«Το σπίτι σου είναι εκεί που φυλάς το μαγιό σου το καλοκαίρι και το παλτό σου τον χειμώνα», λέει και με μια φράση μόνο αποκαλύπτει την παγκοσμιότητα της μουσικής του. Ο μεγάλος Βαλκάνιος συνθέτης έρχεται αποφασισμένος να μας παρασύρει στο μαγευτικό τοπίο της τέχνης του.
Η συναυλία σας θα πραγματοποιηθεί σε ένα ιδιαίτερο μέρος, την Πέτρα του Ρωμιού, γενέτειρα της Αφροδίτης. Έχετε ετοιμάσει κάποιο ειδικό πρόγραμμα; Η αλήθεια είναι ότι μ’ αρέσει να παίζω σε αρχαία αμφιθέατρα, υπάρχει πάντα η αίσθηση ότι κάποιο παλιό φάντασμα αιωρείται στον χώρο. Μαζί μου θα είναι και η ορχήστρα χάλκινων οργάνων και κάποιοι Βούλγαροι τραγουδιστές. Το πρόγραμμα θα περιλαμβάνει τραγούδια που έγραψα για κινηματογραφικές ταινίες, κάποια άλλα απ’ την όπερά μου «Κάρμεν με χαρούμενο τέλος», ορισμένα απ’ τον πιο πρόσφατό μου δίσκο, «Champagne for Gypsies», και κάποια από τον καινούργιο μου δίσκο που θα κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβριο. Και, φυσικά, θα ήθελα να συμπεριλάβουμε ορισμένα απ’ τα ελληνικά μου τραγούδια. Θα είναι τρόπον τινά ένα καλοκαιρινό πρόγραμμα. Θα ήθελα να διασκεδάσω και φυσικά να διασκεδάσετε κι εσείς μαζί μου.
Βλέπετε ίσως την Ορχήστρα για Γάμους και Κηδείες ως γέφυρα που ενώνει μουσικές και ανθρώπους με ετερόκλητο πολιτικό, ιδεολογικό και θρησκευτικό υπόβαθρο; Κοιτάξτε, σύμφωνα με την επιστήμη, η μουσική είναι η πρώτη ανθρώπινη γλώσσα. Στη Γερμανία ανακαλύφθηκε φλογέρα ηλικίας 20.000 χρόνων, που σημαίνει ότι οι άνθρωποι δημιουργούσαν μουσική πολύ πριν ανακαλύψουν τη θρησκεία, την πολιτική και τη γλώσσα. Γι’ αυτό και η μουσική έχει επικοινωνιακή λειτουργία, επειδή αποτελεί την πρώτη γλώσσα που «μίλησαν» οι άνθρωποι. Αν έχεις «μουσική ευφράδεια», γίνεσαι σε όλους κατανοητός.
Η μουσική σας συνταιριάζει ηχοχρώματα από τα Βαλκάνια και την Τουρκία. Γιατί αυτή η σύζευξη δεν εφαρμόζεται και στην καθημερινότητά μας; Αντιλαμβάνεστε ότι προέρχομαι από μια πολύ μικρή μουσική κουλτούρα. Πολλοί απ’ τους ανθρώπους που έρχονται σε συναυλία μου πρώτη φορά γνωρίζουν ένα συνθέτη απ’ τα Βαλκάνια. Εδώ έγκειται και η ομορφιά της δουλειάς μου, η ουσία της. Ως μουσικός μπορώ να κάνω πράγματα που είναι αδύνατο να πραγματωθούν σε επίπεδο πολιτικής, θρησκείας και γλώσσας. Κάνω χρήση της πρώτης πανανθρώπινης γλώσσας, της μουσικής.
Ποιο μουσικό είδος θα λέγατε ότι σας χαρακτηρίζει σε αυτό το στάδιο της ζωής σας; Αν υπάρχει μια παράδοση πίσω απ’ τη μουσική μου, είναι αυτή η ανάγκη να δημιουργώ ψήγματα τρέλας. Στα Βαλκάνια δεν είναι ποτέ αρκετό το να εκτελείς μουσική. Για μας, η μουσική πρέπει να εγκιβωτίζει μικρές ιστορίες τρέλας. Το σύνθημα του τελευταίου μου δίσκου είναι «Αν δεν τρελαθείς, δεν είσαι φυσιολογικός».
Κάνατε σπουδές φιλοσοφίας. Πότε μπήκε στη ζωή σας η μουσική; Υπάρχει κάποια σύζευξη ανάμεσα στα δύο; Την εποχή που εγώ σπούδαζα φιλοσοφία, σε μια κομουνιστική χώρα, με το που τελείωνες το πανεπιστήμιο γινόσουν καθηγητής της μαρξιστικής ιδεολογίας. Ειλικρινά δεν ξέρω. Καθ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου, που κράτησαν τέσσερα χρόνια, είχα συνθέσει μία μελωδία και ελάχιστους στίχους.
Γεννηθήκατε σε ένα μέρος με έντονη πολιτική φόρτιση. Πώς ήταν η παιδική σας ηλικία και πώς η πολιτική επηρέασε τη ζωή, τις πεποιθήσεις και τον τρόπο σκέψης σας; Γεννήθηκα σε μια μεσοαστική οικογένεια. Ο πατέρας μου ήταν συνταγματάρχης. Η αισθητική μας ήταν μεσοαστική, γι’ αυτό και η μουσική μου έχει εν πολλοίς αυτό το μεσοαστικό άκουσμα. Έχω επηρεαστεί από την παράδοση. Ακόμη και το ροκ εν ρολ που έγραφα ήταν επηρεασμένο από την παράδοση, εξού και η πλατιά απήχησή του. Εκείνη την εποχή, το ροκ εν ρολ ήταν σημαντικό ανά το παγκόσμιο –κάτι που δεν ισχύει πια– μα στις κομουνιστικές χώρες είχε ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα. Το ροκ συγκρότημα που διατηρούσα τότε ήταν απ’ τα δημοφιλέστερα της εποχής.
Και η Κύπρος είναι τόπος συγκρούσεων. Πόσο καλά γνωρίζετε την κυπριακή πολιτική κατάσταση και ποια η άποψή σας γι’ αυτήν; Τα πράγματα πάντα περιπλέκονται όταν τα πολιτικά προβλήματα ενέχουν θρησκευτικές διαφορές. Η πολιτική μπορεί ενίοτε να διέπεται από τη λογική. Η θρησκεία, όμως, μπορεί να γίνει απολύτως παράλογη. Έτσι, λοιπόν, η συγκεκριμένη διένεξη όπως και κάθε άλλη διένεξη θα λυνόταν εδώ και χρόνια αν μπορούσε να διευθετηθεί μέσω της μουσικής. Δυστυχώς, η πολιτική και η θρησκεία δεν αντικαθίστανται από τη μουσική.
Ποιο είναι το μέρος που σήμερα θεωρείτε σπίτι σας; Το σπίτι σου είναι εκεί που φυλάς το μαγιό σου το καλοκαίρι και το παλτό σου τον χειμώνα. Τι να σας πω, ταξιδεύω πολύ. Μπορεί να δώσω μέχρι και 150 συναυλίες ανά τον κόσμο, έτσι αυτή τη στιγμή το σπίτι μου είναι το εκάστοτε αεροδρόμιο και ξενοδοχείο που με φιλοξενεί.
Πώς σχολιάζετε την έννοια της «ταυτότητας»; Μιλάτε σε έναν άνθρωπο που η πατρίδα του εξαφανίστηκε μια μέρα απ’ το πουθενά. Από πείρα σας λέω ότι πατρίδα δεν είναι κάποιο πολιτικό ή γεωγραφικό έδαφος. Πατρίδα είναι το συναισθηματικό έδαφος, εκεί όπου βρίσκονται οι αναμνήσεις, οι φίλοι και οι συγγενείς σου. Η χώρα μου μοιράστηκε σε διάφορες χώρες και κάθε φορά που περνώ τα μεταξύ τους σύνορα, οφείλω να δείχνω διαβατήριο. Ωστόσο, ολόκληρη η έκταση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, όλα αυτά τα κράτη, παραμένουν για μένα πατρίδα. Έχω σπίτια στο Βελιγράδι, στο Ζάγκρεμπ και το Σαράγεβο. Όταν βρίσκομαι σ’ αυτά τα μέρη, δεν μένω σε ξενοδοχείο. Δεν έχει σημασία που αυτή τη στιγμή αποτελούν ξέχωρα πολιτικά εδάφη. Για μένα συναποτελούν την πατρίδα μου.
Σκοπεύετε να συνεργαστείτε ξανά με τον Εμίρ Κουστουρίτσα; Εδώ και κάμποσο καιρό δεν ασχολήθηκα με τον κινηματογράφο. Υπήρξε μια εποχή που έγραφα σάουντρακ για το χατίρι των φίλων μου. Τώρα συνεχίζω να δημιουργώ σάουντρακ αλλά δεν υπάρχει ταινία! Αν έχετε κατά νου μια ταινία, μπορώ να γίνω ο συνθέτης σας.
Έχετε κάνει εκτεταμένη έρευνα για τους τσιγγάνους, κάτι που είχε αντίκτυπο και στη μουσική σας. Τι αποκομίσατε απ’ την εντρύφησή σας στη τσιγγάνικη μουσική; Κατάγομαι από ένα μέρος όπου η δουλειά του μουσικού αντιστοιχούσε σε τσιγγάνικη ασχολία, απ’ την αρχή λοιπόν ήμουν ένας απ’ τους τσιγγάνους του χώρου. Πρόκειται για αρχαίο λαό που ήρθε στην Ευρώπη πριν από σχεδόν επτά αιώνες και πέρασε τα πάνδεινα μ’ εμάς σ’ αυτή την ήπειρο. Εμείς τους φορτώναμε οδύνη και εκείνοι μας πρόσφεραν ευφροσύνη. Στην Ευρώπη η λέξη «τσιγγάνος» αντηχεί συνειρμικά περίπου όπως ο «καουμπόης» στην Αμερική: όλοι θέλουν να μπουν σ’ αυτό τον ρόλο έστω για πέντε λεπτά, να αισθανθούν την ελευθερία του. Είναι πολύ μοντέρνα αυτή η ιδέα του να ζεις στο παρόν, όχι στο χθες ή στο αύριο, στο παρόεντν. Αυτή είναι η πεμπτουσία του τσιγγάνικου τρόπου ζωής.
Τα Βαλκάνια ήταν από τους αρχέγονους χρόνους περιοχή συγκρούσεων. Το ίδιο ισχύει και σήμερα. Πώς βλέπετε εσείς τα Βαλκάνια σήμερα; Μιλάτε για μια περιοχή που έχει διέλθει περιόδους απόγνωσης αλλά και αισιοδοξίας. Αυτή τη στιγμή, πιστεύω, επικρατεί μια γενική αισιοδοξία, παρόλο που η Ιστορία δεν μας έχει δώσει λόγους να είμαστε αισιόδοξοι. Εντούτοις, στα Βαλκάνια οι λαοί σκέφτονται πώς ίσως αυτή τη φορά το χάος να επιφυλάσσει ένα σχέδιο και για μας.
Τι πιστεύετε ότι σηματοδοτεί τον 21ο αιώνα –το προσφυγικό, η οικονομική κρίση ή η τρομοκρατία; Αυτό που πιστεύω ότι θα μάθουμε τον 21ο αιώνα είναι να ζούμε, επιτέλους, με τις διαφορές μας. Στο παρελθόν τα πράγματα ήταν τρόπον τινά απλούστερα: εκείνους που διέφεραν από σένα, τους σκότωνες. Ευτυχώς, αυτό το πράγμα δεν γίνεται πια. Οφείλεις να ζεις μαζί με τη διαφορετικότητα. Ως εκ τούτου, όλος αυτός ο πανικός που δημιουργήθηκε με τα κύματα των προσφύγων στρέφεται ενάντια στον ρου της Ιστορίας. Ο πολιτισμός μας χτίστηκε μέσα απ’ τη μετανάστευση. Χωρίς τη μετανάστευση, ο πολιτισμός θα ήταν εντελώς διαφορετικός. Δείτε πόσα έχουν δώσει στον κόσμο οι Έλληνες μετανάστες. Σκεφθείτε κάτι απλό: Αν δεν υπήρχαν μετανάστες απ’ τη Συρία, δεν θα είχαμε μήλα.
Έχετε φτάσει στο απόγειο της μουσικής σας καριέρας. Ποια είναι τα επόμενά σας σχέδια; Τον Σεπτέμβριο κυκλοφορεί ο νέος μου δίσκος, «Τρία Γράμματα απ’ το Σαράγεβο», με συνθέσεις για Εβραίους, μουσουλμάνους και χριστιανούς. Ο δίσκος περιλαμβάνει μέρος από ένα κοντσέρτο για βιολί το οποίο ερμήνευσα κλασικά για τους χριστιανούς, σε ύφος Klezmer για τους Εβραίους και σε ανατολίτικο στυλ για τους μουσουλμάνους. Ο τίτλος του δίσκου απορρέει ακριβώς από τη μορφή αυτή των τριών «επιστολών». Πρόκειται για κοντσέρτο για κλασικό, klezmer και ανατολίτικο βιολί και Συμφωνική Ορχήστρα. Θα υπάρχουν επίσης τραγούδια ρωσικής και ισπανικής έμπνευσης. Στη συναυλία μας στην Κύπρο θα παίξουμε ορισμένα απ’ τα καινούργια αυτά τραγούδια.
INFO: Ο Γκόραν Μπρέκοβιτς εμφανίζεται στις 5 Αυγούστου στην Πέτρα του Ρωμιού, 22:00 (www.soldoutticketbox.com). Θα προηγηθεί το γυναικείο φωνητικό σύνολο Amalgamation Choir (20:30 – «Φεγγάρια και Αστέρια – Η Μεσόγειος Συναντά τα Βαλκάνια»).
