Ο διεθνούς φήμης γλύπτης, φωτογράφος και περιβαλλοντιστής Τζέισον ντεΚέρ Τέιλορ επισημαίνει ότι αγνοούμε πολλά απ’ αυτά που συμβαίνουν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Είναι ένας από τους διασημότερους εκπροσώπους του κινήματος eco-art. Το Υποβρύχιο Μουσείο της Αγίας Νάπας MUSAN φέρει την υπογραφή του κι έχει βάλει τη μεγαλόνησο στον παγκόσμιο χάρτη ανάλογων εμπειριών για τους λάτρεις της κατάδυσης. Πέρα από τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος, αποτελεί μια μοναδική στον κόσμο ζωντανή εικαστική και οικολογική εμπειρία, με εξελισσόμενα στον χρόνο έργα που αλληλεπιδρούν με την ενάλια κυπριακή φύση. Ο Βρετανός δημιουργός μιλά για τη σχέση του ανθρώπου με το υδάτινο στοιχείο, την ελπίδα που πλέει στους ωκεανούς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πρότασής του για την Κύπρο. 

– Πώς γίνατε γλύπτης υποβρύχιων έργων; Τι σας ώθησε στη θάλασσα; Ήταν εύκολο για μένα, για να είμαι ειλικρινής, επειδή ξεκίνησα ως γλύπτης, σπούδασα γλυπτική στο πανεπιστήμιο ενώ αρκετά μέλη της οικογένειάς μου ακολουθήσαμε σπουδές σε υψηλού κύρους καλλιτεχνικές σχολές. Επιπρόσθετα, έζησα σε πολλές διαφορετικές χώρες ανά τον κόσμο και πάντα μου άρεσε να εξερευνώ τις θαλάσσιες περιοχές τους. Κι όταν έγινα αρκετά μεγάλος, έγινα δύτης. Άρχισα να μελετώ ενάλια μέρη και πυροδοτήθηκε το ενδιαφέρον μου για τον υποβρύχιο κόσμο. Ούτως ή άλλως, το αντικείμενο της δουλειάς μου εστίαζε ανέκαθεν στους εξωτερικούς και δημόσιους χώρους. Έτσι, βρήκα ενδιαφέρον να συνδυάσω την τέχνη μου με την εξερεύνηση του υποβρύχιου κόσμου. Στην ουσία συνδυάζω δύο από τα πάθη μου: τη γλυπτική και τις καταδύσεις. Είναι μια γέφυρα ανάμεσα σε δύο κόσμους και κάτι που κάνω επειδή το απολαμβάνω κι όχι για να ζω απ’ αυτό.

– Ποια η σημασία του υγρού στοιχείου για σάς, σε σχέση και με την καλλιτεχνική σας ιδιότητα; Για μένα, σημαίνει τα πάντα. Ζούμε σ’ έναν γαλάζιο πλανήτη, τα 2/3 της επιφάνειας του οποίου καλύπτονται από νερό. Εξαρτιόμαστε από το νερό, αλλά αυτό δεν είναι ευρέως κατανοητό από καλλιτεχνικής σκοπιάς. Δεν έχουμε εξερευνήσει όσο θα μπορούσαμε το στοιχείο αυτό. Για μένα αποτελεί μια ιδανική ευκαιρία. Όλα είναι διαφορετικά, όλα αλλάζουν όταν καταδύεσαι και βουλιάζεις στο νερό. Η ψυχολογική σου κατάσταση μεταβάλλεται, το ίδιο κι η σχέση σου με τον κόσμο. Είναι τα χρώματα που αλλάζουν, το φως, η ατμόσφαιρα, η αίσθηση, η βαρύτητα. Είναι λες και κάτω από την επιφάνεια διαφοροποιούνται όλα όσα μάθαμε. Κυρίως, όμως, είναι η συνειδητοποίηση ότι τα πάντα εξελίσσονται και μεταμορφώνονται. Τίποτε δεν μένει το ίδιο και ακίνητο. Τα πάντα ρει.

– Πώς θα περιγράφατε τον δημιουργικό σας σκοπό; Παραμένει ο ίδιος; Τι σας ωθεί σήμερα να συνεχίζετε να δημιουργείτε; Ξεκίνησα εκθέτοντας σε γκαλερί, αλλά σταδιακά άρχισε να με κατακλύζει μια αίσθηση διάσπασης στο να φτιάχνω συνεχώς όλο και περισσότερα αντικείμενα. Όταν στράφηκα στα υποβρύχια έργα, ο καλλιτεχνικός μου σκοπός επικεντρώθηκε στο να δημιουργώ περιβάλλοντα ενώ παράλληλα διαφωτίζω τον κόσμο σχετικά με την ομορφιά και την ευαλωτότητα των ωκεανών. Είναι ένας εντελώς διαφορετικός σκοπός. Πλέον αφορά στα κελεύσματα του περιβάλλοντος κι όχι απλώς σε καλλιτεχνικούς στόχους. Αυτό είναι ένα τεράστιο κίνητρο για μένα. Προφανώς, ζώντας σε μια εποχή μεγάλης περιβαλλοντικής επίδρασης, άρχισα να αλλάζω κι εγώ. Δεν μπορούσα πλέον να αγνοώ όλα αυτά τα ανοιχτά ζητήματα για τον κόσμο αυτή, ζητήματα ανθρωπιστικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά. Ειδικά το περιβαλλοντικό ζήτημα, φρονώ ότι είναι το πιο κρίσιμο απ’ όλα. Κι εμείς παριστάνουμε ότι το αγνοούμε.  

– Χρησιμοποιείτε, συνεπώς, την τέχνη για να συμβάλλετε στην ευαισθητοποίηση πάνω στα ζητήματα αυτά; Είναι ένας πολλαπλός σκοπός. Αρχικά δημιουργούμε ένα τεχνητό περιβάλλον, έναν ύφαλο. Δευτερευόντως, ελκύουμε τους ανθρώπους στον υποβρύχιο κόσμο ώστε να συνειδητοποιήσουν και να εμπλακούν περισσότερο. Και τρίτον, από μόνα τους τα έργα είναι μια διακήρυξη που αφορά τη σχέση μας με τη φύση. 

– Μπορείτε να μας πείτε μερικά πράγματα για τη διαδικασία, τον τρόπο δουλειάς από την ιδέα μέχρι την εγκατάσταση; Αλλάζει κάπως, ανάλογα με την περιοχή. Ωστόσο, συχνά φτιάχνω εκμαγεία αληθινών ανθρώπων που καλύπτονται με υλικά για να προκύψουν τα αποτυπώματα των σωμάτων. Έτσι έχουμε τα καλούπια από τα οποία φτιάχνουμε σχηματισμούς που τοποθετούνται σε τσιμεντένιες βάσεις. Αυτά είτε μεταφέρονται από το εργαστήριο, είτε κατασκευάζονται στην περιοχή όπου πρόκειται να ποντιστούν. Τα έργα είναι αρκετά βαριά. Τα κομμάτια που τοποθετήθηκαν στην Κύπρο ζυγίζουν συνολικά 250 τόνους. Είναι μια τεράστια σε όγκο δουλειά, μια βαριά κατασκευή από γλυπτά η οποία απαιτεί ειδικό σχεδιασμό και υλικοτεχνική υποστήριξη και επιμελητεία όσον αφορά τη μεταφορά και την εγκατάσταση. 

– Αυτή η οργανωτική διαχείριση είναι για σας μια δημιουργική διαδικασία ή αναγκαίο κακό; Είναι κάτι πολύ δημιουργικό, επειδή πάντοτε την αλλάζω. Ποτέ δεν την επαναλαμβάνω. Εξαρτάται από τα έργα και τον χώρο. Μ’ αρέσει να δοκιμάζω συνεχώς καινούρια πράγματα και τεχνικές. Εξερευνώ διαφορετικούς τρόπους και πρακτικές κι έτσι πρέπει να εφευρίσκω δημιουργικές λύσεις. Στην Κύπρο ήταν η πρώτη φορά που έφτιαξα δέντρα κάτω από το νερό, η πρώτη φορά επίσης που έφτιαξα αιωρούμενα γλυπτά. Πρόκειται για μια διαφορετική διαδικασία και μεθοδολογία.  

– Πώς διασφαλίζετε ότι το συγκεκριμένο υλικό δεν επιβαρύνει το περιβάλλον με αποτέλεσμα η εγκατάσταση να καταλήξει να είναι ένας φιλόξενος οικότοπος; Πώς αναπτύσσετε το επιστημονικό κομμάτι της δουλειάς σας; Συνεργάζομαι εδώ και χρόνια με καταξιωμένους θαλάσσιους βιολόγους κι έχουμε αναπτύξει ακριβώς το ιδανικό, βιώσιμο και αειφόρο υλικό για τη θάλασσα. Δεν προκαλεί καθόλου ρύπανση. Είναι σχεδιασμένο να διαρκέσει εκατοντάδες χρόνια, δεν πρόκειται για προσωρινές δομές. Ο τελικός στόχος είναι να καταλήξουν να μοιάζουν με φυσικούς βραχώδεις σχηματισμούς. Προορίζονται να αποικιστούν και ν’ αλλάξουν. Στην Κύπρο άρχισα να χρησιμοποιώ σε μεγάλο ποσοστό ανοξείδωτο ατσάλι, για να φτιάξω περισσότερα αιωρούμενα στοιχεία, αλλά κι αυτά είναι αρκετά αδρανή για να μη προκαλούν καμία μόλυνση. 

– Έχετε απορρίψει ποτέ κάποια πρόταση για κάποιον άλλο λόγο πέραν του οικονομικού; Ναι, φυσικά. Πολλές φορές. Έχει συμβεί με εταιρείες που ενδιαφέρονται περισσότερο για το μάρκετινγκ και, ας πούμε, για τη βελτίωση του ίματζ τους. Λαμβάνω πολλά αιτήματα αυτού του είδους αλλά δεν μ’ ενδιαφέρουν. Ή, επίσης, λαμβάνω συχνά προτάσεις από ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται πραγματικά για την καλλιτεχνική σκοπιά του πράγματος. Εστιάζουν περισσότερο στη δημοσιότητα και την επιφανειακή προβολή ή ακόμη μπορεί να έχουν πολύ κοινότοπες απόψεις σχετικά με το τι θέλουν να τοποθετηθεί κάτω από το νερό. Κάποιες φορές επίσης έχω απορρίψει πρότζεκτ επειδή θεωρώ ότι ενδέχεται να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στο υποβρύχιο περιβάλλον. Δεν είναι τόσο απερίφραστη υπόθεση η προώθηση ενός τέτοιου έργου.

– Εξακολουθούν να σας ενδιαφέρουν καλλιτεχνικά οι συμβατικές υπέργειες, στεριανές δημιουργίες; Ναι, κάνω μερικά έργα. Ωστόσο, εστιάζουμε προφανώς στην προοπτική των έργων και το κατά πόσο βελτιώνουν την περιοχή όπου τοποθετούνται. Αυτή την εποχή μελετώ τις δυνατότητες κάποιων νέων έργων που μπορούν να μετατραπούν σε ενδιαιτήματα εντόμων, επικονιαστών λ.χ., καθώς επίσης κάποιων έργων που θα αποθαρρύνουν τους ανθρώπους να πλησιάζουν εύθραυστες περιοχές, γλυπτά που θα απομακρύνουν τουρίστες από περιοχές όπου η παρουσία τους έχει αρνητικό αντίκτυπο. Εντούτοις, είναι δεδομένο ότι με γοητεύει περισσότερο η θάλασσα και υπάρχουν ακόμα τόσο πολλά διαφορετικά μέρη να εξερευνήσω. Είναι τόσο απέραντη! 

– Δεν έχει κατά βάθος κι η δική σας δουλειά κάποιον αντίκτυπο στο θαλάσσιο οικοσύστημα; Είναι σαν κόκκος άμμου στην έρημο της Σαχάρας, τόσο μικροσκοπική και ασήμαντη. Έχω κάνει μια μελέτη σε συνεργασία με θαλάσσιους βιολόγους σχετικά με το μέγεθος και την ποσότητα των έργων που δημιουργώ. Το αποτύπωμα από ένα θαλάσσιο πάρκο είναι σαν να λέμε το 0,00001‰, μια μικρή κουκκίδα, μια σταγόνα στον ωκεανό.

– Συμφωνείτε με τη ρήση του Κουστώ ότι η θάλασσα είναι η μόνη ελπίδα του ανθρώπου; Οι άνθρωποι αγνοούμε πολλά απ’ αυτά που συμβαίνουν κάτω από το νερό. Είναι κάτι που έχουμε παραμελήσει για μεγάλο διάστημα. Υπάρχει στ’ αλήθεια ελπίδα εκεί, γιατί οι ωκεανοί και οι θάλασσες είναι πιθανώς οι μεγαλύτερες περιοχές κατακράτησης διοξειδίου του άνθρακα στον κόσμο. Το πλαγκτόν είναι ένα από τα σημαντικότερα σύνολα οργανισμών που παράγουν το οξυγόνο αναπνέουμε. Είναι ο ζωοδότης μας. Οι ζωές μας είναι συνδεδεμένες μ’ αυτό και ρυθμίζει τα πάντα: από το κλίμα μέχρι τη διατροφή. Είτε μας αρέσει είτε όχι, είμαστε συνδεδεμένοι με τους ωκεανούς. Η απεραντοσύνη, η μορφολογία και η εικονογραφία της θάλασσας πάντα ενέπνεε φόβο και δέος στους ανθρώπους. Όλοι ανησυχούμε πάντα για το άγνωστο και νομίζω ότι πρέπει να το αντιστρέψουμε αυτό και να ξεπεράσουμε τις όποιες ανησυχίες, γιατί η θάλασσα είναι πηγή ζωής.

– Τα γλυπτά σας προορίζονται να αποτελέσουν μια μορφή γνώσης του τρέχοντος πολιτισμού μας για τις επόμενες γενιές; Βρίσκεται αυτό στο πίσω μέρος του μυαλού σας όταν τα δημιουργείτε; Οπωσδήποτε. Πιστεύω ότι σε 20 χρόνια από σήμερα, ή και νωρίτερα, οι νέοι άνθρωποι θα κοιτάζουν πίσω στα τεκταινόμενα της σημερινής γενιάς και θ’ αναλογίζονται: μα καλά, τι σκέφτονταν, γιατί φέρονταν τόσο άσχημα στα πάντα, γιατί έβαλαν τα συμφέροντά τους πάνω από οτιδήποτε άλλο; Προσπαθώ κατά κάποιον τρόπο να καταγράψω αυτό που συμβαίνει αυτή την εποχή, κάτι στο οποίο τα παιδιά στο μέλλον θα μπορούν να ανατρέξουν, να κοιτάξουν πίσω για να μας επιρρίψουν τις ευθύνες που μάς αναλογούν. 

– Αναλογίζεστε ενδεχομένως ότι αφήνετε πίσω σας κι ένα ίχνος του πολιτισμού μας το οποίο θα μείνει για τα επόμενα 100, 200 ή και περισσότερα χρόνια; Σίγουρα, τα έργα θα είναι αναγνωρίσιμα για πολύ καιρό. Μ’ αρέσει να παίζω με την ιδέα αυτή. Κάποια από τα γλυπτά θα τοποθετηθούν μέσα στη θάλασσα και μέσα σ’ έξι κιόλας μήνες θ’ αρχίσουν να μοιάζουν με τεχνουργήματα ή αρχαιολογικά ευρήματα. Στην πραγματικότητα, προφανώς και μου αρέσει να παίζω μ’ αυτή την εντύπωση η οποία «θολώνει» τον χρονικό ορίζοντα.

– Τι εισηγείστε σε κάποιον στην Κύπρο που θέλει να καταδυθεί αλλά δεν έτυχε ν’ ασχοληθεί με την κατάδυση; Ότι το πάρκο στην Αγία Νάπα είναι το τέλειο μέρος για να ξεκινήσει κανείς. Η θάλασσα είναι τόσο ζεστή, στους 28 βαθμούς Κελσίου, ενώ και το νερό είναι καθαρό και κρυστάλλινο κι ο βυθός αποτελείται από λευκή άμμο. Είναι το ιδανικό μέρος για αρχάριους. Θα έλεγα ότι αυτή είναι η τέλεια ευκαιρία. Είναι ίσως από τις πιο προσβάσιμες εγκαταστάσεις που έχω κάνει ποτέ. Βρίσκεται πολύ κοντά στην ακτή. Κανείς δεν έχει δικαιολογία να μην πάει. Όλοι θα πρέπει να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία και να πάνε κάτω από το νερό για να διαπιστώσουν σε τι εκπληκτικό πλανήτη ζούμε.  

– Τι σας προσέλκυσε στο συγκεκριμένο μέρος; Πολλά. Πρώτα απ’ όλα, μ’ ενδιαφέρει να εξερευνώ διαφορετικές περιοχές. Προηγουμένως είχα εργαστεί στις τροπικές περιοχές, την Καραϊβική και τον Ατλαντικό Ωκεανό, έκανα και μερικά έργα και στον Ινδικό ωκεανό. Η ομάδα μου ήταν πολύ ενθουσιασμένη με την προοπτική να δουλέψουμε και στη Μεσόγειο. Είναι μια θάλασσα που έχει πολύ πλούσια ναυτική ιστορία, υπάρχει αυτός ο απίστευτος πλούτος αρχαιολογικής κληρονομιάς που περιβάλλει και την Κύπρο. Για μένα ήταν πραγματικά μια συναρπαστική προοπτική. Όταν έπειτα γνώρισα και τους ανθρώπους, τους ιθύνοντες του Τμήματος Αλιείας και διαπίστωσα πόσο πρόθυμοι ήταν να επεκτείνουν τις προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές και να προσελκύσουν το κοινό, πείστηκα αμέσως. Προέκυψε μια πολύ καλή βάση συνεργασίας και μ’ άρεσε η ιδέα της αναδιαμόρφωσης και οικοδόμησης ενός δάσους κάτω από το νερό. Όταν γνώρισα από κοντά τη διευθύντρια του Τμήματος Αλιείας, Μαρίνα Αργυρού και τον λειτουργό Γιώργο Παγιάτα που μου μίλησε για την Κύπρο που έχει χάσει πολλά από τα δάση της στη στεριά, με ιντρίγκαρε η ιδέα της δημιουργίας ενός υποβρύχιου δάσους που θα ήταν επίσης και κόμβος βιοποικιλότητας.

– Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νερού και της θαλάσσιας βιομάζας στην Κύπρο και πού στόχευσε αυτή τη φορά η δουλειά σας; Αυτό το πρότζεκτ είναι ελαφρώς διαφορετικό γιατί δεν μιλάμε για μια τροπική περιοχή. Δεν υπάρχουν κοράλλια και σφουγγάρια και τέτοια πράγματα. Υπάρχουν κοράλλια βαθέων υδάτων, αλλά τελικά η θαλάσσια ανάπτυξη θα είναι πιθανώς μικρότερη σε σχέση με τα έργα που έχω κάνει στο παρελθόν. Έτσι, μ’ ενδιέφερε περισσότερο η συγκέντρωση πληθυσμών ψαριών. Αυτός είναι κι ο λόγος για τον οποίο πολλά έργα προορίζονται να παρέχουν στα ψάρια μια πυκνή περιοχή για να κρύβονται από τους θηρευτές. Ήταν ελαφρώς διαφορετικοί οι στόχοι. Το πρότζεκτ αυτό δεν αφορούσε στη δημιουργία ενός είδους «κοραλλιογενούς υφάλου», αλλά περισσότερο στο πώς θα μπορούσαμε να συγκεντρώσουμε πολλά διαφορετικά είδη ψαριών. Θα είναι, πρώτα απ’ όλα, ένα «σπίτι» από αυτή την άποψη.

– Πώς αντιμετωπίζετε το πρόβλημα της μετανάστευσης που είναι τόσο κρίσιμο σ’ αυτά τα νερά; Τα έργα δεν αφορούν τόσο στη διερεύνηση του θέματος της μετανάστευσης. Δεν είναι κάτι που προκύπτει από την αφήγηση. Εστιάζουν περισσότερο στην ιδέα της αποκατάστασης των βυθών των ωκεανών και στην ενθάρρυνση των ανθρώπων να πάνε στη θάλασσα. Περισσότερο, στοχεύουν να ενθαρρύνουν τις νεότερες γενιές να ενδιαφερθούν για τους ωκεανούς. Θεωρώ ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να χάσουμε τη σύνδεσή μας με τον φυσικό κόσμο. Τα παιδιά δεν παίζουν πια σε φυσικούς χώρους. Υπάρχει μια τάση από πολλούς νεότερους ανθρώπους να ζουν σ’ έναν εικονικό κι όχι στον φυσικό κόσμο. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί μια αίσθηση μυστηρίου που θα ελκύσει τους νέους ν’ ανακαλύψουν τη γοητεία της θάλασσας.  

– Ποια είναι τα κυπριακά, τα τοπικά στοιχεία που έχετε συμπεριλάβει στις οπτικές απεικονίσεις των έργων; Προφανώς δεν είναι κλασικά στοιχεία, σε καμία περίπτωση. Είναι περισσότερο κάποια δημοφιλή είδη δέντρων, που απαντώνται στην κυπριακή χλωρίδα. Λ.χ. υπάρχουν στοιχεία από την κυπριακή βελανιδιά και την κολοκασίαν. Είναι μια ποικιλία διαφορετικών στοιχείων. Έχουμε επίσης πλάσει δύο κυπριόπουλα στην είσοδο του μουσείου, την Καλυψώ και τον Ειρηναίο.

– Υπάρχουν κρυμμένα μηνύματα και μυστικά μέσα στο πάρκο, τα οποία επιθυμείτε να μοιραστείτε μαζί μας; Νομίζω ότι τα έργα περιέχουν ποικίλα μηνύματα. Η ιδέα είναι μια περιήγηση που ξεκινά από τη μια άκρη του μουσείου και φτάνει στην άλλη. Υπάρχει ένα σημείο εισόδου κι ένα σημείο εξόδου. Ελπίζω πως όταν φεύγει κάποιος από την έκθεση θα αποκομίζει ένα αίσθημα περισσότερης ελπίδας σε σχέση με όταν προσέρχεται. Υπάρχουν όμως και πολλές μικρές ιστορίες. Ίσως να μη θέλω να τις πω. Είναι προτιμότερο να τις ανακαλύψει ο καθένας μόνος του και να βγάλει τα συμπεράσματά του.

– Ποιο είναι το επόμενο πρότζεκτ που έχετε στα σκαριά; Εργάζομαι αυτόν τον καιρό στον Μεγάλο Κοραλλιογενή Ύφαλο, στην Αυστραλία. Φτιάχνω μια σειρά γλυπτών που είναι αρκετά ρηχά, βρίσκονται μόλις ένα μέτρο κάτω από την επιφάνεια. Σχεδιάζω επίσης ένα πρότζεκτ στην Ερυθρά Θάλασσα, στη Μέση Ανατολή, όπου δεν είχα δουλέψει μέχρι τώρα.

* Το MUSAN έχει ξεκινήσει τη λειτουργία του και δέχεται το κοινό καθημερινά (περιλαμβανομένων Σαββατοκύριακων και εορτών) από τις 9π.μ. μέχρι τις 6μ.μ. Για να κανονίσετε την επίσκεψη επικοινωνήστε με κάποια από τις εγγεγραμμένες καταδυτικές σχολές.