Όταν ένα μουσείο επιχειρεί μέσω της εμπειρίας ν’ αναδείξει τη σημασία της χρήσης ενός υλικού όπως είναι το καλάμι, τότε δικαίως μπορεί να συμπεριληφθεί σ’ ένα από τα πιο ιδιαίτερα της Κύπρου. Όταν δε πίσω από την επιμέλεια αυτού του μουσείου βρίσκεται ο Ιωσήφ Χατζηκυριάκος, που αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο για τον πολιτισμό, τότε γίνεται αντιληπτό πως το μοναδικό αποτέλεσμα δεν ήταν καθόλου τυχαίο.

Αν και προγραμματίζαμε μια άλλου τύπου συνέντευξη με τον διευθυντή των Αρχείων Λάρνακας-Φοίβος Σταυρίδης, που έχει μεγάλη συμβολή στην πολιτιστική αναγέννηση που επιχειρείται στη Λάρνακα, το ραντεβού στο Μουσείο Μνήμης Καλαμουργικής στα Λιβάδια, άλλαξε λίγο τα πλάνα. Άλλωστε, είναι και αυτό μέρος αυτής της αναγέννησης, αφού πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα μουσεία εμπειρίας στην Κύπρο. Εκεί βρήκαμε τυχαία τον γενικό διευθυντή του Λάρνακα 2030, Σπύρο Πίσυνο και την καλλιτεχνική διευθύντρια, Κέλλυ Διαπούλη, που συζητούσαν με τον κ. Χατζηκυριάκο τρόπους αξιοποίησης του μουσείου και ένταξής του στο πρόγραμμα για τη διεκδίκηση του χρίσματος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. «Πρόκειται για έναν εξαιρετικό χώρο, που έχει μια πολύ σύγχρονη αντίληψη για το μουσείο. Είναι ένα μουσείο εμπειρίας, κάτι το οποίο δεν βλέπεις συχνά ακόμη και σε μεγάλες χώρες της Ευρώπης. Είναι ένα κόσμημα πολύ ιδιαίτερο και για τα Λιβάδια και για τη Λάρνακα και για την Κύπρο», ανέφερε η κ. Διαπούλη. 

Στον χώρο του μουσείου, που στεγάστηκε στο παλιό σχολείο της κοινότητας, ο επισκέπτης μπορεί να κάνει ένα ταξίδι γνώσης για το καλάμι, χρησιμοποιώντας σχεδόν όλες τις αισθήσεις του. Τα εκθέματα είναι τοποθετημένα σε Παράθυρα Μνήμης, που ανοίγουν στον κόσμο της τέχνης της χρήσης του καλαμιού. Καλάθια διαφόρων χρήσεων και τεχνικών, καλαμωτή, ψαθαρκά, μουσικά όργανα, εργαλεία, φωτογραφικό υλικό και μικρού μήκους ταινίες που αποτυπώνουν την ανθρώπινη παρέμβαση στο καλάμι, είναι μερικά από τα εκθέματα που παρουσιάζονται. Φέτος στο μουσείο, που λειτουργεί από το 2016, τοποθετήθηκε ένα παγκάκι που δημιουργήθηκε από την ομάδα του Youth Makerspace Larnaka σε συνεργασία με την ΕΤΑΠ Λάρνακας, το οποίο παγώνει στον χρόνο το καλάμι και τη φθορά του, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση στον επισκέπτη πως τα υλικά καλαμουργικής αιωρούνται.

«Ονομάζεται Μουσείο Μνήμης Καλαμουργικής επειδή το αρχαίο “αντικείμενο” που προβάλλεται στον χώρο είναι η μνήμη της τέχνης της καλαμουργικής, τόσο ως τεχνική όσο και ως κοινωνική αξία στο εσωτερικό της κοινότητας. Η ιδέα πίσω από το μουσείο ήταν ν’ αποτελέσει έναν οργανικό πυρήνα, ο οποίος θα συνδιαλέγεται με τον κόσμο, τόσο της κοινότητας όσο και της χώρας επειδή δείχνει ακριβώς τι σημαίνει για τον άνθρωπο η χρήση του καλαμιού», ανέφερε ο κ. Χατζηκυριάκος, υποδεικνύοντας την αξία ενός μονοθεματικού μουσείου. 

«Ο Δήμος Λιβαδιών με επέλεξε για να κάνω ένα εθνογραφικό μουσείο, αλλά δεν θεωρώ σωστό τον τρόπο που παρουσιάζονται τα εθνογραφικά μουσεία στις διάφορες κοινότητες, επειδή αποτελούν νεκρούς χώρους που παρουσιάζουν νεκρά πράγματα. Γι’ αυτό αρνήθηκα και αντιπρότεινα τη δημιουργία ενός μονοθεματικού μουσείου, που δεν θα μπορούσε να ήταν κάτι άλλο στα Λιβάδια. Στη δημιουργία του μουσείου συνέβαλε η Εθνική Επιτροπή UNESCO, η οποία συμβούλεψε το Δήμο Λιβαδιών ν’ ακολουθήσει την μονοθεματική προσέγγιση, επειδή η καλαμουργική είναι εγγεγραμμένη στον εθνικό κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Πέραν αυτού, δύο εξαιρετικά σημαντικοί παίκτες για τη δημιουργία του, ήταν ο δήμαρχος και κατ’ επέκταση το Δημοτικό Συμβούλιο που έδειξαν απόλυτη εμπιστοσύνη, καθώς και η Ελεονώρα Αντωνιάδου, η οποία ήταν η αρχιτέκτονας που έδωσε σχήμα στην ιδέα για το μουσείο. Στο μουσείο μπορεί κάποιος να δει αλλά και να νιώσει, επειδή δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να βυθιστεί μέσα στην εμπειρία του καλαμιού». 

 

Τα Λιβάδια έχουν κάθε λόγο να τιμούν το καλάμι και ν’ αναδεικνύουν τη σημασία της χρήσης του, αφού η τέχνη της καλαμουργικής στήριξε οικονομικά σχεδόν όλες οι οικογένειες της κοινότητας από τον 18ο αιώνα μέχρι και το τέλος του προηγούμενου. 

«Η τέχνη της καλαμουργικής είναι σχεδόν εξολοκλήρου καμωμένη από γυναίκες, ενώ το εμπόριο αφορούσε στους άνδρες. Η άνθιση της ήταν τη δεκαετία του 1920-1960, αλλά συνέχισε να υπάρχει μέχρι και τη δεκαετία του 1990. Ένας τομέας για τον οποίο ακόμη υπάρχει ζήτηση είναι ο τομέας των διατηρητέων κατοικιών, όπου χρησιμοποιείται ως εσωτερική επένδυση της οροφής η ψαθαρκά και η καλαμωτή. Αυτή τη στιγμή στα Λιβάδια, υπάρχουν τρεις γυναίκες και ένας άνδρας που ασχολούνται με την καλαμουργική».

Στα σκαριά άλλοι τρεις μουσειακοί χώροι

Ο Ιωσήφ Χατζηκυριάκος, θα βάλει την υπογραφή του και σε τρεις νέους μουσειακούς χώρους που σχεδιάζονται στην πόλη και επαρχία της Λάρνακας. Ο πρώτος είναι ένα σημαντικό μουσείο που ετοιμάζεται σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων στο Μεσαιωνικό Κάστρο Λάρνακας, το οποίο αναμένεται να εγκαινιαστεί εντός του 2024. «Θα είναι ένα μουσείο που δεν θα βασίζεται στα εκθέματα, αλλά στην αφήγηση της ιστορίας του Μεσαιωνικού Κάστρου και της περιοχής του. Θα είναι ένα μουσείο που θα εξυπηρετεί τις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας. Δεν υπάρχει λόγος να εκθειάζουμε τα αντικείμενα, σημασία έχει να δίνουμε στους ανθρώπους τα ερεθίσματα για να νιώσουν και να κατανοήσουν το παρελθόν». 

Οι άλλοι δύο μουσειακοί χώροι έχουν σχέση με το Κυπριακό Ινστιτούτο για τη Θάλασσα και τη Ναυτιλία (CMMI). Ο ένας θα βρίσκεται σε σπίτι στην Πιαλέ Πασά, το οποίο θα μετατραπεί σε κέντρο ενημέρωσης για τα γαλάζια επαγγέλματα και ο άλλος στον Φάρο Περβολιών. «Ο Φάρος Περβολιών θα είναι ένα μουσείο αφιερωμένο στο θαλάσσιο τοπίο και στο πώς σήμερα αποκτούμε ξανά μια σχέση γνωριμίας και μελέτης μαζί του». 

Μέσω της εταιρείας Αρχεία Λάρνακας-Φοίβος Σταυρίδης, που ανήκει πλέον στο Δήμο Λάρνακας, ο κ. Χατζηκυριάκος παρέχει βοήθεια και στον οργανισμό Λάρνακα 2030. Όπως λέει, η διεκδίκηση του χρίσματος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, είναι η μια τεράστια ευκαιρία για τη Λάρνακα. «Το Λάρνακα 2030 είναι η ευκαιρία να μπει κάτω από μια ενιαία οπτική και κατεύθυνση η ευρύτερη πολιτιστική παραγωγή της πόλης και της επαρχίας. Είναι δηλαδή το εργαστήριο που θα πάρει τα διάφορα νήματα που υπάρχουν –και κάποια είναι πολύ καλής ποιότητας– για να υφάνει το ύφασμα που ονομάζεται πολιτισμός της Λάρνακας, που έχει να προσφέρει σε ολόκληρη τη χώρα. Αυτό μπορεί να το πετύχει ανεξάρτητα εάν θα πάρει το χρίσμα, αλλά εμείς πάμε για το χρίσμα. Είναι η σειρά της Λάρνακας, επειδή σήμερα είναι η πόλη που έχει τις μεγαλύτερες δυνατότητες. Η Λάρνακα έχει τις κατάλληλες συγκυρίες και δεν έχει πέσει στα λάθη που έπεσαν άλλες πόλεις, καταστρέφοντας κομμάτι του πολιτισμού τους λόγω γρήγορης και αλόγιστης ανάπτυξης». 

ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΟ 

Από την Ιταλία στην Κύπρο

Ο δρ. Ιωσήφ Χατζηκυριάκος, ο οποίος έχει σπουδές στις Καλές Τέχνες και την Ιστορία της Τέχνης καθώς και στην Αρχαιολογία και την Κοινωνική Ανθρωπολογία, ζούσε για 16 χρόνια στην Ιταλία. Ενόσω βρισκόταν στην Ιταλία, εξέθεσε έργα σε μουσεία και γκαλερί της χώρας, ενώ έργα του βρίσκονται, μεταξύ άλλων, στο Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης της Ρώμης.

Τον Μάρτιο του 2015, επέστρεψε στη γενέτειρά του Λάρνακα και ανέλαβε το τιμόνι του Ιδρύματος Φοίβου Σταυρίδη-Αρχεία Λάρνακας, συμβάλλοντας στην ανάδειξη του πολύτιμου αρχείου του αείμνηστου ποιητή, που σήμερα αποτελεί μέρος ενός πρότυπου κέντρου ιστορικής έρευνας για τον πολιτισμό και την ιστορία της Λάρνακας, αλλά και ολόκληρης της Κύπρου.