Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν ένα από τα πιο σοβαρά και σύνθετα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Κύπρος τα τελευταία χρόνια, με τις συνέπειες τους να είναι καταστροφικές τόσο για το φυσικό περιβάλλον όσο και για την ανθρώπινη δραστηριότητα. Το μέγεθος των πυρκαγιών, τα χαρακτηριστικά τους και η ταχύτητα εξάπλωσης τους καθιστούν τον έλεγχο και την κατάσβεσή τους εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, όπως επισημαίνουν ειδικοί και αρμόδιοι φορείς.

Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες και διεθνείς προβλέψεις, η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί περαιτέρω τα επόμενα χρόνια, καθώς η Κύπρος, όπως και οι υπόλοιπες χώρες της Νότιας Ευρώπης, πλήττεται ήδη από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η αυξημένη θερμοκρασία, τα παρατεταμένα διαστήματα ξηρασίας και οι ενισχυμένοι άνεμοι δημιουργούν ιδανικές συνθήκες για την εκδήλωση και την εξάπλωση πυρκαγιών σε δασικές και αγροτικές περιοχές.

Οι ειδικοί προειδοποιούν πως η αντιπυρική περίοδος τείνει να επιμηκύνεται, ενώ διευρύνεται και το γεωγραφικό εύρος των περιοχών που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο. Ταυτόχρονα, αυξάνεται και η πιθανότητα εμφάνισης πιο σφοδρών και εκτεταμένων πυρκαγιών, οι οποίες εξαπλώνονται με μεγαλύτερη ταχύτητα και παρουσιάζουν υψηλότερη ένταση.

Η Κύπρος, ως νησιωτικό κράτος της Ανατολικής Μεσογείου, βρίσκεται στο επίκεντρο της κλιματικής κρίσης. Η Μεσόγειος είναι η ταχύτερα θερμαινόμενη περιοχή στην Ευρώπη και, σύμφωνα με τα στοιχεία της υπηρεσίας Copernicus της ΕΕ, η Ευρώπη συνολικά βιώνει άνοδο της θερμοκρασίας με ρυθμό σχεδόν διπλάσιο σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο.

Συγκεκριμένα, η Υπηρεσία Copernicus για την Κλιματική Αλλαγή επιβεβαίωσε ότι το 2024 καταγράφηκε ως το θερμότερο έτος παγκοσμίως. Παράλληλα, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφόρησης για τις Δασικές Πυρκαγιές, η συνολική καμένη έκταση στην ΕΕ ήταν περίπου 9% μεγαλύτερη από τον μέσο όρο της περιόδου 2006–2023, ενώ ο αριθμός των πυρκαγιών άνω των 30 εκταρίων αυξήθηκε κατά 51%.

Την ερχόμενη Τετάρτη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα συζητήσει με εκπροσώπους του Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τις προετοιμασίες της ΕΕ για την τρέχουσα περίοδο δασικών πυρκαγιών και ξηρασίας στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο της προσφάτως δρομολογηθείσας στρατηγικής της ΕΕ για την Ένωση Ετοιμότητας, η Επιτροπή εξέφρασε την πρόθεσή της να αξιοποιήσει την επιτυχία του στρατηγικού αποθεματικού rescEU της ΕΕ για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, ώστε να μπορέσει να διατηρήσει και ενδεχομένως να ενισχύσει τις υφιστάμενες ικανότητές της, συμπεριλαμβανομένης της εναέριας πυρόσβεσης.

Οι πόροι που έχουν κινητοποιηθεί για την αντιπυρική περίοδο του 2025 περιλαμβάνουν ένα μόνιμο Κέντρο Συντονισμού Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών στις Βρυξέλλες, 22 πυροσβεστικά αεροσκάφη και 4 ελικόπτερα από 10 κράτη-μέλη, καθώς και σχεδόν 650 πυροσβέστες από 14 χώρες, που έχουν ήδη τοποθετηθεί στρατηγικά σε ζώνες υψηλού κινδύνου στη Γαλλία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία.

Η κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, καταγράφουν τις υψηλότερες θερμοκρασίες κατά τους θερινούς μήνες.

Μπροστά σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, η ανάγκη για πρόληψη, ενίσχυση των μηχανισμών άμεσης επέμβασης και συνολική αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ. Οι φυσικοί πόροι του τόπου, η βιοποικιλότητα και η ασφάλεια των πολιτών διακυβεύονται σε ένα περιβάλλον που αλλάζει ραγδαία, με την πυροπροστασία να αποτελεί πλέον βασική προτεραιότητα για το κράτος και την κοινωνία.

Τα στατιστικά για τις δασικές πυρκαγιές στην Κύπρο

Φαινόμενα ξηρασίας έχουν ήδη πλήξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης από την άνοιξη, με την κατάσταση να αναμένεται να επιδεινωθεί λόγω της αυξανόμενης θερμοκρασίας. Στην Κύπρο, πάντως, το πρώτο πεντάμηνο του 2025 τα στατιστικά στοιχεία είναι ενθαρρυντικά και η χώρα παρουσιάζεται πιο έτοιμη από ποτέ να αντιμετωπίσει τη φετινή αντιπυρική περίοδο.

Συγκεκριμένα, από 1η Ιανουαρίου μέχρι 31 Μαΐου 2025, ξέσπασαν 77 δασικές πυρκαγιές στη ζώνη ευθύνης του Τμήματος Δασών, ελαφρώς αυξημένες σε σχέση με τον δεκαετή μέσο όρο των 72 πυρκαγιών. Ωστόσο, μόλις 22 εκτάρια κάηκαν, καταγράφοντας εντυπωσιακή μείωση 95% συγκριτικά με τον δεκαετή μέσο όρο των 400 εκταρίων και κατακόρυφη πτώση σε σχέση με την περσινή αντίστοιχη περίοδο, όταν κάηκαν 297 εκτάρια.

Συνολικά, για το έτος 2024, καταγράφηκαν 168 πυρκαγιές με 468 εκτάρια καμένης γης, παρουσιάζοντας μείωση 2% στον αριθμό των πυρκαγιών και 28% στην καμένη έκταση σε σύγκριση με τα μέσα επίπεδα της τελευταίας δεκαετίας.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το στοιχείο ότι το 80% των πυρκαγιών το 2024 κατασβέστηκαν πριν επεκταθούν, με τη μέση καμένη έκταση να περιορίζεται κάτω από το 1 εκτάριο. Ο μέσος χρόνος επέμβασης δασοπυροσβεστικών δυνάμεων ήταν 12 λεπτά, με στόχο να μειωθεί στα 10 λεπτά τα επόμενα χρόνια.

Για το 2024, προσλήφθηκαν 108 νέοι δασοπυροσβέστες, πυροφύλακες και χειριστές οχημάτων, με τον συνολικό αριθμό των πρώτης γραμμής να φτάνει στους 1.008: 275 δασικοί υπάλληλοι, 625 δασοπυροσβέστες, 80 πυροφύλακες, 28 μηχανοδηγοί.

Πύρινη απειλή: Ο ανθρώπινος παράγοντας κυριαρχεί

Τα στατιστικά του 2024 δείχνουν πως 25% των πυρκαγιών προκλήθηκαν σκόπιμα (εμπρησμοί), ενώ 15% οφείλονται σε γεωργικές δραστηριότητες. Άλλες αιτίες ήταν: 10% βραχυκύκλωμα, ηλεκτροφόρων καλωδίων, 9% δραστηριότητες ταξιδιωτών, 6% οικιακές δραστηριότητες, 5% καύση σκυβάλων και κεραυνοί.

Το Τμήμα Δασών διαθέτει σήμερα 108 πυροσβεστικά οχήματα, ενώ το 2025 επιχειρούν 11 πρωτεύοντα πτητικά μέσα, με δυνατότητα ρίψης συνολικά 36,2 τόνων νερού. Τα μέσα περιλαμβάνουν: 6 Air Tractor (3 τόνοι/ έκαστο), 2 Blackhawk (3,6 τόνοι), 2 Sikorsky S-61 (3 τόνοι), 1 Chinook των Βρετανικών Βάσεων (5 τόνοι).

Προγραμματίζεται, επίσης, η απόκτηση 10 ιδιόκτητων πτητικών μέσων εντός 5ετίας, με τον σχετικό διαγωνισμό ήδη σε εξέλιξη.

Οι εναέριες περιπολίες με drones ενισχύθηκαν εντυπωσιακά. Από τις 100 ώρες το 2021, αναμένονται 1.000 ώρες το 2025. Ήδη έχουν καταγραφεί 300 ώρες πτήσεων μέχρι σήμερα. Παράλληλα, 15 πυροφυλάκια και 32 θέσεις παρατήρησης λειτουργούν καθημερινά για ανίχνευση και άμεση επέμβαση.

Έχουν ήδη εγκατασταθεί 3 ηλεκτροπτικά συστήματα πυρανίχνευσης, ενώ προγραμματίζεται η β΄ φάση με: 15 νέα ηλεκτροπτικά συστήματα, λογισμικά πρόγνωσης κινδύνου, 2 συστήματα παρατήρησης με μπαλόνια, 3 κινητά επιχειρησιακά κέντρα, τεχνολογική αναβάθμιση στο Κέντρο Επιχειρήσεων.

Τον περασμένο Φεβρουάριο ψηφίστηκαν έξι αυστηρότερα νομοσχέδια, που αυξάνουν τις ποινές για εμπρησμούς έως και 12 χρόνια φυλάκιση και πρόστιμο €100.000, στέλνοντας ισχυρό μήνυμα μηδενικής ανοχής.

Μετά από 10 χρόνια, το Δασικό Κολλέγιο επαναλειτουργεί, με 20 θέσεις μαθητευομένων να έχουν ήδη προκηρυχθεί. Παράλληλα, ενισχύεται η διεθνής συνεργασία με: ΗΠΑ (US Forest Service), Ισραήλ (δείκτης επικινδυνότητας πυρκαγιάς), ΕΕ (συμμετοχή στον rescEU με 2 αεροσκάφη).