Μια σειρά έργων γλυπτικής, ήχου και βίντεο περιλαμβάνει η πρόταση της εικαστικού Μαρίνας Ξενοφώντος που επελέγη να εκπροσωπήσει την Κύπρο στην 61η Μπιενάλε της Βενετίας.
Η εγκατάστασή της με τίτλο «It Rests to the Bones» πραγματεύεται ζητήματα των δύσκολων εποχών που διανύουμε και αμφισβητεί καθιερωμένες κοινωνικές νόρμες, δομές και συμβάσεις.
Στο Κυπριακό Περίπτερο της 61ης Μπιενάλε της Βενετίας, στο Associazione Culturale Spiazzi, πλάι στους επίσημους εκθεσιακούς χώρους της Μπιενάλε (Arsenale), η Μαρίνα Ξενοφώντος θα εκθέσει έργα γλυπτικής, ήχου και κινηματογράφου που καταγράφουν τους ρυθμούς της κοινωνικής ζωής, τις θρησκευτικές παραβάσεις και την πολιτιστική αντοχή. Η Επιτροπή Επιλογής Έργων και Καλλιτεχνών του Υφυπουργείου Πολιτισμού που αποτελείται από τους Λούλη Μιχαηλίδου, Γαβριήλ Κουρέα, Κατερίνα Νικήτα, Νίκο Παττίχη και Πόλυ Πεσλίκα, επέλεξε ομόφωνα την πρόταση «It Rests to the Bones» της εικαστικού, με επιμελητή τον Kyle Dancewicz, για να εκπροσωπήσει την Κύπρο.
Η Επιτροπή αναφέρει σε σημείωμά της πως «εκτίμησε ότι η πρόταση, όχι μόνο πραγματεύεται καίρια ζητήματα των δύσκολων εποχών που διανύουμε, αλλά και αποκαλύπτει με ευαισθησία μικροϊστορίες του κυπριακού χώρου, τοποθετώντας τις σε ένα πιο σφαιρικό πλαίσιο. Η συνολική εγκατάσταση γλυπτών, βίντεο και ήχου εμβαθύνει σε ζητήματα ατομικής και συλλογικής πολιτιστικής μνήμης, υπογραμμίζοντας τη δύναμη των λαϊκών παραδόσεων και κληρονομιάς να αμφισβητούν καθιερωμένες κοινωνικές νόρμες, δομές και συμβάσεις».
Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, η Μαρίνα Ξενοφώντος έχει δημιουργήσει έργα τέχνης που αποθηκεύουν και ανακτούν πληροφορίες. Δημιουργεί τα έργα της με διάφορα μέσα, ως καταχωρήσεις και προϊόντα αυτού που η καλλιτέχνιδα ονομάζει «απεριόριστο αρχείο», δηλαδή μια συσσώρευση αλληλένδετων ιδεών, θραυσμάτων πολιτικής μνήμης, φυσικών αντικειμένων και κοινωνικών συνθηκών που στηρίζουν το παρόν.
Τα νέα και τα επαναπαρουσιαζόμενα έργα της, όπως τα προσδιορίζει η ίδια, προέρχονται από μια μελέτη των αντι-θεαματικών μηχανών, κινητήρων και αυτομάτων, καθώς και από μια ιδιόμορφη αντίληψη για τα δεδομένα και τα μεταδεδομένα – τα συλλεχθέντα συντρίμμια της εμπειρίας που προσκολλώνται στη ζωή.
Ρομαντικοποιώντας την αποτυχία, η Ξενοφώντος εργάζεται συχνά με μεθόδους ή υλικά που της είναι άγνωστα, αναδημιουργώντας τις συνθήκες για το ταξίδι από την παρανόηση στην κατανόηση, ώστε να ξεκινήσει ξανά. Η διαδικασία (επαν)ανάπτυξης ορισμένων έργων διαρκεί χρόνια, για κάποια από αυτά περισσότερο από δεκαετία.
Το «Twice upon a while» (συνεχίζεται από το 2018), ένα βιντεοπαιχνίδι που βρίσκεται σε ανάπτυξη εδώ και έξι χρόνια, ακολουθεί την Twice, μια «ιδεολογικά μπερδεμένη έφηβη που δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει τις αποστολές της». Η Twice, ένα avatar του οποίου το όνομα αντανακλά το ενδιαφέρον της εικαστικού για το διπλό, εμφανίζεται σε ψηφιακή και αναλογική μορφή σε διάφορα έργα της καλλιτέχνιδας. Σαν ένα αντίγραφο σχεδιαστή, το avatar συλλέγει νέες ατέλειες ή ασυνέπειες με κάθε αναπαραγωγή. Τα ίδια τα έργα της εικαστικού είναι εξίσου επαναληπτικά και μεταβλητά· γίνονται μάρτυρες μιας ηχηρής μνήμης, ενσωματωμένων σαν δείκτες στην προσωπική και κοινωνική ιστορία καθώς αυτή εξελίσσεται.
«Ο έφηβος, κάποιος που ακόμα προσπαθεί να καταλάβει τι σημαίνουν τα πράγματα και πώς να τα αντιμετωπίσει, είναι ένα σύμβολο που έχει απήχηση και αλλού», αναφέρει η εικαστικός. Το «Things We Lost» (WIP 2024), μια νέα ταινία που γυρίζεται στην Κύπρο και είναι σε εξέλιξη, θα ακολουθήσει μια ομάδα εφήβων κοριτσιών καθώς ταξιδεύουν από τη Λεμεσό στο θέρετρο της Αγίας Νάπας για μια βραδινή έξοδο.
Το ταξίδι αυτό αποτελεί ένα τελετουργικό πέρασμα για πολλούς νέους νησιώτες, συμπεριλαμβανομένης της Ξενοφώντος, το storyboard της οποίας για την ταινία περιλαμβάνει φωτογραφίες της και των φίλων της ως εφήβων σε βραδινές εξόδους στην Αγία Νάπα ή καθώς ετοιμάζονται μαζί σε υπνοδωμάτια.
Η πόλη υπάρχει στη συνείδηση πολλών Ευρωπαίων ως μια εικόνα γεμάτη κλαμπ, με νέον και θορυβώδη πάρτι. Βρίσκεται επίσης δίπλα σε μία από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές βάσεις του Ηνωμένου Βασιλείου, μια αγγλική ταυτότητα που ενισχύεται περαιτέρω από τη συνεχή εισροή θορυβωδών Βρετανών τουριστών.
Στην ταινία, τα επακόλουθα μιας βραδινής εξόδου θα αντικατοπτρίζουν την τοπολογία της πόλης: Τις σειρές κλαμπ και ξενοδοχείων, καθώς και τις ιστορίες και τα μέρη που κρύβονται πίσω από τη λαμπερή της εικόνα. Η αντήχηση μεταξύ χρόνου, τόπου και εμπειρίας είναι επαναλαμβανόμενη στην πρακτική της Ξενοφώντος.
Στην ατομική της έκθεση «Public Domain», στο Camden Art Centre του Λονδίνου το 2023, η εικαστικός έφερε τρία έργα σε υλική συνομιλία. Στο κέντρο του δωματίου βρισκόταν το King, oh King, with your 12 swords! «Τι έργο έχετε για μας σήμερα;» ρωτά ο βασιλιάς, και όλα τα παιδιά απαντούν: «Ας πιάσουμε δουλειά!» (2023). Το έργο αποτελείτο από επιχρυσωμένα χυτά μπρούντζινα μπαστούνια, όπως τα ξύλινα που χρησιμοποιούσε ο παππούς της εικαστικού, τα οποία σχημάτιζαν δύο λεπτούς σταλακτίτες που περιστρέφονται αργά και ελαφρώς αδέξια. Αυτή η ταλαντευόμενη κίνηση είναι ένα μοτίβο στα έργα της.
Στην άλλη πλευρά του δωματίου, δύο λευκά καλώδια κρέμονταν από ψηλά, προδίδοντας την παρουσία του κινητήρα που ενεργοποιούσε έναν άκομψο χορό των πόλων. Κρεμασμένα από την οροφή στο πάτωμα σε δύο γραμμές, αντικατόπτριζαν τη μορφή του King, oh King!, με τη χαλαρή, κρεμαστή τους κατάσταση να λειτουργεί ως βαλβίδα εκτόνωσης, μέσω της οποίας η ένταση μεταξύ των αντικειμένων μπορούσε να εξατμιστεί. Το ίδιο έργο επανεξετάζεται στο χρόνο με διάφορες επαναλήψεις που καλύπτουν σχεδόν δέκα χρόνια. Έκανε την πρώτη του εμφάνιση το 2015, στο Neoterismoi Toumazou, έναν ανενεργό πλέον χώρο καλλιτεχνών στη Λευκωσία, που διεύθυναν η Ξενοφώντος, ο Ορέστης Λαζούρας και η Μαρία Τουμάζου.
Εκεί, ένας κινητήρας ντίσκο-μπάλας επαναχρησιμοποιήθηκε από την καλλιτέχνιδα για να περιστρέφει έναν απλό μεταλλικό στύλο που συνέδεε το δάπεδο με την οροφή, ως μέρος της πρώτης της ατομικής έκθεσης, «Karat Castle». Αργότερα, με την προσθήκη ενός χυτού μπρούντζινου μπαστουνιού του παππού της, το ίδιο έργο εγκαταστάθηκε στο Rijksakademie Open Studios (2019) και στο Hot Wheels Athens (2020). Κάθε επανάληψη ήταν μια αναφορά στο παρελθόν και μια μισοδιακριτή προαίσθηση του τι θα έρθει. Ακριβώς εκτός εμβέλειας.
- Η 61η Μπιενάλε Βενετίας υπό τον γενικό τίτλο «In Minor Keys» θα πραγματοποιηθεί από το Σάββατο 9 Μαΐου έως την Κυριακή 22 Νοεμβρίου 2026 (preview 6-8 Μαΐου) στους χώρους του Giardini και του Arsenale, καθώς και σε διάφορες τοποθεσίες στην πόλη της Βενετίας.
