικό φίλο του Δάκη Ιωάννου. Πολύ σημαντικό είναι και το Ίδρυμα Χρίστου Στέλιου Ιωάννου, που λειτουργεί στη Λευκωσία από το 1981 και στοχεύει στην αποκατάσταση ατόμων με ειδικές ανάγκες. Επίσης, με χορηγία της οικογένειας του Δάκη Ιωάννου, ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης η Σχολή Στέλιου Ιωάννου για Έρευνα στις Κλασικές και Βυζαντινές Σπουδές. 

Ελεύθερα, 3.7.2022.