Κάτι σαν παράφραση της γνωστής ελληνικής ταινίας της δεκαετίας του ’60, του Νίκου Φώσκολου, με τίτλο «Κοινωνία ώρα μηδέν», η οποία πραγματεύεται την προσπάθεια συγκάλυψης ενός πολύνεκρου αεροπορικού δυστυχήματος, αποκαλύπτοντας έτσι τη διαφθορά που υπήρχε τότε ανάμεσα στα διάφορα οικονομικά και πολιτικά λόμπι. Ο τίτλος της ταινίας υπονοούσε πως τα σκάνδαλα και η διαφθορά της εποχής έθεταν σε κίνδυνο τα θεμέλια της ίδιας της κοινωνίας.

Κάπου 60 χρόνια μετά και θα έλεγε κανείς πως τίποτα δεν έχει αλλάξει. Δυστυχώς, όμως, η αλήθεια είναι πως έχει αλλάξει. Διότι, λόγω της αδυναμίας της κοινωνίας να δράσει αποτελεσματικά, ενάντια σε όλα αυτά τα σκάνδαλα και τη σαπίλα, όχι μόνο δεν ξεκόλλησε από την ώρα μηδέν αλλά – προσωπική μου άποψη – είναι πως έχουν τόσο κλονιστεί τα θεμέλια της, που πλέον έχει εκμηδενιστεί και η ίδια ως θεσμός. Διότι ένα σύνολο ατόμων που ζουν σε μια πόλη δεν συναποτελούν απαραίτητα μια κοινωνία. Κοινωνία ορίζεται ως ένα σύνολο πολιτών που ζουν οργανωμένα και σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες. Που σέβονται ο ένας τον άλλο, υποστηρίζουν ο ένας τον άλλο, υπάρχει συλλογική αντίληψη της ευημερίας και είναι δεμένοι με στενούς κοινωνικούς δεσμούς. Έχουμε αποτύχει οικτρά να καλλιεργήσουμε τη συλλογική κοινωνική κουλτούρα και όσο κι αν θέλουμε να αυτο-εξαπατώμαστε, η πορεία που ακολουθούμε κάθε άλλο παρά στον σωστό δρόμο οδηγεί.

Ας πούμε, λοιπόν, πως ο δρόμος αυτός, ο δρόμος της αέναης οικονομικής ανάπτυξης, που όλοι οι πολιτικοί και οικονομικοί κύκλοι ενστερνίζονται και ευαγγελίζονται, αγγίζει το τέλειο. Ας πούμε πως φτάσαμε το 2030 και έχουν επιτευχθεί όλα τα αναπτυξιακά πλάνα που μας υπόσχονται οι πολιτικοί και οικονομικοί φορείς του τόπου μας και ζούμε σε ένα πλούσιο κράτος, με πολλές θέσεις εργασίας και πολλά κυβερνητικά επιδόματα. Το ερώτημα είναι: θα έχουμε τότε επιτύχει τον στόχο; Ποιον στόχο;

Των πολιτών χωρίς οικονομικά προβλήματα; Των πολιτών που ζουν σε μια χώρα χωρίς διακρίσεις, με ίσες ευκαιρίες, όπου δεν υπάρχουν μεγάλες εισοδηματικές και περιουσιακές ανισότητες; Της χώρας που προάγει τη συμμετοχική δημοκρατία, τον ενεργό πολίτη και τη συνειδητοποιημένη συμπεριφορά;

Της χώρας που δημιουργεί τις συνθήκες για να μην υπάρχουν σκάνδαλα, διαφθορά και βόλεμα ημετέρων; Μιας χώρας όπου δεν υπάρχουν πολίτες διαφόρων ταχυτήτων και όλοι απολαμβάνουν κοινά αγαθά, όπως η ιατρική περίθαλψη, η παιδεία, η στέγαση και η διακίνηση; Ή μήπως τον στόχο του υγιούς περιβάλλοντος και της αειφόρου ευημερίας, όπου οι μελλοντικές γενιές θα έχουν τις ίδιες ευκαιρίες με εμάς;

Δεν υπάρχει καν όραμα

Μήπως χάσαμε κάτι στην πορεία; Μήπως ξεθώριασαν οι πραγματικοί στόχοι; Μήπως δεν τα μετράμε σωστά; Μήπως νομίζουμε πως κάποιοι άλλοι σοφοί τα μετράνε καλύτερα για εμάς; Διότι, στη δική μου αντίληψη, όλα τα πιο πάνω δεν μπορούν να επιτευχθούν ταυτόχρονα, έχοντας το μυαλό κολλημένο σε μια άτακτη οικονομική ανάπτυξη και μόνο. Λυπάμαι που θα σου το χαλάσω, αλλά θέλω να σου πω πως δεν υπάρχουν σοφοί. Δεν υπάρχουν καν άνθρωποι ή οργανωμένα σύνολα που σε νοιάζονται πραγματικά. Δεν υπάρχει κανένα πλάνο αυτή τη στιγμή που να μπορεί να οδηγήσει εσένα και τα παιδιά σου στους στόχους που έχω αναφέρει πιο πάνω. Μα πάνω απ’ όλα, δεν υπάρχει καν όραμα που να σε θέλει το 2030 να ζεις ανάμεσα σε ένα ευτυχισμένο, συνδεδεμένο και ασφαλές σύνολο πολιτών, μια πραγματική κοινωνία! Αυτό που θα έπρεπε να είναι ο στόχος, ο συλλογικός μας σκοπός.

Οργανωμένη παρέμβαση

Θα σου το πω, λοιπόν, αγαπητέ μου αναγνώστη και ελπίζω να το καταλάβεις και να δράσεις ανάλογα: ο μόνος τρόπος να επιφέρουμε αλλαγές στην κοινωνία όπου ζούμε είναι με την οργανωμένη και συνειδητή παρέμβαση μας στην οικονομία. Όχι στην πολιτική. Αυτή τη δοκιμάσαμε αιώνες τώρα. Φτιάξαμε κόμματα, κομματάκια, διαμαρτυρηθήκαμε, οργανωθήκαμε, ψηφίσαμε, ψηφίσαμε κάτι άλλο.

Πάλι εδώ είμαστε.

Η πολιτική αρένα, όσο φιλότιμα κι ειλικρινά κι αν προσπαθεί, δεν μπορεί να επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα από μόνη της. Διότι πολύ απλά η πολιτική όλο και περισσότερο ελέγχεται από τους ντόπιους και, ειδικότερα, τους διεθνείς οικονομικούς παράγοντες. Είναι ωσάν να έχει υγρασίες ο τοίχος και εμείς απλά τον βάφουμε. Η πολιτική είναι απαραίτητη. Το να εναποθέτεις όμως τις ελπίδες σου αποκλειστικά σε αυτήν και ειδικά στον κάθε πολιτικό ανεμόμυλο για να σε αντιπροσωπεύσει, να αγωνιστεί για σένα και να πετύχει την αλλαγή, είναι ανώφελο. Το δοκίμασες, το είδες, σε απογοήτευσε. Δεν κουράστηκες;

Τι είναι η οικονομία

Για μας ο δρόμος είναι ένας. Είναι θέμα αντίληψης και απόφασης. Τα βλέπουμε διαφορετικά, πράττουμε ανάλογα. Η αφετηρία για μας είναι ο ορισμός της «οικονομίας». Αυτό που ονομάζουμε «οικονομία» δεν είναι τίποτα άλλο από το κοινό έδαφος της κοινωνίας, μέσω του οποίου τα μέλη της ενώνονται για να δημιουργήσουν, να παράξουν, να συνεργαστούν και να υποστηρίξουν το ένα το άλλο.

Η παραγωγική πλατφόρμα της κοινωνίας μας δεν αποσκοπούσε ποτέ στο να γίνει πεδίο εκμετάλλευσης, απόκτησης εξουσίας και σίγουρα όχι συσσώρευσης πλούτου. Οι έννοιες της ελεύθερης αγοράς και της ελεύθερης βούλησης δημιουργούν πράγματι τις προϋποθέσεις για βέλτιστη δημιουργικότητα και παραγωγικότητα, αλλά όχι απαραίτητα τις προϋποθέσεις για συνεργασία και αμοιβαία υποστήριξη. Για αυτά χρειαζόμαστε λίγη περισσότερη προσπάθεια ως κοινωνία. Το όραμά μας δεν είναι μια κοινωνία επιδομάτων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, αλλά μια κοινωνία που, μέσω της σωστά δομημένης οικονομίας της, θα δίνει την ευκαιρία σε όλα τα μέλη της για ουσιαστική συμμετοχή στην παραγωγική διαδικασία. Μια οικονομία που λειτουργεί ως συνεταιρισμός των πολιτών, μέσω της οποίας τα μέλη της εξισώνονται, αποκτούν αξία και αλληλοϋποστηρίζονται.

Η οικονομία δεν είναι κάτι που μας συμβαίνει. Είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα που μαζί μπορούμε να το αλλάξουμε, επεμβαίνοντας στον τρόπο που λειτουργεί, καθώς και στους στόχους που θέτει. Καιρός είναι να θέσουμε καινούριους ορισμούς σε κάποια «δεδομένα» που στοιχειώνουν τις ζωές μας και φυσικά να δράσουμε. Συλλογικά. Διότι, όπως η φύση διατηρείται σε ισορροπία εδώ και εκατομμύρια χρόνια, βασισμένη στη συλλογική σοφία των οργανισμών που τη συναποτελούν, έτσι και η κοινωνία θα μπορέσει να ισορροπήσει και να ευημερήσει όταν και εφόσον καταφέρουμε να ενεργοποιήσουμε την κοινωνική, συλλογική μας σοφία.

  • Οικονομολόγος – Ιδρυτικό μέλος του κοινωνικού κινήματος «Η Οικονομία ως Συνεταιρισμός των Πολιτών» και της εταιρείας συλλογικής ιδιοκτησίας «COCO Collective Ownership Company Limassol Limited (www.cocolimassol.cy)