Στο πλαίσιο προηγούμενης αρθρογραφίας μέσω του «Φιλελευθέρου» είχαμε τονίσει ότι ο τομέας του ηλεκτρισμού στην Κύπρο βρίσκεται σε ιδιαίτερα κρίσιμη καμπή, όσον αφορά την ασφάλεια εφοδιασμού αλλά και για την τιμή του ηλεκτρισμού για τον Κύπριο καταναλωτή.
Λανθασμένες αποφάσεις και χρόνιες παραλείψεις έχουν οδηγήσει σε οριακή κατάσταση το ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου και σε δραματική αύξηση της τιμής του ηλεκτρισμού. Η πρόκληση ανεπάρκειας στην παραγωγή ηλεκτρισμού, καθώς και η πρόκληση ολικής σβέσης (μπλακ-άουτ), όπως έχει συμβεί στην Ιβηρική Χερσόνησο, αποτελούν ορατό ενδεχόμενο που χρήζει άμεσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης.
Για τον σκοπό αυτό, κρίνεται σκόπιμο να επικαιροποιήσουμε τις τεχνοκρατικές απόψεις μας για τα κρίσιμα θέματα του ηλεκτρισμού.
Κρίσιμα Θέματα στον Τομέα Ηλεκτρισμού
Η σημερινή κατάσταση ηλεκτρικού συστήματος της Κύπρου αποτυπώνει μια σειρά από διαρθρωτικές προκλήσεις και κρίσιμα προβλήματα, που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα:
- Καθυστέρηση έλευσης φυσικού αερίου:
Η πολυετής και απαράδεκτη καθυστέρηση στην έλευση φυσικού αερίου, καθώς και η αναγκαστική συνέχιση της εξάρτησης από ρυπογόνα ορυκτά υγρά καύσιμα για ηλεκτροπαραγωγή, έχει προκαλέσει ζημιές εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ στην κυπριακή οικονομία και σημαντική περιβαλλοντική επιβάρυνση. Η καθυστέρηση αυτή, σε συνδυασμό με την πολιτική για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα (στα οποία περιλαμβάνεται και το φυσικό αέριο) και μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, πρέπει να προβληματίσει για τον βαθμό αξιοποίησης του φυσικού αερίου και κατά πόσο θα συμβάλει σε αξιόλογη μείωση της τιμής του ηλεκτρισμού. - Ανεπαρκής διαχείριση ηλεκτρικής διασύνδεσης:
Η προώθηση της διασύνδεσης Κύπρου – Ελλάδας “Great Sea Interconnector” έχει γίνει χωρίς πλήρη αξιολόγηση της βιωσιμότητας και χωρίς εγγυήσεις για το γεωπολιτικό ρίσκο, ειδικά σε σχέση με τη διέλευση της διασύνδεσης από θαλάσσια περιοχή που διεκδικείται από την Τουρκία. Αυτό ενέχει τον κίνδυνο σπατάλης σημαντικών οικονομικών πόρων, χωρίς εγγυημένα αποτελέσματα. Πέραν της αδιαμφισβήτητης γεωπολιτικής σημασίας της διασύνδεσης, κρίσιμο παραμένει το ερώτημα κατά πόσο η διασύνδεση θα συμβάλει στη μείωση του ηλεκτρισμού. - Επικίνδυνη συγκέντρωση της συμβατικής παραγωγής στο Βασιλικό:
Οι σχεδιασμοί για συγκέντρωση σχεδόν όλης της συμβατικής παραγωγικής ικανότητας στην περιοχή του Βασιλικού για σκοπούς πλήρους αξιοποίησης του φυσικού αερίου, αυξάνουν την πιθανότητα πρόκλησης ολικής σβέσης (μπλακ-άουτ) στην περίπτωση πολύ σοβαρής βλάβης.
Η σχεδιαζόμενη εγκατάσταση δύο αεριοστρόβιλων (2Χ40 MW) στον ηλεκτροπαραγωγό σταθμό Δεκέλειας θεωρείται εντελώς λανθασμένη και δαπανηρή ενέργεια, που δεν επιλύει το πρόβλημα της λειτουργίας του συστήματος σχεδόν αποκλειστικά από την περιοχή του Βασιλικού. Το σίγουρο είναι ότι αυτή η ενέργεια θα συμβάλει στην περαιτέρω αύξηση της τιμής του ηλεκτρισμού. - Κίνδυνος ανεπάρκειας παραγωγής το 2025:
Η αποτυχία έγκαιρης λειτουργίας νέων μονάδων συμβατικής παραγωγής δημιουργεί ορατό τον κίνδυνο ανεπάρκειας για το καλοκαίρι του 2025, σε περίοδο υψηλής ζήτησης ηλεκτρισμού. - Λειτουργία πεπαλαιωμένων μονάδων:
Η διατήρηση σε λειτουργία των δαπανηρών και ρυπογόνων ατμοστροβίλων του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού Δεκέλειας, παρά το πεπερασμένο όριο ζωής τους, αυξάνει περαιτέρω το κόστος ηλεκτρισμού και τις εκπομπές ρύπων. - Ανάπτυξη ΑΠΕ χωρίς αποθήκευση:
Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) χωρίς συνοδευτικά συστήματα αποθήκευσης και άλλα αναγκαία μέτρα προστασίας, προκαλεί προβλήματα και οριακή λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος, που επιβαρύνουν την τιμή του ηλεκτρισμού και ενέχουν κινδύνους για την πρόκληση μπλακ-άουτ. Η σχεδιαζόμενη αποθήκευση, με τον τρόπο που προγραμματίζεται, εκτιμάται ότι θα επιβαρύνει περαιτέρω την τιμή του ηλεκτρισμού. - Μεταβατική Ρύθμιση και υπερκέρδη:
Η λειτουργία της μεταβατικής αγοράς ηλεκτρισμού για περίοδο πέραν των οκτώ χρόνων, δεν συμβάλλει στη μείωση της τιμής του ηλεκτρισμού αλλά επιτρέπει τη δημιουργία υπερκερδών από προμηθευτές και παραγωγούς ΑΠΕ και επιβάρυνση στην τιμή του ηλεκτρισμού. - Καθυστέρηση στην πλήρη απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισμού:
Η πολύχρονη καθυστέρηση στο άνοιγμα της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού με την εφαρμογή του «μοντέλου στόχος» συντηρεί τη συνέχιση των στρεβλώσεων στην αγορά ηλεκτρισμού, που επιβαρύνουν την τιμή του ηλεκτρισμού. Πέραν τούτου, προβλέπεται από αρκετούς τεχνοκράτες του τομέα ότι το πλήρες άνοιγμα της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού, με την εφαρμογή του συγκεκριμένου μοντέλου, δεν θα συμβάλει στη μείωση της τιμής του ηλεκτρισμού.
Έλλειψη Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού
Η ανάπτυξη των αναγκαίων παραγωγικών υποδομών στην Κύπρο εξελίσσεται αποσπασματικά και καθυστερημένα, χωρίς συντονισμένη στρατηγική. Σε αντίθεση με ό,τι ισχύει για το Σύστημα Μεταφοράς μέσω του Δεκαετούς Προγράμματος Ανάπτυξης, ο τομέας παραγωγής στερείται θεσμοθετημένου Αναπτυξιακού Προγράμματος δεσμευτικού χαρακτήρα.
Η απουσία αυτού του κρίσιμου εργαλείου:
⦁ Προκαλεί κινδύνους για τον ασφαλή εφοδιασμό ηλεκτρισμού (ανεπάρκεια στην παραγωγή και επικίνδυνη/οριακή λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος).
⦁ Επιτρέπει την υπερανάπτυξη ανταγωνιστικών έργων παραγωγής, χωρίς διασφάλιση της βιωσιμότητας. Η μη διασφάλιση της βιωσιμότητας και υποαξιοποίηση των επενδύσεων των έργων παραγωγής θα οδηγήσει σε περιπέτειες την οικονομία της Κύπρου.
⦁ Επιτρέπει την ανεξέλεγκτη διείσδυση ΑΠΕ, που προκαλεί αντιοικονομική λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος και εκτέλεση συχνών και εκτεταμένων περικοπών ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ.
⦁ Προκαλεί καθυστερήσεις σε κρίσιμες αποφάσεις (πχ εγκατάσταση συμβατικής παραγωγής και συστημάτων αποθήκευσης).
⦁ Συμβάλλει στην αύξηση της τιμής του ηλεκτρισμού για τον Κύπριο καταναλωτή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της έλλειψης μακροπρόθεσμου σχεδιασμού στην παραγωγή, αποτελεί η λανθασμένη ανάπτυξη σχεδόν ολόκληρης της συμβατικής παραγωγής στην περιοχή του Βασιλικού, γεγονός που ενέχει πολύ σοβαρούς κινδύνους για την ασφάλεια εφοδιασμού (αύξηση της πιθανότητας πρόκλησης μπλακ-άουτ).
Αναγκαιότητα για Άμεση Αλλαγή Πλεύσης
Για την αντιμετώπιση των προαναφερθεισών προκλήσεων απαιτούνται άμεσες και ριζικές αλλαγές στον τρόπο διαχείρισης του τομέα ηλεκτρισμού:
⦁ Θεσμοθέτηση Αναπτυξιακού Προγράμματος Παραγωγής: Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει δεσμευτικά έργα παραγωγής, αποθήκευσης και διασύνδεσης, με μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
⦁ Ισορροπημένη Γεωγραφική Κατανομή Παραγωγής: Πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον δύο ανεξάρτητα κέντρα συμβατικής παραγωγής υποχρεωτικής λειτουργίας, για λόγους ασφαλούς εφοδιασμού.
⦁ Υποχρεωτική Αποθήκευση για Έργα ΑΠΕ: Κάθε νέο μεγάλο έργο ΑΠΕ πρέπει να συνοδεύεται από υποδομές αποθήκευσης για τη σταθεροποίηση του ηλεκτρικού συστήματος. Ενδεχομένως το μέτρο αυτό θα μπορούσε να επεκταθεί και στα υφιστάμενα έργα ΑΠΕ εμπορικού χαρακτήρα που υποφέρουν από συχνές και εκτεταμένες περικοπές.
⦁ Στρατηγική Διαχείριση Διασύνδεσης: Η ηλεκτρική διασύνδεση πρέπει να προχωρήσει μόνο μετά από ενδελεχή αξιολόγηση γεωπολιτικών και τεχνικοοικονομικών παραμέτρων.
⦁ Μεταρρύθμιση Μοντέλου Αγοράς: Διαμόρφωση μιας αγοράς ηλεκτρισμού, που να διασφαλίζει πραγματικό ανταγωνισμό, διαφάνεια και προπάντων χαμηλότερες τιμές για τον καταναλωτή.
Συμπεράσματα
Η παρούσα κατάσταση στον τομέα του ηλεκτρισμού απαιτεί άμεση αλλαγή πλεύσης για διασφάλιση των συμφερόντων του Κύπριου καταναλωτή. Η λήψη τολμηρών αποφάσεων και η εισαγωγή θεσμικών μηχανισμών μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, ιδιαίτερα του σχεδιασμού της παραγωγής, είναι προϋποθέσεις για τη διασφάλιση:
⦁ Της ασφάλειας και επάρκειας στον ηλεκτρισμό,
⦁ της λειτουργίας του ηλεκτρικού συστήματος και της αγοράς ηλεκτρισμού προς όφελος του Κύπριου καταναλωτή και
⦁ της ασφαλούς μετάβασης σε ένα πράσινο και βιώσιμο ενεργειακό μέλλον.
Η ανασυγκρότηση του τομέα ηλεκτρισμού αποτελεί εθνική προτεραιότητα, με στόχο την προστασία του καταναλωτή και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της κυπριακής οικονομίας.
*Ηλεκτρολόγος μηχανικός, με πολυετή πείρα στη λειτουργία του Ηλεκτρικού Συστήματος
