Η Λευκωσία ικανοποιήθηκε από την αρχή για την επιλογή του Γιοχάνες Χαν, καθώς διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που θα μπορούσαν, εκ της θέσης του αλλά και της εμπειρίας του ως πρώην Επιτρόπου, να συμβάλουν τα μέγιστα στο ζητούμενο: κινήσεις στον άξονα των ευρωτουρκικών και στο Κυπριακό. Από τις επαφές του στη Λευκωσία, οι συνομιλητές του κρατούν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση όχι μόνο μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο της διαδικασίας του Κυπριακού, αλλά ταυτόχρονα προσφέρει και όλες τις ασφαλιστικές δικλείδες που απαιτούνται, ώστε η λύση που θα βρεθεί να είναι εντός του πλαισίου που καθορίζει η ίδια η ΕΕ.

Στο διάστημα που μεσολάβησε από την πρώτη επίσκεψή του στο νησί, στην αρχή του διορισμού του, ο Γιοχάνες Χαν φρόντισε να κινηθεί προς πολλές κατευθύνσεις, βολιδοσκοπώντας εμπλεκόμενους και άμεσα ενδιαφερόμενους στο Κυπριακό. Στόχευσε πρωτίστως να καταγράψει θέσεις αλλά και προθέσεις τόσο σε σχέση με την προσπάθεια στο Κυπριακό όσο και με τα ευρωτουρκικά.

Οι συνομιλητές του δεν βρίσκονταν μόνο στις Βρυξέλλες, αλλά κινήθηκε και προς τους Βρετανούς, ενώ με την Άγκυρα είχε διαύλους επικοινωνίας για να συζητήσει το όλο πακέτο. Ο Γιοχάνες Χαν διετέλεσε Επίτροπος Διεύρυνσης, θέση από την οποία μπορούσε να βρίσκεται σε συνεχή επαφή με αρκετό κόσμο στην Άγκυρα.

Η εκτίμηση είναι ότι υπάρχει ένα momentum

Από μια σειρά επαφών, κατέγραψε κατά τις συνομιλίες του στην Κύπρο ότι θεωρεί πως υπάρχει ένα momentum λόγω του ανανεωμένου ενδιαφέροντος της Τουρκίας για πρόοδο στις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό το momentum που προσφέρουν τα ευρωτουρκικά μπορεί, κατά την εκτίμησή του, να συμβάλει στην προσπάθεια που καταβάλλεται στο Κυπριακό.

Ο ίδιος γνωρίζει άριστα τα ευρωτουρκικά και ως εκ τούτου μπορεί να κάνει τις δικές του κινήσεις προκειμένου να υπάρξει ένα αμοιβαία επωφελές αποτέλεσμα.

Μετά τη συνάντησή του με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη, δήλωσε ότι συμφωνούν πως «τώρα είναι ώρα να πετύχουμε αποτελέσματα», διαμηνύοντας ταυτόχρονα ότι «όλοι πρέπει να εργαστούν σκληρά γι’ αυτό, αλλά είναι εφικτό. Όταν υπάρχει βούληση, υπάρχει και αποτέλεσμα».

Σύμφωνα με πληροφορίες μας, τόνισε στους συνομιλητές του ότι το ζητούμενο αυτή τη στιγμή είναι η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων.

Κάποια στιγμή δεν θα υπάρχει άλλη επιλογή

Η παρουσία του Γιοχάνες Χαν στο νησί επανέφερε στη συζήτηση το θέμα της παρουσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις συνομιλίες. Μια παρουσία που ήταν εμφανής μέχρι και τις διαπραγματεύσεις στο Κραν Μοντανά. Στη συνέχεια, και λαμβανομένου υπόψη ότι δεν διεξάγονταν διαπραγματεύσεις, η ΕΕ κινήθηκε περισσότερο στο περιθώριο των συναντήσεων χωρίς να έχει ουσιαστικό ρόλο ή εμπλοκή.

Στο ερώτημα αν θα είναι η ΕΕ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, οι Βρυξέλλες διαμηνύουν ότι «κάποια στιγμή δεν θα υπάρχει άλλη επιλογή παρά να εμπλακεί και η Ένωση».

Εξερχόμενος του Προεδρικού, ερωτήθηκε για τη συμμετοχή της ΕΕ στις συνομιλίες. Δήλωσε ότι το να καθίσει στο τραπέζι δεν είναι θέμα ύψιστης προτεραιότητας, γιατί «κάθε είδους λύση μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη συμμετοχή της ΕΕ. Προσπαθώ να εργαστώ σκληρά γι’ αυτό. Είμαι ο Ειδικός Απεσταλμένος της ΕΕ, αλλά φυσικά το θέμα είναι να βρεθεί ένας καλός συμβιβασμός που να είναι προς το συμφέρον των πολιτών της Κύπρου, ώστε να δημιουργηθεί προστιθέμενη αξία για τους απλούς πολίτες και να έχουν ακόμη καλύτερες προοπτικές στις συνθήκες διαβίωσης σε όλα τα μέρη του νησιού».

Βήμα-βήμα προσπάθεια και διασύνδεση

Μέχρι να επιτευχθεί επανέναρξη των συνομιλιών, ο απεσταλμένος της ΕΕ συμφωνεί ότι η προσπάθεια θα πρέπει να είναι βήμα-βήμα, δηλαδή να γίνονται βήματα στα ευρωτουρκικά και παράλληλα βήματα στο Κυπριακό. Βλέπει επίσης ότι υπάρχει αυτή η διασύνδεση των δύο, που στο τέλος μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά και προς τις δύο κατευθύνσεις.

Καλά τα ΜΟΕ αλλά δεν αποτελούν λύση

Η Ευρωπαϊκή Ένωση παίζει εδώ και καιρό ένα πρόσθετο ρόλο, συμβάλλοντας μέσα από πολιτικές και αποφάσεις στη βελτίωση του κλίματος ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Είναι ένας εκ των πρωταγωνιστών στην προώθηση μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Τόσο ο Γ. Χαν όσο και άλλοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι αντιλαμβάνονται τη σημασία των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, αλλά τονίζουν σε κάθε περίπτωση ότι αυτά δεν αποτελούν και δεν μπορούν να αποτελέσουν τη μορφή λύσης του προβλήματος.

Η εμπλοκή της ΕΕ στα ΜΟΕ λειτουργεί εν πολλοίς και στο να εμπεδωθεί προς όλους ο ρόλος που παίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση πριν από την εξεύρεση λύσης, αλλά και ο ρόλος που μπορεί να παίξει κατά τη διαπραγμάτευση της λύσης.

Στο πλαίσιο της εμπλοκής της ΕΕ, ο Γιοχάνες Χαν συναντήθηκε με τους Χαράλαμπο Προύντζο και Μεχμέτ Χαραντζί, με τους οποίους συζήτησε θέματα που αφορούν τη συνεργασία των «τοπικών αρχών». Ο Τουρκοκύπριος «δήμαρχος» δήλωσε ότι κατά τη συνάντηση με τον Χαν αναφέρθηκε κυρίως στη χρηματοδοτική βοήθεια προς τους Τουρκοκυπρίους.

Η άποψη της Λευκωσίας

Στη συνάντηση του Προέδρου Χριστοδουλίδη με τον Γιοχάνες Χαν βρισκόταν και η υπουργός Ευρωπαϊκών Θεμάτων, Μαριλένα Ραουνά, η οποία στις δηλώσεις της αμέσως μετά εξήγησε ότι η ΕΕ έχει τα εργαλεία σε σχέση με τα ευρωτουρκικά, σημειώνοντας ότι η όποια λύση του Κυπριακού, στη βάση πάντα του συμφωνημένου πλαισίου, πρέπει να συνάδει και με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, με τις αρχές και αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υπενθύμισε ότι κατά τον προηγούμενο γύρο των διαπραγματεύσεων η παρουσία της ΕΕ «είχε μια εξαιρετικά θετική επίδραση στην επίτευξη προόδου». Στο ερώτημα αν η ΕΕ θα μπορούσε να συμμετέχει στην άτυπη διευρυμένη συνάντηση για το Κυπριακό, η κ. Ραουνά είπε ότι «οι διαπραγματεύσεις είναι κάτω από την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό και για τη δική μας πλευρά, διότι είναι στα Ηνωμένα Έθνη που υπάρχει η βάση λύσης του Κυπριακού και τα σχετικά ψηφίσματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έρχεται να στηρίξει, να ενισχύσει τις προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών και νομίζω η απάντηση στο ερώτημά σας δόθηκε από τον ίδιο τον κ. Χαν σε δηλώσεις του: δεν μπορεί να υπάρξει λύση στο Κυπριακό χωρίς την εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Ενδιαφέρον καταγράφουν και οι κομματάρχες

Ο απεσταλμένος της ΕΕ δεν έμεινε μόνο στους ηγέτες των δύο κοινοτήτων, αλλά συναντήθηκε και με κομματάρχες για να καταγράψει τη γενικότερη εικόνα. Μεταξύ αυτών που συνάντησε ήταν και οι ηγέτες των δύο μεγαλύτερων κομμάτων.

Η Αννίτα Δημητρίου έκανε λόγο για μια «ουσιαστική και παραγωγική συζήτηση με τον κ. Γιοχάνες Χαν για τα επόμενα βήματα στο Κυπριακό». Η πρόεδρος του ΔΗΣΥ δήλωσε ότι επιβεβαιώθηκε η κοινή προσδοκία για πραγματική πρόοδο, η οποία να οδηγήσει «σε διαπραγματεύσεις προς μια δίκαιη και οριστική λύση».

Ο Στέφανος Στεφάνου σημείωσε ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση ενδιαφέρεται και θέλει να σπάσει το αδιέξοδο και να συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις και έχει εκφράσει τη θέση να βοηθήσει τις προσπάθειες για επίλυση του Κυπριακού». Όπως δήλωσε ο ΓΓ του ΑΚΕΛ, κατά τη συνάντηση ανταλλάχθηκαν απόψεις σχετικά με διάφορα ζητήματα που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν και συμφώνησαν ότι θα διατηρήσουν και θα συνεχίσουν την επαφή και τη συζήτηση, γιατί είναι πολύ χρήσιμο να γνωρίζει ο καθένας πώς προσεγγίζει διάφορα ζητήματα, ενόψει και της κινητικότητας που έχει δημιουργηθεί στο Κυπριακό.

Η Τουρκία παίζει με ισχυρά χαρτιά ΝΑΤΟ

Η Άγκυρα επαναφέρει στην ατζέντα την αναθέρμανση των σχέσεών της με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κυβέρνηση στη Λευκωσία παρακολουθεί αυτή την εξέλιξη με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς ήταν κάτι που ευθυγραμμιζόταν με τη δική της προσέγγιση για παράλληλα βήματα σε ευρωτουρκικά και Κυπριακό.

Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης φρόντισε να μεταφέρει αυτό το μήνυμα και δια ζώσης απευθείας στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Χακάν Φιντάν στη διάρκεια συναντήσεων που είχε μαζί τους κατ’ ιδίαν. Είναι ωστόσο εμφανές ότι η Άγκυρα δεν φαίνεται ακόμη έτοιμη να κάνει κινήσεις συνεργασίας απευθείας με την Κυπριακή Δημοκρατία και θεωρεί ότι προσπαθεί να την παρακάμψει.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πρόγραμμα SAFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο οποίο ναι μεν η Τουρκία δεν κατάφερε να στείλει εγκαίρως πρόταση και έμεινε έξω, αλλά προσπαθεί με κάθε μέσο να παρακάμψει τις αποφάσεις που έλαβε η ΕΕ.

Χρησιμοποιεί τα ισχυρά χαρτιά του ΝΑΤΟ και τη σημασία που έχει ως κράτος μέλος της συμμαχίας σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει πρόσβαση στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα, παρακάμπτοντας την ίδια ώρα την αντίθεση κρατών μελών της ΕΕ αλλά και τις ίδιες τις αποφάσεις που έλαβε συλλογικά η Ένωση.

Ο άξονας Γερμανία, Ιταλία και Ισπανία φαίνεται να λειτουργεί υποστηρικτικά προς την Τουρκία για δύο βασικούς λόγους: α) την ενίσχυση της συνεργασίας σε διμερές επίπεδο όσον αφορά τον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας, και β) λόγω των νέων απειλών της Ρωσίας εναντίον του ΝΑΤΟ.

Η Άγκυρα από τη δική της πλευρά επιχειρεί να εκμεταλλευτεί αυτό το momentum για να παρακάμψει τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί σε επίπεδο ΕΕ, για χάρη της δικής της αμυντικής βιομηχανίας. Την ίδια ώρα εκμεταλλεύεται στο έπακρο το ότι είναι σε θέση να προσφέρει μεγάλο αριθμό στρατιωτών σε σύγκριση με τα άλλα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ.

Η Άγκυρα θεωρεί ότι η Τουρκία είναι το ίδιο σημαντική για την ΕΕ όπως είναι και για το ΝΑΤΟ, γι’ αυτό και έχει την άποψη ότι θα πρέπει να τυγχάνει της ίδιας ευνοϊκής μεταχείρισης και από τους δύο. Πιστεύει ότι τα ευρωτουρκικά θα πρέπει να καθορίζονται από τη σημασία που έχει η Τουρκία στον τομέα της ευρωπαϊκής ασφάλειας και όχι από άλλα κριτήρια.

Γι’ αυτό αντιδρά όταν βρίσκεται αντιμέτωπη με θέσεις όπως αυτές που εκφράζει η Κύπρος και έχουν να κάνουν με τις αρχές της ίδιας της ΕΕ.