Η διεθνής έρευνα METAVASEA (Ιούνιος – Νοέμβριος 2024), με σχεδόν 900 συμμετέχοντες, καταγράφει ένα μείγμα προόδου και υστερήσεων στη μετάβαση της ναυτιλίας της Ανατολικής Μεσογείου σε χαμηλό/μηδενικό άνθρακα.

Τα αποτελέσματα δείχνουν στρατηγική ευθυγράμμιση με τον ΙΜΟ (International Maritime Organization – Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός) και στροφή σε εναλλακτικά καύσιμα, αλλά αναδεικνύουν τεχνολογική ανωριμότητα, υψηλό κόστος, κενά υποδομών και εκπαίδευσης, υπό την σκιά της έντασης των προσπαθειών της Ευρωπαϊκής Ένωση για την επιτάχυνση των διαδικασιών στην πράσινη μετάβαση της ναυτιλίας.

Τι δείχνουν οι αριθμοί

  • 74%: εταιρείες ευθυγραμμισμένες ή σε πορεία ευθυγράμμισης με τους στόχους μηδενικών εκπομπών ΙΜΟ.
  • Διαχείριση εκπομπών: 73% παρακολουθεί Scope 1, 9% Scope 2, 4% Scope 3.
  • Καύσιμα μετάβασης: βιοκαύσιμα (ή/και σχεδιασμός) 62%· πράσινο H₂ 25%, αμμωνία 19%. 42% εκφράζει ανησυχίες συμβατότητας & υποδομών.
  • Τεχνολογίες: επιφυλάξεις για δέσμευση άνθρακα επί πλοίου, αιολική/ηλιακή υποβοήθηση, air-lubrication λόγω απόδοσης/ασφάλειας και κανονιστικής πολυπλοκότητας.
  • Ανθρώπινος παράγοντας: 70% των ναυτικών αναδεικνύει την κόπωση πληρωμάτων ως #1 κίνδυνο· 27% ανεπαρκή εκπαίδευση, 26% έλλειψη εξοικείωσης με νέα καύσιμα.
  • Εκπαίδευση: 64% των ναυτικών δεν εκπαιδεύτηκε για απανθρακοποίηση την τελευταία διετία. Ενδοεταιρική κατάρτιση 61%· σε εξωτερικούς παρόχους (39%) οι βαθμοί ικανοποίησης είναι υψηλότεροι, ιδίως σε νέα καύσιμα/τεχνολογία.
  • Δεξιότητες: έμφαση σε ασφάλεια & risk, τεχνολογίες απανθρακοποίησης, energy management, μαζί με ηγεσία, ομαδικότητα, κριτική σκέψη – μια ολιστική ατζέντα δεξιοτήτων.
  • Μέγεθος στόλου: οι μεγάλοι στόλοι (>50 πλοία) υπερέχουν σε παρακολούθηση εκπομπών (>80%), ESG και υιοθέτηση τεχνολογιών· οι μικροί (<10) μένουν στη συμμόρφωση λόγω πόρων.

Πού «πονά» το οικοσύστημα;

  • Αντίληψη κοινωνίας: 41% των πολιτών υπερεκτιμά τις ναυτιλιακές εκπομπές στο 50-70% των παγκόσμιων GHG· η πραγματικότητα ~3%. → Ανάγκη ενημέρωσης & διαλόγου.
  • Καύσιμα/υποδομές: μόνο 20% των λιμανιών παρέχει VLSFO, παρότι η Μεσόγειος είναι SOx ECA. OPS: 40% «εξετάζει» εγκατάσταση, 40% καμία πρόβλεψη.
  • Προτεραιότητες λιμένων: ΑΠΕ 70%, shore power 40%, σταθμοί εναλλακτικών καυσίμων 30%. Προμηθευτές: ΑΠΕ 47% ως πιο αποδοτική επένδυση.
  • MRV/παρακολούθηση: 60% των λιμανιών δεν διαθέτει συστήματα monitoring εκπομπών πλοίων.
  • Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης: ISO 14001 στα λιμάνια 70%, 9001 60%· στους προμηθευτές, EMS 56% (κυρίως 14001).
  • LNG: πιο οικείο καύσιμο για κοινωνία/λιμενικές κοινότητες (59%), με μείωση CO₂ ως βασικό πλεονέκτημα (76%). Προμηθευτές: LNG προτιμώμενο 41%. Εμπόδιο: έλλειψη εκπαιδευμένου προσωπικού LNG 58%.

Τι σημαίνουν τα ευρήματα

Η έρευνα καταγράφει βούληση (ευθυγράμμιση 74% με ΙΜΟ) αλλά και κενά εφαρμογής: υποδομές καυσίμων, shore power, monitoring και κυρίως εκπαίδευση. Η κόπωση πληρωμάτων (70%) και το 64% χωρίς σχετική κατάρτιση είναι κόκκινες σημαίες για ασφάλεια και πειθαρχία συμμόρφωσης. Παράλληλα, η κοινωνική παρανόηση για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της ναυτιλίας (3% vs 50-70%) απειλεί τη νομιμοποίηση της μετάβασης αν δεν καλυφθεί με στοχευμένη ενημέρωση.

«Δείχνουν τον δρόμο»

Το λιμάνι Λεμεσού αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την πράσινη μετάβαση στη ναυτιλία, με την υποδοχή του CMA CGM SALAMANQUE LNG, προσφέροντας ένα απτό παράδειγμα εφαρμογής βιώσιμων πρακτικών.

Στο διεθνές επίπεδο, η Global Ethanol Association (GEA), νέα μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία που ιδρύθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2025 στην Ελβετία, με τη WinGD ως ιδρυτικό μέλος, ανακοίνωσε την έναρξη της Marine Fuel Sector Initiative. Η πρωτοβουλία στοχεύει στη δημιουργία μηχανισμών ζήτησης και προσφοράς αιθανόλης ως ναυτιλιακού καυσίμου, ενισχύοντας τις προοπτικές διαφοροποίησης των ενεργειακών επιλογών του κλάδου.

Παράλληλα, οι διπλωματικές και θεσμικές εξελίξεις διαμορφώνονται σε περιβάλλον εντονότερων γεωπολιτικών πιέσεων ενόψει της συνεδρίασης του MEPC, με την Κύπρο να διατηρεί ενεργή παρουσία σε διεθνή fora όπως το SMIC25 και η διάσκεψη της Τζέντας. Η στάση της Λευκωσίας επικεντρώνεται στην προώθηση μιας βιώσιμης ναυτιλίας και στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων, αναδεικνύοντας τον στρατηγικό ρόλο της χώρας στη διαμόρφωση της διεθνούς ατζέντας.

Τι προτείνουν τα δεδομένα της METAVASEA

Η ναυτιλιακή βιομηχανία καλείται να προχωρήσει σε επείγουσες επενδύσεις στην εκπαίδευση, με έμφαση στη χρήση νέων καυσίμων όπως το LNG, στη διαχείριση κινδύνων και ασφάλειας, καθώς και στο energy management.

Η εκπαίδευση αυτή πρέπει να υλοποιηθεί μέσα από έναν συνδυασμό ενδοεταιρικών προγραμμάτων και πιστοποιημένων εξωτερικών παρόχων. Παράλληλα, απαιτείται ανάπτυξη υποδομών που θα περιλαμβάνουν καύσιμα VLSFO, εγκαταστάσεις OPS/shore power, σταθμούς εναλλακτικών καυσίμων και ολοκληρωμένα συστήματα MRV στα λιμάνια.

Κομβικό στοιχείο αποτελεί επίσης η στοχευμένη επικοινωνία για το πραγματικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα του κλάδου, το οποίο υπολογίζεται περίπου στο 3%, με στόχο να γεφυρωθεί το χάσμα αντίληψης και να ενισχυθεί η κοινωνική αποδοχή. Επιπλέον, κρίνεται αναγκαία η εξατομίκευση των πολιτικών ανάλογα με τον τύπο πλοίου και το μέγεθος του στόλου, με παράλληλη παροχή τεχνικής και οικονομικής στήριξης στους μικρότερους στόλους, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή μετάβαση και η ευρύτερη συμμόρφωση με τα νέα πρότυπα. «Η πράσινη μετάβαση στη ναυτιλία είναι υπόθεση όλων μας», τόνισε ο Γενικός Γραμματέας της CYMEPA δρ Μιχάλης Ιερείδης, καλώντας σε συνεργασία ναυτικών, εταιρειών, λιμανιών και κοινωνίας.

Το METAVASEA (2023-2027), που χειρίστηκε την έρευνα, συντονίζεται από τη HELMEPA, με τη στήριξη του Lloyd’s Register Foundation και συμμετοχή των CMMI, World Maritime University, MIO-ECSDE, Lloyd’s Register, CYMEPA κ.ά. Στόχος: να χαρτογραφήσει τις υποδομές και τις δεξιότητες που απαιτούνται για μια ασφαλή, δίκαιη και εφαρμόσιμη αποανθρακοποίηση στη ναυτιλία της Αν. Μεσογείου.

Τεχνολογικές λύσεις

Η μετάβαση βασίζεται σε νέα καύσιμα όπως το πράσινο υδρογόνο, η πράσινη αμμωνία και η e-μεθανόλη, αλλά και σε ενδιάμεσες λύσεις όπως το LNG και τα βιοκαύσιμα.

Παράλληλα, αναπτύσσονται τεχνολογίες εξοικονόμησης όπως οι αιολικοί ρότορες, οι βελτιώσεις σε προπέλες και πλώρες, καθώς και η χρήση shore-side electricity σε λιμένες.

Η ΕΕ χρηματοδοτεί έργα πράσινης ναυτιλίας μέσω του Innovation Fund, του Horizon Europe και του Connecting Europe Facility (CEF), ενώ η ΕΤΕπ παρέχει εγγυήσεις και δάνεια μέσω του προγράμματος Green Shipping Guarantee.

Στόχοι μείωσης και διεθνές πλαίσιο

Η ΕΕ επιδιώκει κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 και μείωση εκπομπών τουλάχιστον 55% μέχρι το 2030. Για τη ναυτιλία, οι στόχοι φτάνουν σε -14,5% έως το 2035 και -80% έως το 2050. Οι ενδιάμεσοι στόχοι συνδέονται με τη στρατηγική του IMO, που θέτει παγκόσμιους στόχους για μηδενικές καθαρές εκπομπές μέχρι τα μέσα του αιώνα.

Από την άλλη οι ΗΠΑ εντείνουν τις πιέσεις προς τα κράτη-μέλη με στόχο την απόρριψη του σχεδίου μείωσης εκπομπών στη ναυτιλία λίγο πριν από την κρίσιμη συνεδρίαση της Επιτροπής Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (MEPC) από τις 13 έως 17 Οκτωβρίου, με στόχο την απόρριψη του σχεδίου μείωσης εκπομπών στη ναυτιλία.

Το σχέδιο απαιτεί διπλή πλειοψηφία: έγκριση από τα δύο τρίτα των 108 κρατών που έχουν επικυρώσει το Παράρτημα VI της MARPOL (δηλαδή 72 χώρες) και παράλληλα κάλυψη τουλάχιστον του 50% της παγκόσμιας χωρητικότητας.

Οικονομικές και τεχνικές προκλήσεις

Η βιομηχανία αναγνωρίζει την ανάγκη της μετάβασης, αλλά επισημαίνει το υψηλό κόστος επενδύσεων, τις ακριβές υποδομές και την έλλειψη παγκόσμιας συνοχής. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Κύπρος και η Ιταλία ζήτησαν εξαιρέσεις για νησιωτικές γραμμές, ενώ παράλληλα εγείρονται ζητήματα ασφάλειας υδρογόνου και σταθερότητας e-καυσίμων.

Η πράσινη μετάβαση στη ναυτιλία αποτελεί στρατηγική πρόκληση για την Ευρώπη, με στόχο έναν κλάδο πιο βιώσιμο, ανταγωνιστικό και τεχνολογικά καινοτόμο, αλλά και με αυξημένες απαιτήσεις για επενδύσεις και διεθνή συνεργασία.

Οι κανονισμοί της ΕΕ και οι προκλήσεις

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση η ένταση των πρωτοβουλιών της για την πράσινη μετάβαση στη ναυτιλία, εισάγοντας αυστηρά όρια εκπομπών και δεσμευτικούς στόχους. Από την 1η Ιανουαρίου 2025, ο κανονισμός FuelEU Maritime (Reg. (EU) 2023/1805) επιβάλλει σταδιακή μείωση της έντασης CO₂ των πλοίων κατά 2% έως το 2025 και 80% έως το 2050, σε σχέση με το 2020.

Ο κανονισμός προβλέπει επίσης υποχρεωτική σύνδεση στο δίκτυο της ξηράς (shore-side electricity) για πλοία σε βασικούς λιμένες από το 2030, ενώ η ναυτιλία εντάσσεται από το 2024 στο EU ETS, το σύστημα εμπορίας ρύπων της ΕΕ. Οι πλοιοκτήτες θα πρέπει να αγοράζουν δικαιώματα για τις εκπομπές τους, με μεταβατική εφαρμογή (40% το 2025, 70% το 2026, πλήρης κάλυψη το 2027).

Παράλληλα, η ΕΕ έχει θεσπίσει επιπλέον κανονισμούς όπως ο MRV (2015/757, τροποπ. 2023) για την παρακολούθηση εκπομπών CO₂, CH₄ και Ν₂Ο, καθώς και ο κανονισμός AFIR (2023/1804) για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων. Ενδεικτικά, έως το 2030, το 90% των ελλιμενισμών σε μεγάλους λιμένες θα πρέπει να καλύπτεται από shore power.