Της Allison Schrager
Σπούδασα οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, πράγμα που σημαίνει ότι διάβασα πολλά για την οικονομική ιστορία της βόρειας Βρετανίας – και αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει ότι διάβασα πολλά για τον Τζοέλ Μοκίρ, ο οποίος είναι ένας από τους τρεις οικονομολόγους που κέρδισαν το βραβείο Νόμπελ τη Δευτέρα. Αργότερα, καθώς ξεκίνησα την καριέρα μου ως οικονομολόγος, τον γνώρισα προσωπικά, και η νεότερη έρευνά του συνεχίζει να διαμορφώνει τον τρόπο που κατανοώ την ανάπτυξη.
Κάθε φορά που νιώθω αβεβαιότητα για το μέλλον της οικονομίας, στρέφομαι στον Μοκίρ. Το έργο του με βοήθησε να κατανοήσω γιατί ορισμένες οικονομίες ευημερούν, άλλες λιμνάζουν και άλλες παρακμάζουν. Προσφέρει ταυτόχρονα ελπίδα και προειδοποίηση στις χώρες που περιηγούνται στην τρέχουσα οικονομική αβεβαιότητα και ρίχνει φως σε μεγάλα ερωτήματα σχετικά με την επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης και τη βιωσιμότητα του κινεζικού μοντέλου. Ως θαυμάστρια του έργου του και προς τιμήν του Νόμπελ, σκέφτηκα να σας προσφέρω τα πέντε σημαντικότερα διδάγματα του Τζοέλ Μοκίρ.
Συχνά αντιστεκόμαστε στην ανάπτυξη. Η οικονομική ανάπτυξη έχει καθοριστική σημασία για την ευημερία – είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, πιο άνετα και απαλλαγμένοι από την αγγαρεία της σκληρής εργασίας. Αλλά συχνά οι άνθρωποι αντιστέκονται σε αυτή, επειδή συνεπάγεται αναταραχή και αβεβαιότητα.
Ο Μοκίρ μου εξήγησε κάποτε πώς, στην αρχή, οι άνδρες αρνήθηκαν να εργαστούν στα εργοστάσια. Είχαν συνηθίσει να εργάζονται για τον εαυτό τους, ως μικροκαλλιεργητές ή τεχνίτες, παρόλο που ήταν φτωχοί και δεν ήταν εύκολη ζωή. Ήταν αυτό που ήξεραν. Η έννοια της σύγχρονης εργασίας – να βρίσκεσαι κάπου μια συγκεκριμένη ώρα, να μένεις όλη μέρα, να παίρνεις εντολές από ένα αφεντικό με το οποίο δεν είχες καμία σχέση – ήταν τόσο προσβλητική και εξευτελιστική για τους άνδρες, ώστε για χρόνια τα εργοστάσια αναγκάζονταν να προσλαμβάνουν γυναίκες και παιδιά. Χρειάστηκαν μερικές γενιές κοινωνικής προσαρμογής για να μπορέσουν οι άνδρες να κάνουν τη μετάβαση.
Η ανάπτυξη απαιτεί χρόνο. Η εκβιομηχάνιση κατέστη δυνατή χάρη σε μερικές βασικές καινοτομίες που άλλαξαν τη φύση της εργασίας και της παραγωγής. Υπήρχαν όμως και κρίσιμες εφευρέσεις με τις οποίες κανείς δεν ήξερε τι να κάνει στην αρχή, όπως η ατμομηχανή, η οποία τροφοδότησε τα εργοστάσια και κατέστησε δυνατή τη βιομηχανική παραγωγή. Χρειάστηκαν περισσότερα από 100 χρόνια για να εμφανιστεί η συμβολή της ακόμη και στα στατιστικά παραγωγικότητας.
Συχνά οι πιο καίριες εφευρέσεις χρειάζονται χρόνια για να βρεθεί η καλύτερη δυνατή χρήση τους, και μάλιστα με τρόπους που κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει. Είναι αλήθεια ότι η ταχύτητα με την οποία υιοθετούνται οι καινοτομίες επιταχύνεται κάθε χρόνο. Είναι επίσης αλήθεια ότι υπάρχουν εφευρέσεις που υπάρχουν σήμερα και οι οποίες θα έχουν τεράστιο αντίκτυπο στον κόσμο σε πολλά χρόνια από τώρα.
Η ανάπτυξη είναι απρόβλεπτη. Οι νέες καινοτομίες καταστρέφουν θέσεις εργασίας, αλλά δημιουργούν και νέες – και είναι μάταιο να προσπαθούμε να προβλέψουμε ποιες θα είναι οι νέες θέσεις εργασίας. Οι καινοτομίες μετασχηματίζουν την οικονομία με τρόπους που είναι αδύνατο να κατανοήσουμε (βλ. παραπάνω). Όπως μου είχε πει κάποτε ο Μοκίρ: “Φανταστείτε να εξηγείτε σε κάποιον το 1920 τι είναι ένας ειδικός σε θέματα κυβερνοασφάλειας”.
Η ανάπτυξη είναι θέμα κουλτούρας. Ένα ερώτημα κυριάρχησε επί δεκαετίες στη βιβλιογραφία της οικονομικής ιστορίας: Γιατί η Μεγάλη Βρετανία ήταν η πρώτη χώρα που προχώρησε στην εκβιομηχάνιση και πλούτισε; Κι άλλες χώρες είχαν εφερυει πράγματα ή είχαν περισσότερο πλούτο και φυσικούς πόρους ή καλύτερο κλίμα.
Το έργο του Μοκίρ επικεντρώνεται συχνά στην κουλτούρα της ανάπτυξης, η οποία είναι κρίσιμη. Αυτό έχει να κάνει με το άνοιγμα στο ρίσκο και τον πειραματισμό. Αυτό αποτέλεσε μεγάλο μέρος του σκωτσέζικου Διαφωτισμού, όπου οι πληθυσμοί ήταν σχετικά μορφωμένοι, έδιναν βάση στην ανθρωπιά και η περιέργεια και η ατομικότητα επιβραβεύονταν. Δεν αρκεί για μια χώρα να επενδύσει χρήματα και να κατασκευάσει υποδομές – δεν είναι δυνατόν για μια κυβέρνηση να σχεδιάζει με κεντρικό τρόπο τον δρόμο προς την ευημερία. Οι πιο κρίσιμες καινοτομίες ανακαλύπτονται συχνά μέσω της μεθόδου δοκιμής-σφάλματος.
Η ανάπτυξη δεν είναι αναπόφευκτη. Για αιώνες, οι οικονομίες του κόσμου μόλις και μετά βίας αναπτύσσονταν. Υπήρχε κάποια πρόοδος – αλλά ήταν μικρή, και όταν οι αυτοκρατορίες τελείωναν, συχνά τελείωνε και η πρόοδος. Αυτό είναι που κάνει τους τελευταίους αιώνες να ξεχωρίζουν. Είναι αλήθεια ότι η ανάπτυξη τείνει να επιταχύνεται και ότι οι καινοτομίες που αναπτύσσουν την οικονομία γεννούν μεγαλύτερες εφευρέσεις. Αλλά αν δεν διατηρηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη, αυτή δεν είναι εγγυημένη.
Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει ένα μέλλον χαμηλότερης ανάπτυξης, υπάρχει ο πειρασμός μεταξύ των υπευθύνων χάραξης πολιτικής να αναλάβει η κυβέρνηση έναν πιο ενεργό ρόλο στην οικονομία. Η πολιτική έχει σίγουρα ένα ρόλο να διαδραματίσει. Αλλά όλες οι κυβερνήσεις θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η αφθονία δεν προέρχεται από τον καλύτερο σχεδιασμό. Το κρίσιμο στοιχείο της ανάπτυξης είναι το να παραμένουμε ανοιχτοί – στον κίνδυνο, την αβεβαιότητα, την αλλαγή και τη δημιουργικότητα. Αυτό είναι το μεγάλο μάθημα του Τζοέλ Μοκίρ και γι’ αυτό το έργο του είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.
Απόδοση – Επιμέλεια: Λυδία Ρουμποπούλου
Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: X/@Yale
