Το 38% των πολιτών δηλώνει ότι η οικονομική στενότητα δεν τους επιτρέπει την κοινωνικοποίηση. Ο ένας στους τρεις ηλικιωμένους υποφέρει από μοναξιά και κοινωνική απομόνωση, οι νέοι 14-35 χρόνων δηλώνουν ότι η ψυχική τους κατάσταση έχει επηρεαστεί. Διαφορετικές μελέτες για διαφορετικούς ανθρώπους που αποτελούν την ίδια κοινωνία. Την κυπριακή.
«Η μοναξιά που μας άφησε η πανδημία δεν έχει ηλικία», λέει στον «Φ», ο καθηγητής Κοινωνιολογίας, Κωνσταντίνος Φελλάς. «Εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές, με διαφορετικό τρόπο και συμπεριφορές σε ολόκληρο το φάσμα της κοινωνίας». Οι εθνικές έρευνες που διεξήχθησαν από διαφορετικούς φορείς στη μετά πανδημίας εποχή «αποτυπώνουν την κατάσταση και μας καθοδηγούν για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να ενεργήσουμε ως Πολιτεία αλλά και ως επιστημονική κοινότητα».
Όπως αναφέρει ο κ. Φελλάς, «ακόμα και η καθημερινότητα μας αλλά και η δική μας συμπεριφορά, μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε το πόσο έχουμε επηρεαστεί. Αν δούμε με αυτό τον φακό όλα τα δεδομένα, θα καταλάβουμε πως ακόμα και ο απλός φόβος να μην προσβληθούμε από τον κορωνοϊό ή τον οποιονδήποτε άλλο ιό, μας έχουν οδηγήσει ουσιαστικά στη μοναξιά. Αν ο καθένας αναλογιστεί τον τρόπο που αντιδρά πλέον όταν ένας συνάδελφος στην εργασία, ένα μέλος στην οικογένεια του ή κάποιος στην παρέα έχει συμπτώματα, θα κατανοήσουμε τι εννοούμε χρησιμοποιώντας τον όρο “μοναξιά” σε αυτή την περίπτωση».
«Να πάρουμε όμως μια – μια τις παραμέτρους και να προσπαθήσουμε να τις εξηγήσουμε. Έχουμε τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των νέων, στα άτομα της τρίτης ηλικίας. Ακόμα και σε αυτούς που λάμβαναν αποφάσεις και εφάρμοζαν μέτρα και περιορισμούς, βλέπουμε επιπτώσεις, ενώ ταυτόχρονα άρχισαν να καταγράφονται και να είναι έντονα κι άλλα φαινόμενα. Το φαινόμενο του μοναχικού θανάτου, γι’ αυτούς που έφυγαν και συνεχίζουν να φεύγουν εξαιτίας του κορωνοϊού, και το ανεκπλήρωτο πένθος γι’ αυτούς που έμειναν και μένουν πίσω».
«Οι επιπτώσεις στην κοινωνία φαίνονται με μια μόνο απλή ανάγνωση των αποτελεσμάτων των διαφόρων ερευνών. Η περαιτέρω ανάλυση μας δίνει σαφώς περισσότερα στοιχεία τα οποία, εμείς τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας, πρέπει να αναλύσουμε με μεγάλη προσοχή».
Το 2022 ποσοτική έρευνα μεταξύ ατόμων τρίτης ηλικίας (η οποία είχε διεξαχθεί κατόπιν πρωτοβουλίας της αείμνηστης Ζέτας Αιμιλιανίδου ως υπουργού Εργασίας), κατέδειξε ότι ένα στα τρία άτομα τρίτης ηλικίας υποφέρει από μοναξιά και κοινωνική απομόνωση. Επιπρόσθετα, το 38% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η έλλειψη χρημάτων τους εμποδίζει ακόμη περισσότερο από το να κοινωνικοποιηθούν και να δραστηριοποιηθούν.
Δεύτερη έρευνα που διενεργήθηκε από το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και τον Οργανισμό Νεολαίας Κύπρου, κατέδειξε σειρά από αρνητικά συναισθήματα που διακατέχουν τη νεολαία ως επακόλουθο της πανδημίας. Το 46% ανέφερε πως η κατάσταση της ψυχικής τους υγείας χειροτέρεψε λόγω της πανδημίας. Ποσοστό 71% των νέων ηλικίας 14-17 χρόνων δήλωσαν πως η ψυχική τους υγεία επηρεάστηκε προς το χειρότερο, ενώ ποσοστό 29% της ίδιας ηλικιακής ομάδας, δήλωσαν πως από την έναρξη της πανδημίας αισθάνθηκαν την ανάγκη για ψυχολογική στήριξη.
Αρνητική εμπειρία καταγράφεται και μεταξύ της κοινότητας των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων στη διάρκεια της πανδημίας. Επιστημονική μελέτη του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και της οργάνωσης ACCEPT κατέγραψε το άγχος, τη μελαγχολία, την κατάθλιψη, τη μοναχικότητα, τις κρίσεις πανικού, αλλά και τάσεις αυτοκτονίας.
«Μια σειρά άλλων ερευνών βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη και σε αυτές, τις δικές μας έρευνες, πρέπει να προσθέσουμε ότι σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει με κατάθλιψη στην οποία πιο επιρρεπείς είναι οι γυναίκες, οι νέοι και οι ηλικιωμένοι», σημειώνει ο κ. Φελλάς.
«Θα ήθελα όμως να σταθώ για λίγο και στο πόσο πολύ η πανδημία έχει χαράξει βαθύτατα αυτούς που νόσησαν με τον ιό, που επέζησαν τη διαδικασία της διασωλήνωσης στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, που ως συγγενείς και αγαπημένα πρόσωπα πέρασαν μέρες αγωνίας για τον δικό τους ασθενή και για αυτούς που ακόμη βιώνουν ένα ανολοκλήρωτο πένθος για την απώλεια των αγαπημένων τους, οι οποίοι έφυγαν ασυντρόφευτοι στις μονάδες αυτές. Η πανδημία του κορωνοϊού έφερε, για πρώτη φορά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με το φάσμα του θανάτου σε μαζική κλίμακα. Για να γίνει κατανοητό το πρόβλημα, αρκεί να σκεφτούμε ότι οι θάνατοι από Covid-19 υπολογίζονται σε 7 εκατομμύρια παγκοσμίως. Επιπρόσθετα, εκτιμάται ότι για κάθε νεκρό, τουλάχιστον δέκα άνθρωποι μένουν πίσω να θρηνούν.
Στην Κύπρο, οι θάνατοι προσεγγίζουν τους 1.400. Η απλή μετάφραση των αριθμών, μας δίνει τουλάχιστον 14.000 άλλους ανθρώπους να έχουν μείνει πίσω και να ζουν το ανολοκλήρωτο πένθος. Επιπρόσθετα, ο ετοιμοθάνατος ασθενής με Covid-19 στερείται της δυνατότητας του αποχαιρετισμού. Ο επανακαθορισμός της έννοιας του θανάτου αποτελεί κεντρική συντεταγμένη για τους ανθρώπους που βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους».
Τα ηλικιωμένα άτομα η πιο ευάλωτη ομάδα
Η πιο ευάλωτη ίσως ομάδα, από όλες τις απόψεις, σημειώνει ο κ. Φελλάς, «ήταν και εξακολουθούν να είναι τα ηλικιωμένα άτομα. Τόσο σε ό,τι αφορά τον κορωνοϊό όσο και σε ό,τι αφορά όλες τις υπόλοιπες μεταδοτικές, ακόμα και τις εποχιακές λοιμώξεις που θεωρούμε “απλές”, η πιο ευάλωτη ομάδα είναι η ομάδα των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Η ανάγκη για προστασία τους, και οι συνεχείς εκκλήσεις προκαλούν πολλές φορές φόβο στους ηλικιωμένους μας.
Από την άλλη βεβαίως, η προστασία τους από όλους είναι επιβεβλημένη και δεν μπορεί κανένας να κατακρίνει τις όποιες εκκλήσεις για την τήρηση των ατομικών μέτρων προστασίας από όλους εμάς τους υπόλοιπους. Αυτό όμως έχει ως αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός ηλικιωμένων συμπολιτών μας να βρίσκονται στα σπίτια τους ζώντας μόνοι τους, ή διαμένοντας σε στέγες ηλικιωμένων και πολλές φορές να αισθάνονται απομονωμένοι και μοναξιασμένοι».
Επιπτώσεις όμως φαίνεται ότι είχε η πανδημία και για τους ανθρώπους που λάμβαναν τις αποφάσεις για τους περιορισμούς, τα μέτρα και τις απαγορεύσεις. Μιλώντας ως πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής, ο κ. Φελλάς υπενθύμισε ότι σχετική αναφορά γίνεται και στην ετήσια έκθεση της επιτροπής.
«Η πανδημία Covid-19 έθεσε σημαντικές προκλήσεις σε όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής των φυσικών και νομικών προσώπων, στις εφοδιαστικές αλυσίδες, στα συστήματα υγείας των χωρών, αλλά και στους επιστήμονες και στα στελέχη/ εμπειρογνώμονες που σε συνεργασία με πολιτικά πρόσωπα λάμβαναν αποφάσεις που αφορούσαν τον περιορισμό μετάδοσης του ιού.
Επιπρόσθετα, η πανδημία έχει εγείρει μία σειρά από (βιο)ηθικά ζητήματα που εστιάστηκαν κυρίως στην υγειονομική περίθαλψη, τη Δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα που επεκτάθηκαν πέρα από τα εθνικά σύνορα κάθε κράτους και είχαν παγκόσμια και διαπολιτισμική εμβέλεια». Αν αναλύσουμε όλα τα δεδομένα, «που ολόκληρη η διεθνής επιστημονική κοινότητα ασχολείται πλέον με τα ζητήματα αυτά, θα διαπιστώσουμε ότι αυτό που ο πλανήτης έζησε, δεν άφησε ανεπηρέαστο κανένα άνθρωπο, ανεξαρτήτως ηλικίας, επαγγέλματος, θέσεως, αξιώματος ή οικονομικής κατάστασης».
