Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη συζήτηση για την προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο, με φόντο την επικείμενη ψηφοφορία στην Ολομέλεια για σχετικές συστάσεις. Σε ενημέρωση για δημοσιογράφους και δημιουργούς περιεχομένου στις Βρυξέλλες, η Δανή αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Κριστέλ Σχαλντεμόζε και η Γαλλίδα δικηγόρος, Λορ Μπουτρόν-Μαρμιόν, ανέδειξαν τις σκοτεινές πτυχές της ψηφιακής καθημερινότητας των παιδιών, αλλά και τα ρυθμιστικά βήματα που επιχειρεί να κάνει η Ευρώπη.
«Τα παιδιά δεν πρέπει να μένουν μόνα σε έναν κόσμο σχεδιασμένο για κέρδος»
Η Κριστέλ Σχαλντεμόζ, η οποία έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στο Digital Services Act (DSA), υπενθύμισε ότι κάθε μέρα εκατομμύρια παιδιά στην Ευρώπη περνούν ώρες online, μαθαίνοντας, παίζοντας και επικοινωνώντας, αλλά συχνά εκτεθειμένα σε επικίνδυνο και παράνομο περιεχόμενο. Όπως σημείωσε, οι μεγάλες πλατφόρμες και τα κοινωνικά δίκτυα έχουν σχεδιαστεί πρωτίστως για να κρατούν τους χρήστες «κολλημένους» στην οθόνη, μέσα από αλγορίθμους, ατελείωτο scroll και εθιστικά στοιχεία σχεδιασμού, και όχι για να προστατεύουν τους πιο ευάλωτους χρήστες, δηλαδή τα παιδιά. Δεν είναι, τόνισε, μόνο θέμα του τι βλέπουν τα ανήλικα, αλλά και του πώς είναι δομημένα τα ίδια τα συστήματα.
Μέσα από την έκθεση πρωτοβουλίας που ανέλαβε στην Επιτροπή Εσωτερικής Αγοράς, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εισηγείται ένα πιο σφιχτό πλαίσιο: Κοινό ευρωπαϊκό όριο ηλικίας για πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα, με ισχυρούς μηχανισμούς επαλήθευσης, ενίσχυση της «ασφάλειας από τον σχεδιασμό» ώστε να περιοριστούν οι πιο εθιστικές και χειριστικές λειτουργίες, και επέκταση της απαγόρευσης στοχευμένης διαφήμισης προς ανηλίκους σε περισσότερες online υπηρεσίες. Η αντιπρόεδρος της Ευροβουλής υπογραμμίζει την ανάγκη για ένα ενιαίο πλαίσιο στην ΕΕ, αντί για 27 διαφορετικές εθνικές προσεγγίσεις, και αναφέρει ως ενδεικτικές γραμμές ένα ελάχιστο όριο ηλικίας στα 13 έτη και γονική συναίνεση έως τα 16. «Δεν θέλουμε να κρατήσουμε τα παιδιά μακριά από τα ψηφιακά εργαλεία», σημείωσε, «αλλά να διασφαλίσουμε ότι όταν είναι online, είναι ασφαλή, κάτι που σήμερα απλά δεν ισχύει».
Το σκοτεινό πρόσωπο των πλατφορμών
Αν η Σχαλντεμόζε περιέγραψε την πολιτική και θεσμική διάσταση, η παρέμβαση της Λορ Μπουτρόν-Μαρμιόν έδωσε το ανθρώπινο και τραγικό βάθος του προβλήματος. Η Γαλλίδα δικηγόρος, με πολυετή εμπειρία στην προστασία ανηλίκων, μίλησε για την υπόθεση της Μαρί, μιας έφηβης που αυτοκτόνησε πριν κλείσει τα 16 της χρόνια, ενώ για μήνες εκτίθετο σε ωμό και μη λογοκριμένο περιεχόμενο αυτοτραυματισμού στο TikTok. Μέσα από αυτή την υπόθεση γεννήθηκε η συλλογικότητα Algos Victima και κατατέθηκε η πρώτη ομαδική αγωγή κατά της πλατφόρμας στη Γαλλία. Όπως περιγράφει, από τότε λαμβάνει σταθερά τηλεφωνήματα γονιών που μιλούν για παιδιά εθισμένα στην οθόνη, με αϋπνία από πολύ μικρή ηλικία, με συμπτώματα κατάθλιψης και, ολοένα συχνότερα, με απόπειρες αυτοκτονίας.
Η Μπουτρόν-Μαρμιόν επιμένει ότι οι πλατφόρμες δεν μπορούν πλέον να κρύβονται πίσω από τον ισχυρισμό ότι απλώς «φιλοξενούν» περιεχόμενο τρίτων. Χωρίς το περιεχόμενο, λέει, οι πλατφόρμες δεν έχουν λόγο ύπαρξης, άρα το περιεχόμενο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του επιχειρηματικού τους μοντέλου και συνεπάγεται ευθύνη. Περιγράφει τους αλγόριθμους ως μηχανισμό που «πιάνει» τα πιο ευάλωτα παιδιά–όσα ήδη αντιμετωπίζουν δυσκολίες ή βρίσκονται στη ρευστή φάση της εφηβείας– και τα οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο μακάβριου περιεχομένου, από τον οποίο δύσκολα ξεφεύγουν. Τονίζει ότι νομικά οι εταιρείες πρέπει να αντιμετωπίζονται ως υπόλογες όταν από τις πρακτικές τους προκύπτει βλάβη, όπως συμβαίνει με κάθε άλλη εμπορική δραστηριότητα.
Και οι δύο ομιλήτριες συμφωνούν ότι η εποχή της «Άγριας Δύσης» στο διαδίκτυο πρέπει σταδιακά να λάβει τέλος, με την Ευρώπη να υιοθετεί ένα πιο συνεκτικό και αυστηρό πλαίσιο για την προστασία των ανηλίκων. Η συζήτηση ανέδειξε την ανάγκη για ισχυρότερη εποπτεία των μεγάλων πλατφορμών, για ουσιαστικούς περιορισμούς στις εθιστικές λειτουργίες των εφαρμογών, για πιο αποτελεσματική προστασία απέναντι στο επιβλαβές περιεχόμενο, αλλά και για ένα ενιαίο ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο που δεν θα αφήνει περιθώρια αστοχιών.
Το ψήφισμα που θα τεθεί στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναμένεται να διαμορφώσει την επίσημη θέση του σώματος, ενώ η επόμενη μεγάλη θεσμική κίνηση τοποθετείται στο 2026, με την πρόταση για Digital Fairness Act. Το στοίχημα, όπως προκύπτει από τη συζήτηση στις Βρυξέλλες, είναι ένα: Να αποδείξει η Ευρώπη ότι μπορεί να κάνει το ψηφιακό περιβάλλον πιο δίκαιο και ασφαλές για τους πιο εκτεθειμένους χρήστες του, κυρίως τα παιδιά και τους εφήβους.
