Πριν δύο μήνες είχα γράψει ότι το 2020 θα ήταν χρονιά ύφεσης στην Κύπρο. Τώρα ξέρουμε ότι η χρονιά θα είναι υφεσιακή για όλες τις χώρες του κόσμου, κάτι που δεν έχει ξανασυμβεί στην παγκόσμια οικονομική ιστορία. Προ μερικών ημερών, το αγγλικό ΑΕΠ για την περίοδο μέχρι το τέλος Μαρτίου 2020 ανακοινώθηκε σαν το χειρότερο από τη Μεγάλη Κρίση του 2008 και σε μηνιαία στοιχεία σαν το χειρότερο για τον Μάρτιο 2020 από το 1997 που τα μηνιαία στοιχεία για ΑΕΠ άρχισαν να ανακοινώνονται. Το ΑΕΠ για το τωρινό τρίμηνο θα είναι πολύ χειρότερο. Οι συζητήσεις πλέον αναλώνονται στο αν η κρίση θα έχει σχήμα V (δηλαδή γρήγορη επανάκαμψη), σχήμα L (όπου η κρίση έχει διάρκεια) ή οποιοδήποτε σχήμα μεταξύ των δύο. Αυτή η απλούστευση αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τις μακροοικονομικές συζητήσεις σε πολλές χώρες.
Τι θα μπορούν να αναμένουν οι επενδυτές και τα νοικοκυριά στο μέλλον; Υπό τις περιστάσεις, ξέρουμε ότι η εμπλοκή του δημόσιου τομέα μέσω επενδύσεων στην υγεία είναι αναπόφευκτος, όπως αναπόφευκτη είναι και η αύξηση του δημόσιου χρέους για να πληρωθεί ο λογαριασμός. Σε χώρες με ανεξάρτητη νομισματική αρχή όπως την Αμερική, Αγγλία και Ιαπωνία οι Κεντρικές Τράπεζες έχουν ήδη αγοράσει ένα σημαντικό κομμάτι του δημόσιου χρέους. Κάτι παρόμοιο κάνει και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, παρά τις αιτιάσεις που κάνει το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο. Αλλά σε κάποιο στάδιο αυτός ο λογαριασμός θα πρέπει να πληρωθεί.
Πώς μπορούν να αποπληρωθούν αυτά τα χρέη; Οι επενδυτές και τα νοικοκυριά θα πρέπει να αναμένουν είτε πληθωρισμό, είτε αύξηση των φορολογικών συντελεστών ή και τα δύο στο μακροπρόθεσμο μέλλον. Η μεγάλη πρόκληση είναι όμως στο άμεσο μέλλον. Τι αναμένουμε στον επόμενο χρόνο; Δυστυχώς, οποιαδήποτε πρόβλεψη είναι εξαιρετικά δύσκολη και αβέβαιη. Αυτό είναι και μέρος του προβλήματος. Όμως υπάρχουν αποφάσεις που μπορεί να πάρει και να εφαρμόσει μια κυβέρνηση για να βοηθήσει την ανάπτυξη στο μέλλον. Αυτές οι πράξεις θα διαφέρουν από χώρα σε χώρα, αλλά στην Κύπρο ειδικά υπάρχουν μερικές πράξεις που θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμες.
Η κρίση μάς έχει δείξει την αξία της ψηφιακής οικονομίας, ένας από τους λόγους που το αμερικανικό χρηματιστήριο τα έχει πάει καλύτερα από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Η κρίση αυτή δείχνει τον δρόμο, κάπως δυσάρεστα, στις επενδύσεις που πρέπει να κάνει μια χώρα. Πόσο χρόνο θα έπαιρνε και πόσο θα στοίχιζε, για παράδειγμα, αν η κυβέρνηση επένδυε στην ψηφιακή αναβάθμιση όλων των σχολείων; Δηλαδή ίντερνετ και εκπαίδευση για όλους σε όλα τα σχολεία της Κύπρου. Στο μέλλον η διαδικτυακή εργασία θα είναι ιδιαίτερα σημαντική, αλλά αυτή η επένδυση θα βοηθούσε και στην αντιμετώπιση ενός δεύτερου κύματος εξάπλωσης του ιού τον Σεπτέμβριο, αν χρειαστεί να εφαρμοστεί καλά η διαδικτυακή εκπαίδευση.
Από αυτή την άποψη η κρίση αυτή είναι μια σημαντική ευκαιρία για την κυπριακή οικονομία. Μέσω διαδικτύου ο κόσμος γίνεται πολύ μικρότερος και ξαφνικά οποιαδήποτε επιχείρηση μπορεί να γίνει διεθνώς ανταγωνιστική, καθώς δεν χρειάζεται να βρίσκεται σε κάποιο μεγάλο οικονομικό κέντρο για να πουλήσει τις υπηρεσίες της. Δεν χρειάζεται οποιοσδήποτε να βρίσκεται αυτοπροσώπως κάπου είτε για να δουλέψει, είτε για να μάθει, είτε ακόμη και για να κάνει τις σωστές διασυνδέσεις. Αυτή η δυνατότητα θα αυξήσει τις διαφορές μεταξύ χωρών και ατόμων που μπορούν να έχουν τη γνώση και τα εργαλεία για να αντεπεξέλθουν στο καινούργιο περιβάλλον. Παραδοσιακά, το κράτος έχει σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει στην παροχή υγείας και παιδείας, και άρα ίσων ευκαιριών και προστασίας στους πολίτες. Αυτή η κρίση έχει κάνει αυτόν το ρόλο πολύ σημαντικότερο. Όσο πιο γρήγορα οι δημόσιες υπηρεσίες και η πολιτεία αντιληφθούν τη σημασία αυτού του ρόλου, και αρχίσουν να διαδραματίζουν τον ηγετικό ρόλο που απαιτείται, τόσο καλύτερα για τη μελλοντική ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας.
* Καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Imperial College Business School
