Το the Point

 

Τι ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει το Point Centre for Contemporary Art σαν ένας χώρος έξω από τους κρατικούς θεσμούς; Αυτό το ερώτημα έθεσε η Αντρέ Ζιβανάρη το 2012, όταν το Point άρχισε τη λειτουργία του στο Μέγαρο Χατζησάββα, με το συμπόσιο «First Council of Nicosia», με συντονιστή-επιμελητή τον Juan Gaitan από το Μεξικό. Στο συμπόσιο συμμετείχαν οι Ανδρέας Αγγελιδάκης (Αθήνα) η Anne Szefer Karlsen (Mπέργκεν), ο καλλιτέχνης Χριστόδουλος Παναγιώτου, ο Mats Stjernstedt (Όσλο) και η Αντρέ. Ο Gaitan είχε χαρακτηρίσει τότε το Point ως «έργο εν προόδω», το οποίο θα εξελίσσεται σ’ ένα χώρο ανοικτό στο κοινό. Με αυτό το πρώτο πρότζεκτ, η ιδρύτρια του χώρου έδωσε και το στίγμα της φιλοσοφίας της: Ότι δηλαδή, πέραν από το άνοιγμα προς το κοινό,  τη στήριξη και ανάδειξη της δουλειάς ντόπιων καλλιτεχνών, την ενδιέφερε να ανοίξει διάλογο με τη σύγχρονη διεθνή εικαστική σκηνή, αναπτύσσοντας συνέργειες με θεωρητικούς, καλλιτέχνες, επιμελητές και ιδρύματα από το εξωτερικό. 

 

Κάνοντας πρόσφατα μια αναδρομή στην εφτάχρονη πορεία του Point, η διευθύντριά του τονίζει πως μια από τις προκλήσεις που είχε να αντιμετωπίσει ήταν η μετατόπιση της εικαστικής δημιουργίας από το περιθώριο στο επίκεντρο, η θέληση «να ενεργοποιηθούμε και να βγούμε από την πολιτιστική αδράνεια». Όλες οι επιλογές της έκρυβαν την ίδια πάντα εμμονή: «Ότι υπάρχει κάτι σημαντικό πίσω από κάθε έργο, ότι κάθε συνεργασία εμπεριέχει μιαν αλήθεια που πρέπει να τεκμηριωθεί και να καταγραφεί. Αυτής της στάσης ζωής, της ιδιαίτερης άποψης κάθε δημιουργού θέλησα να γίνω μέρος». Η ίδια μυήθηκε στην κριτική σκέψη, στο Saint Martin’s College of Art στις αρχές της δεκαετίας του ’80. «Μέσα από το μεταπτυχιακό μου στο Art’s Criticism, στο City University δέκα χρόνια αργότερα, η δημιουργικότητα ενώθηκε με την αισθητική θεωρία». Οι δικές της αισθητικές αναζητήσεις σύμπλευσαν με μια ομάδα νέων ανθρώπων, δημιουργών και θεωρητικών, που είχαν πάθος για εναλλακτική σκέψη, αυτοσαρκασμό και ταλέντο. 

Πριν από τη δημιουργία του Point, η Αντρέ Ζιβανάρη είχε ήδη συμβάλει με τον δικό της τρόπο στη στήριξη της εικαστικής σκηνής, συμμετέχοντας σε σημαντικές διοργανώσεις όπως το πρόγραμμα «Υπό κατασκευή εναλλακτικοί μουσειακοί χώροι. ΥΚ:ΕΜΧ» στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας, με το οποίο συνέχισε να συνεργάζεται. Στις αρχές του 2008 εξέδωσε το UNDO, ένα κριτικό περιοδικό ποικίλης θεματολογίας με συντελεστές καλλιτέχνες και θεωρητικούς από την Κύπρο και το εξωτερικό. Παράλληλα, άρχισε να συνεργάζεται με ξένους καλλιτέχνες κάτω από τον τίτλο Commisions, επιλέγοντας άτομα που πίστευε ότι θα μπορούσαν να αντλήσουν έμπνευση από το νησί μας για τη δημιουργία έργων, πρακτική την οποία ακολουθεί ως σήμερα. Συνόδευε τους καλλιτέχνες σε όλες τους τις αναζητήσεις, σε όλα τα road trips. Και αυτό χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε οικονομική ανταπόδοση, παρόλο που ήξερε ότι κάτι τέτοιο δεν συνηθιζόταν. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα Commisions ήταν η Γερμανίδα φωτογράφος Ricarda Roggan, ο Bernhard Fuchs, ο Cyprien Gaillard.

 

 

To Point εγκαινιάστηκε το 2012 με μια έκθεση του Harun Farocki, σε συνεργασία με το Kunstahaus του Όσλο. «Ήταν πολύ σημαντικό να ξεκινήσουμε τη λειτουργία μας με ένα ίδρυμα του εξωτερικού», λέει η Αντρέ. Ταυτόχρονα φιλοξένησε την Bidoun Library ως εγκατάσταση και τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Babak Radboy. Η περιοδεύουσα βιβλιοθήκη είχε παρουσιαστεί στο New Museum της Νέας Υόρκης, στη Serpetine του Λονδίνου και άλλους σημαντικούς χώρους. 

Έκτοτε, το Point μας έδωσε πολλές καλές αφορμές να το επισκεφθούμε. Ένα ενδιαφέρον ερευνητικό και εκθεσιακό πρόγραμμα που θυμάμαι ήταν το Displays, μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου του 2013, σε συνεργασία με τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες και την Κρατική Πινακοθήκη. Σκοπός του ήταν να ενθαρρύνει την πρόσβαση, την έρευνα και τη δημιουργική εμπλοκή με την Κυπριακή Πινακοθήκη και τα αρχεία της. 27 εμπειρογνώμονες από διαφορετικά πεδία και κατευθύνσεις, επέλεξαν ένα έργο από την Πινακοθήκη, το οποίο έτυχε επανεπεξεργασίας μέσα από παρουσιάσεις, συζητήσεις και χάπενινγκ. Το κοινό και οι νεότεροι καλλιτέχνες εμβάθυναν στη δουλειά των Βαλεντίνου Χαραλάμπους, Βέρας Χατζηδά, Αδαμάντιου Διαμαντή, Μιχαήλ Κάσιαλου, Άγγελου Μακρίδη, Γκλυν Χιουζ, Σάββα Χριστοδουλίδη και άλλων.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συμβολή του Point και της Αντρέ Ζιβανάρη στην ανάδειξη και στήριξη του έργου νέων καλλιτεχνών, όπως της Χαράς Επαμεινώνδα και του Χριστόδουλου Παναγιώτου, οι οποίοι έχουν μια σημαντική πορεία στη διεθνή εικαστική σκηνή. Το 2008, μαζί με την Αννούλα Νικολάου, η Αντρέ δημιούργησε το Undo Foundation, σε συνεργασία με το Kunstlerhaus Bethanien στο Βερολίνο, για να υποστηρίξει τη Χαρά η οποία είχε εξασφαλίσει θέση σε ένα residence πρόγραμμα για την περίοδο 2007-2008. Τα επόμενα τρία χρόνια η Αντρέ επισκέπτεται τακτικά τη Χαρά Επαμεινώνδα στο Βερολίνο και τον Χριστόδουλο Παναγιώτου, τον καλλιτέχνη που επιλέγηκε για το βραβείο Undo-Bethanie για το 2009-2010. Μετά από συστάσεις των δυο καλλιτεχνών, άρχισαν να επισκέπτονται την Κύπρο σημαντικοί επιμελητές και θεωρητικοί από το εξωτερικό και αξιόλογα ιδρύματα. Το 2010, με την ενεργό συμμετοχή του Point, δημιουργείται στην Κύπρο η νέα δουλειά της Επαμεινώνδα, ένα φιλμ με τίτλο Chapters, το οποίο στηρίχθηκε από τρία ινστιτούτα του εξωτερικού. Στο πλαίσιο της ομώνυμης έκθεσης προσκλήθηκε στην Κύπρο ο αρχιτέκτονας Andrea Bruno, o οποίος έδωσε μια διάλεξη με τίτλο Museum of Nothing. Ο θεωρητικός επιμελητής Pavel Pys εντόπισε αναλογίες στο έργο του αρχιτέκτονα Carlo Scarpa με το έργο της Χαράς Επαμεινώνδα. Η έκθεση καλύφθηκε από το έγκριτο περιοδικό Frieze και η Χαρά βραβεύτηκε το 2013 με το Βραβείο Νέων Καλλιτεχνών του Hamburger Bahnhof στο Βερολίνο. 

 

Το 2014 οργανώθηκε στο Point η πρώτη ατομική έκθεση του διεθνούς φήμης ντιζάινερ Μιχάλη Αναστασιάδη. Ακολούθησε η έκθεση της Petra Bauer με τίτλο Sisters, σε επιμέλεια Jacob Fabricius και η έκθεση του Παναγιώτη Μιχαήλ «Entitled», ο οποίος έδειξε το αποτέλεσμα του residency στο Kunstlerhaus Bethanien. Ένα ακόμη ενδιαφέρον πρότζεκτ ήταν η εγκατάσταση Blind Ear του Γιάννη Χριστοφίδη.
Από τα σημαντικότερα πρότζεκτ του το Point θεωρεί την έκθεση «Οικία Μαρίας και Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη», με φωτογραφίες της Helene Binet. Εκτέθηκαν σχέδια του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη και οργανώθηκαν συζητήσεις με ιστορικούς και θεωρητικούς της αρχιτεκτονικής. 
Το 2015 οργανώθηκε η πρώτη ατομική του Χριστόδουλου Παναγιώτου στον τόπο του με τίτλο «Stories from the Lives of my Friends». Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού επιχορηγημένου προγράμματος Point-Eleneio, που διηύθυναν από κοινού οι συνεργάτιδες του Point Εύη Τσελίκα και Χρυσταλλένη Λοϊζίδου, πραγματοποιήθηκαν παιδικά εργαστήρια, ένα διεθνές συνέδριο και η έκθεση Art and Education.

 

Την ίδια χρονιά εγκαινιάστηκε το πρόγραμμα Point Residency με τον καλλιτέχνη Gerry Bibby, του οποίου η δουλειά φιλοξενήθηκε στον χώρο. Παρουσιάστηκε το πρότζεκτ της Κυριακής Κώστα «Το νερό της, Κρήνες και πηγές της Λευκωσίας» σε επιμέλεια της Ευαγγελίας Λεδάκη. Ο τελευταίος μήνας του 2015 σημαδεύτηκε με τη συμμετοχή του Point στο πρόγραμμα Draftmen’s Congress Life Zone – Life Point, του Πολωνού καλλιτέχνη Pawel Althamer, ύστερα από πρόσκληση του Δάκη Ιωάννου. Η έκθεση ήταν μια συνεργασία των ινστιτούτων ΔΕΣΤΕ, Πινακοθήκης Λεβέντη και Point. Άλλες σημαντικές εκθέσεις που παρακολουθήσαμε ήταν του Κύπριου εικαστικού Σωκράτη Σωκράτους το 2016 με τίτλο Casts of an Island και του Πέτρου Μώρη. Την ίδια χρονιά οργανώθηκε η ομαδική έκθεση Completely Something Else, σε επιμέλεια του Jacopo Crivelli Visconti, στην οποία συμμετείχαν ξένοι και Κύπριοι καλλιτέχνες.
Μια νέα ξεχωριστή συνεργασία της Αντρέ Ζιβανάρη με τη Χαρά Επαμεινώνδα ξεκίνησε το 2016 με μια ταινία για ένα virtual museum, στο οποίο η καλλιτέχνις καταγράφει, αποδομεί και πραγματεύεται συνιστώσες της Κύπρου. Δουλειά της που παρουσιάστηκε πρόσφατα στην Μπιενάλε Βενετίας προέρχεται από αυτή τη συνεργασία της με το Point. To 2017 εγκαινιάστηκε ο θεσμός Point Commissions, στο πλαίσιο του οποίου ο Φάνος Κυριάκου παρήγαγε και παρουσίασε ένα νέο έργο κάτω από τον τίτλο exhaustion. Ακολούθησε η έκθεση του φωτογράφου Στέλιου Καλλινίκου με τίτλο «Where are you going young man, handsome like a legend», με θέμα τα κρησφύγετα της Κύπρου.

Την ίδια χρονιά οργανώθηκε το πρόγραμμα Museological Spaces and Cypriot Identity σε συνεργασία με το Ίδρυμα Λεβέντη, με σκοπό τη μελέτη της ιδιαίτερης σχέσης του αρχαιολόγου Βάσου Καραγιώργη με τον Κωνσταντίνο Λεβέντη και της συνεισφοράς τους στην προώθηση της κυπριακής αρχαιολογίας διεθνώς. Άλλες συνεργασίες και παρουσιάσεις ήταν η έκθεση του Χάρη Πελλαπαϊσιώτη, το residency των pick nick (Παναγιώτη Μιχαήλ, Μαρίας Πετρίδη, Άλκη Χατζηανδρέου), η έκθεση της Λητώς Κάττου, η περφόρμανς της Μαρίας Χασάπη και πρόσφατα η μεγάλη εγκατάσταση του Κωνσταντίνου Ταλιώτη με τίτλο «The Pavilion». Μια δουλειά κατά την οποία ο Ταλιώτης επενέβη και αναδιαμόρφωσε την αρχιτεκτονική του Point για τις ανάγκες του έργου του. 

 

Ανάμεσα στα πολύ σημαντικά πρότζεκτ του Point είναι και η μεγάλη αναδρομική έκθεση για τον Χριστόφορο Σάββα, σε επιμέλεια του Jacobo Crivelli Visconti από το Σάο Πάολο. Η έκθεση, η οποία διοργανώθηκε σε συνεργασία με τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες, σηματοδότησε και την έναρξη της λειτουργίας της ΣΠΕΛ και στη συνέχεια, τον περασμένο Μάιο μεταφέρθηκε στην Μπιενάλε της Βενετίας. «Μετά τη σκληρή κριτική που δεχτήκαμε γύρω από το πρόγραμμα για τον Χριστόφορο Σάββα», σχολιάζει η Αντρέ Ζιβανάρη, «προβληματιστήκαμε για το ποιος θα είναι ο καλύτερος τρόπος να χειριστούμε τις αντιδράσεις και να συνεχίσουμε με την ίδια διάθεση να προσφέρουμε στα κοινά». Της ζητήσαμε να σχολιάσει πιο αναλυτικά την τοποθέτηση αυτή: «Αυτό το πολυδιάσταστο πρότζεκτ (έρευνα και διεξαγωγή δύο εκθέσεων σε Κύπρο και Βενετία, παραγωγή τριών εκδόσεων) εμπερικλείει όλα όσα το Point κατάφερε, μέσα από την επταετή πορεία του, να αγγίξει ως θεματικές και να μεταδώσει. Θεωρούμε ότι η κριτική που δεχτήκαμε δεν ήταν εποικοδομητική ως προς το ίδιο το έργο, αλλά μια προσωπική επίθεση. Αντιθέτως, μια κριτική που χρησιμοποιεί αντικειμενικά επιχειρήματα, όσο σκληρή κι αν είναι, δεν μπορεί ποτέ να είναι προσωπική. Παρόλα αυτά, εμείς συνεχίσαμε να δουλεύουμε, έχοντας επίγνωση της ευθύνης ότι ο Σάββα είναι ένας σημαντικός ιστορικός καλλιτέχνης, που άξιζε να του δοθούν η δέουσα σημασία και εις βάθος μελέτη. Ένας μικρός οργανισμός όπως ο δικός μας όφειλε να υπερβεί τον ίδιο του τον εαυτό, τις υποδομές και τα μέσα που διέθετε, για να φέρει εις πέρας το σωστό αποτέλεσμα. Αυτό μάς έδειξε ότι είμαστε έτοιμοι να διαχειριστούμε ακόμη πιο πολύπλοκα θέματα».

Κατά την ανασκόπηση του έργου του Point, η διευθύντριά του ανέφερε επίσης ότι, από τα περίπου 30 προγράμματα των τελευταίων 7 χρόνων, τα 20 υλοποιήθηκαν επιχορηγούμενα από το υπουργείο και τα 10 με δική τους συνεισφορά. Όλες οι επιχορηγήσεις, εξήγησε, επιστρέφουν στους καλλιτέχνες και στην παραγωγή έργων, καθώς το Point δεν επιδιώκει οποιοδήποτε κέρδος. 

 

Η ίδια τι έχει αποκομίσει μέσα από όλη αυτή τη σχέση της με τους καλλιτέχνες και θεωρητικούς από την Κύπρο και το εξωτερικό; «Τι θα ήταν η ζωή χωρίς αλληλεπίδραση; Μάλλον σκοτάδι. Πιστεύω ότι, επειδή είμαι δημιουργικό άτομο, μπόρεσα από τα πρώτα μου βήματα να αντιληφθώ τις προοπτικές που παρέχει η τέχνη και πώς τροφοδοτεί την ατομική ανάπτυξη. Δεν ήταν κάτι που φανταζόμουν αλλά κάτι που βίωνα. Υπήρχε αισιοδοξία και η πίστη ότι οφείλουμε να μοιραστούμε αυτό που έχουμε, αυτό που είμαστε και να ανοιχτούμε προς τα έξω». 
Πώς θα μπορούσε το Point να συμμετάσχει σ’ αυτό τον ζωντανό διάλογο σε εθνικό και διεθνές επίπεδο; Τα βήματα, αν και μικρά, ήταν συνειδητά προς όλες τις κατευθύνσεις: «Επιδίωξή μου είναι να συμβάλλω σ’ αυτό, να είμαι μέρος της διεργασίας και να δίνω χώρο στην περαιτέρω ανάπτυξη. Άλλωστε, μέσα από την έρευνα και τις αναζητήσεις άλλων καλλιτεχνών και θεωρητικών, μαθαίνεις να είσαι πολύ πιο ανοικτός, να ανοίγεσαι στον άλλο και να αποδέχεσαι τι θα πάρει και τι θα φέρει πίσω. Τέτοιες συνεργασίες σε διδάσκουν να βλέπεις με διαφορετικό τρόπο τον εαυτό σου και τον χώρο όπου ζεις, ανοίγοντας έναν διάλογο με τον άλλο και ταυτόχρονα με εσένα τον ίδιο. Γίνεσαι πιο διαλλακτικός, αποκτάς αυτοπεποίθηση. Η σκέψη ελευθερώνεται και αποενοχοποιείται, η πιθανότητα γίνεται πραγματικότητα και η διάθεση πάθος». 

 

 

H αλληλεπίδραση με καλλιτέχνες και θεωρητικούς, είτε από την Κύπρο είτε από το εξωτερικό, εξηγεί, λειτουργούσε πάντοτε θετικά μέσα της. «Ορισμένες από αυτές τις συνεργασίες εξελίσσονται σε μακροχρόνιες, φέροντας διαφορετικά αποτελέσματα από άλλες, πιο συγκεκριμένες ή βραχύχρονες. Όλες όμως οι συνεργασίες μου είχαν την ένταση της δημιουργίας», λέει. 

 

Πιστεύεις ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια για την ανάπτυξη του πολιτισμού; «Έχουν γίνει αρκετά ως προς το να πραγματευτούμε το τι σημαίνει ανάπτυξη του πολιτισμού. Οφείλουμε να αντισταθούμε στην τάση που αντιμετωπίζει την τέχνη ως ένα χόμπι ή κάτι το “εναλλακτικό”· να αναιρέσουμε την αντίληψη ότι οι άνθρωποι που ασχολούνται με την τέχνη δεν χρειάζονται υποστήριξη, επειδή απλώς κάνουν αυτό που τους αρέσει. Η τέχνη πρέπει να υπολογίζεται στο ΑΕΠ, όπως σε κάθε πραγματικά σύγχρονη κοινωνία. Είναι ένα αναπτυξιακό εργαλείο με απεριόριστες προοπτικές, είναι βιομηχανία. Η προσπάθειά μας πρέπει να εστιαστεί στο να αντιληφθεί το κράτος τι μπορεί να κερδίσει, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, από την τέχνη και τον πολιτισμό. Η προώθηση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας είναι στις μέρες μας αναπόσπαστα μέρη κάθε επαγγέλματος και έχουν καθοριστική σημασία για την οικονομική ανάπτυξη». 

 

Πιστεύει πως, αν η σύγχρονη εικαστική σκηνή αντιμετωπιζόταν ως ένας καταλύτης προόδου, θα δεχόταν μεγαλύτερη υποστήριξη, όχι μόνο από την εκάστοτε κυβέρνηση αλλά και από την κοινωνία. Ωστόσο, θεωρεί πως η ανάπτυξη της εικαστικής σκηνής δεν είναι δυνατή, αν δεν υπάρξει μια σημαντική τόνωση της αγοράς. «Η εκκωφαντική απουσία της αγοράς τέχνης συνδέεται, με τη σειρά της, με την ευρύτερη ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού μας συστήματος να δώσει βάση στα ζητήματα που αφορούν την τέχνη και με την άγνοια των μεγάλων δυνατοτήτων που έχει. Το Υφυπουργείο Πολιτισμού, ως αποτέλεσμα συλλογικής πολιτικής απόφασης, θα μπορέσει να αναγνωρίσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι διάφοροι εικαστικοί φορείς, σύνδεσμοι και καλλιτέχνες. Αναμένουμε ότι το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, ακόμη περισσότερο, θα αποτελέσει έναν πυρήνα, ένα δυναμικό σημείο αναφοράς, που θα συμπληρώσει και θα ηγηθεί όλων εμάς των μεμονωμένων μονάδων και αναλαμβάνοντας να συζητά τα σημαντικά επίκαιρα θέματα του χώρου, να τα πραγματεύεται με ένα γόνιμο για την κοινωνία τρόπο. Πιστεύουμε ότι αυτές οι κινήσεις θα βοηθήσουν επίσης, δημιουργώντας ένα momentum, στην ανάπτυξη της αγοράς».

 

 

Ζητήσαμε από την Αντρέ Ζιβανάρη να μας πει πόσο δύσκολα είναι τα πράγματα στη λειτουργία ιδιωτικών χώρων τέχνης. «Aπό την ίδρυσή του το Point υποστηρίχθηκε από τα προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας, άλλωστε έτσι μπόρεσε να υπάρξει και να εξελιχθεί. Ωστόσο, μικροί μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί όπως ο δικός μας, που εξαρτώνται από το κράτος για την επιβίωσή τους, πολύ συχνά αισθάνονται εκτεθειμένοι. Κατανοούμε ότι το υφιστάμενο σύστημα χρηματοδότησης δεν επιτρέπει στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες να θεσπίσουν μια πιο μακρόπνοη πολιτική επιχορηγήσεων. Ωστόσο, δεν παύει να αποτελεί πάγιο πρόβλημα ότι η ψήφιση των ετήσιων προϋπολογισμών, με τις συχνά μεγάλες καθυστερήσεις στην καταβολή των χορηγήσεων, προκαλεί πολλά, αλυσιδωτά προβλήματα βιωσιμότητας, εύρυθμης λειτουργίας και διεκπεραίωσης των προγραμμάτων των διάφορων οργανισμών. Σίγουρα, κάθε οργανισμός ή φορέας που λειτουργεί υπό το υφιστάμενο σύστημα του πολιτισμού αντιμετωπίζει δυσκολίες. Τα πράγματα είναι, λοιπόν, δύσκολα, όμως όχι αδύνατα. Άλλωστε το Point λειτούργησε και συνεχίζει να λειτουργεί κάτω από αυτές τις συνθήκες», σχολιάζει.  

Στα πλάνα του Point που ακολουθούν προγραμματίζεται η ολοκλήρωση δυο μεγάλων πρότζεκτ εντός της διετίας 2019-2020. Επίσης θα ξεκινήσουν παράλληλα πιο μακρόπνοα προγράμματα ερευνητικής φύσεως. Προς το τέλος του 2019 θα ολοκληρώσει το αρχείο του Οργανισμού, με υλικό που συλλέχθηκε και αφορά τις εκθέσεις που διοργάνωσε και φιλοξένησε, τα προγράμματα φιλοξενίας καλλιτεχνών, διαλέξεις-συζητήσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, εργαστήρια κ.λπ. Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή μας, η Αντρέ Ζιβανάρη επισημαίνει πόσο σημαντική θεωρεί τη θέσπιση συνεργειών μεταξύ ιδιωτικών φορέων και του δημόσιου τομέα για την υλοποίηση προγραμμάτων τέτοιων διαστάσεων. 

maria.panayiotou@phileleftheros.com