Ariel Cohen
Το Κατάρ απείλησε να διακόψει τις εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) προς την Ευρωπαϊκή Ένωση ως απάντηση στην οδηγία των Βρυξελλών σχετικά για την Εταιρική Δέουσα Επιμέλεια στη Βιωσιμότητα (CSDDD), η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 25 Ιουλίου 2025. Η CSDDD απαιτεί από τις μεγάλες εταιρείες να εντοπίζουν και να διορθώνουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (όπως η καταναγκαστική εργασία) και τις περιβαλλοντικές ζημιές στις εφοδιαστικές αλυσίδες τους, αλλιώς θα επιβληθούν πρόστιμα. Οι κανόνες ισχύουν τόσο για εταιρείες της ΕΕ όσο και για εταιρείες εκτός ΕΕ με ετήσιο κύκλο εργασιών άνω των 450 εκατ. ευρώ. Η οδηγία των Βρυξελλών δεν θα τεθεί σε πλήρη ισχύ μέχρι το 2027 και θα εφαρμοστεί σταδιακά μέχρι το 2029, ανάλογα με το μέγεθος της εταιρείας.
Η οργή του Κατάρ για την οδηγία αποτυπώνει την εξάρτηση του κράτους της Μ. Ανατολής από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, αλλά και τη συστηματική εκμετάλλευση των αλλοδαπών εργαζομένων και την αμφιλεγόμενη διεθνή φήμη του. Σε επιστολή προς τη βελγική κυβέρνηση, ο υπουργός Ενέργειας του Κατάρ, Saad Sherida Al-Kaabi, ο οποίος είναι επίσης πρόεδρος και CEO της κρατικής QatarEnergy, επισήμανε ότι “εάν δεν γίνουν περαιτέρω αλλαγές στη CSDDD, το Κράτος του Κατάρ και η QatarEnergy δεν θα έχουν άλλη επιλογή από το να εξετάσουν σοβαρά εναλλακτικές αγορές εκτός της ΕΕ για το υγροποιημένο φυσικό αέριο και άλλα προϊόντα μας”. Στην επιστολή του, απέρριψε τους κλιματικούς στόχους της ευρωπαϊκής οδηγίας, επιβεβαιώνοντας ότι η Ντόχα δεν σκοπεύσει να επιτύχει μηδενικές εκπομπές ρύπων στο άμεσο μέλλον.
Για να καλύψουν τις ανάγκες τους σε φυσικό αέριο χωρίς να εξαρτώνται από τη Ρωσία ή το Κατάρ, τα κράτη της ΕΕ ενδέχεται να στραφούν στην αγορά περισσότερου LNG από τις ΗΠΑ ή άλλους προμηθευτές ή να επανεξετάσουν την πολιτική τους για την πυρηνική ενέργεια.
Το ιστορικό καταπάτησης των εργασιακών δικαιωμάτων στο Κατάρ
Η αντίδραση του Κατάρ στη CSDDD πιθανόν προκλήθηκε όχι μόνο λόγω της κεντρικής θέσης που έχουν τα ορυκτά καύσιμα στην οικονομία του, αλλά και εξαιτίας της συνεχιζόμενης παραμέλησης των πρακτικών ασφαλούς εργασίας. Το 2010 το Κατάρ ανέλαβε τη διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου της FIFA για το 2022. Σε αυτήν τη δεκαετία αποκαλύφθηκε η σκληρή μεταχείριση των μεταναστών εργαζομένων που κατασκεύαζαν τα στάδια και τις υποδομές για το Παγκόσμιο Κύπελλο, καθώς και το πρώτο μετρό της χώρας για τη μεταφορά των θεατών στα γήπεδα.
Το 2022, ο επικεφαλής της Επιτροπής για τη διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο Κατάρ, Χασάν αλ-Θαουάντι, επιβεβαίωσε ότι 400-500 μετανάστες εργάτες έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια των έργων κατασκευής που σχετίζονταν με το Μουντιάλ. Ο αριθμός των θανάτων ήταν μάλλον πολύ μεγαλύτερος. Επιπλέον στους εργάτες δεν καταβλήθηκαν μισθοί, υπήρξαν φαινόμενα καταναγκαστικής εργασίας, αλλά και… υπερβολικών υπερωριών που έθεταν σε κίνδυνο τον οργανισμό των εργαζομένων. Παρά τις υποσχέσεις για μεταρρυθμίσεις και την επίσημη κατάργηση του περίφημου συστήματος “kefala” το 2016 (ένα σύστημα εργασιακής εκμετάλλευσης επί της ουσίας), ο Παγκόσμιος Δείκτης Δουλείας 2023 εκτιμά ότι 6,8 άτομα ανά 1.000 από τον πληθυσμό του Κατάρ το 2021, που ήταν 2.818.060, ζούσαν υπό συνθήκες σύγχρονης δουλείας, επίδοση διόλου κολακευτική για το Εμιράτο, που διοικείται από τον οίκο Αλ-Θάνι επί γενεές.
Προς το παρόν, το Κατάρ εξέφρασε ανοιχτά την ανησυχία του μόνο για τις διατάξεις του CSDDD που απαιτούν από τις επιχειρήσεις να εφαρμόσουν σχέδια κλιματικής μετάβασης.
Επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή ενέργεια
Δεν είναι η πρώτη φορά που το Κατάρ απειλεί να διακόψει τις εξαγωγές LNG προς την Ευρώπη λόγω του CSDDD. Τον Δεκέμβριο του 2024, ο Al-Kaabi δήλωσε αναφερόμενος στις σχετικές κυρώσεις: “Αν είναι να χάσω το 5% των εσόδων μου πηγαίνοντας στην Ευρώπη, τότε δεν θα πάω στην Ευρώπη… Και δεν είναι μπλόφα”.
Αν η Ντόχα υλοποιήσει τις απειλές της, οι συνέπειες θα είναι αρνητικές για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, αλλά τα κράτη-μέλη της ΕΕ μπορούν να αναπληρώσουν τις προμήθειες από το Κατάρ βρίσκοντας εναλλακτικές λύσεις στις αγορές των ΗΠΑ, της Νιγηρίας, της Αλγερίας και της Μοζαμβίκης. Από την πλευρά του το Κατάρ μπορεί να βρει εναλλακτικούς αγοραστές, ιδίως στην Ασία. Η εμμονή του, όμως, σε μακροχρόνιες συμβάσεις με περιοριστικές διατάξεις μεταπώλησης ίσως είναι απωθητική για τους Ιάπωνες και τους Νοτιοκορεάτες αγοραστές.
Το μερίδιο του Κατάρ στις εισαγωγές LNG στην ΕΕ έχει αυξηθεί, καθώς το μπλοκ αναζητά εναλλακτικές λύσεις για να αναπληρώσει το ρωσικό υγροποιημένο φυσικό αέριο μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022. Το α’ τρίμηνο 2024, το LNG από το Κατάρ αντιπροσώπευε το 9,1% των συνολικών εισαγωγών της ΕΕ, ενώ το α’ τρίμηνο του 2025 το ποσοστό αυτό αυξήθηκε στο 10,8%. Το 2023, η QatarEnergy σύναψε συμβάσεις για την προμήθεια LNG στην Ευρώπη με τρεις μεγάλες εταιρείες. Ειδικότερα, συμφώνησε να προμηθεύει τις Shell, Eni και TotalEnergies με αρκετά εκατομμύρια τόνους LNG ετησίως για τα επόμενα 27 χρόνια, καλύπτοντας σημαντικές ενεργειακές ανάγκες της Ολλανδίας, Ιταλίας και Γαλλίας, αντίστοιχα.
Η εξάρτηση της Ευρώπης από ξένο LNG οφείλεται στις πολιτικές που ακολούθησαν πολλά κράτη-μέλη της, τα οποία έδωσαν προτεραιότητα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αποκλείοντας πιο αξιόπιστες μορφές βασικής ενέργειας, όπως η πυρηνική, με αποτέλεσμα οι ξένες πηγές LNG να αποτελούν βασικό συστατικό του ενεργειακού μείγματος της Ευρώπης. Αυτή η συνθήκη έχει καταστήσει την ΕΕ ευάλωτη σε δυνάμεις που αντιτίθενται ιδεολογικά και στρατηγικά στη Δύση. Το Κατάρ επενδύει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε ακαδημαϊκά ιδρύματα και think tanks των ΗΠΑ, είναι ο βασικός χρηματοδότης του παγκόσμιου ριζοσπαστικού ισλαμικού κινήματος των Αδελφών Μουσουλμάνων αλλά και της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς στη Γάζα και στη Δυτική Όχθη. Η Ντόχα έχει στενές σχέσεις με τους Ταλιμπάν και διευκόλυνε να επιστρέψουν στην εξουσία.
Εκτός από το Κατάρ, οι δύο μεγαλύτεροι προμηθευτές LNG της ΕΕ είναι η Ρωσία και οι ΗΠΑ. Το ρωσικό LNG δεν μπορεί να αναπληρώσει ένα επιπλέον “κενό” της τάξης του 10,8% στις εισαγωγές, δεδομένων των προσπαθειών της ΕΕ να καταργήσει σταδιακά τις προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου. Μένει να δούμε αν η Ευρώπη θα στραφεί στις ΗΠΑ για περισσότερο LNG, με την πρόσφατη εμπορική συμφωνία μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ ύψους 750 δισ. δολαρίων να σηματοδοτεί ενδεχομένως μεγαλύτερη προσφορά αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου.
Τα επόμενα βήματα για την ΕΕ
Η ΕΕ βρίσκεται σε δίλημμα μεταξύ των δικών της πολιτικών προτεραιοτήτων (του αυστηρού κανονιστικού πλαισίου) και της εξάρτησής της από το αέριο του Κατάρ. Η ηγεσία της ΕΕ ενδεχομένως να θεωρήσει ότι είναι ιδεολογικά πιο συνεπές να τηρήσει τους κανόνες του CSDDD και να διακόψει σταδιακά τις προμήθειες LNG από το Κατάρ. Μακροπρόθεσμα η αλλαγή και διαφοροποίηση της ενεργειακής της πολιτικής είναι στρατηγικά ορθή. Με το να στραφεί σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, έναν εμπορικό εταίρο που ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τις αξίες του CSDDD, και με την επανεξέταση και την επιστροφή στην πυρηνική ενέργεια, η ΕΕ μπορεί να χαράξει μια πορεία προς την ενεργειακή ασφάλεια χωρίς να υποκύψει σε εχθρικούς, καταπιεστικούς και αντιδημοκρατικούς παράγοντες όπως το Κατάρ και η Ρωσία.
